Krishnamurti Subtitles

Bombay (Mumbai) - 9 February 1984

Public Question & Answer



1:32 ઘણા પ્રશ્નો આવ્યા છે,
 
1:36 એક આખું પૅકૅટ છે.
 
1:43 તમે એક પ્રશ્નની પાસે કેવી રીતે જાવ છો?
 
1:50 શું પ્રશ્ન કરતાં
જવાબ વધુ મહત્ત્વનો છે,
  
2:00 કે પછી પ્રશ્નમાં જ
જવાબ સમાયેલો છે?
  
2:09 તેથી આ પ્રશ્નોમાં આપણે ઊંડા ઊતરીએ
તે પહેલાં આપણે પૂછી રહ્યાં છીએ કે,
  
2:16 તમે પ્રશ્નને કેવી રીતે ગ્રહણ કરો છો,
તમે પ્રશ્નને કેવી રીતે જુઓ છો,
  
2:22 તમે પ્રશ્નનો કેવી રીતે પ્રતિભાવ આપો છો.
 
2:31 કે પછી, તમે માત્ર
પ્રશ્નનો જવાબ શોધવા મથી રહ્યાં છો -
  
2:39 જો તમે જવાબ શોધવા મથી રહ્યાં હો,
 
2:41 તો પ્રશ્ન કરતાં જવાબ
વધુ મહત્ત્વનો છે.
  
2:49 માટે, આપણે એમ કહીએ છીએ કે
તે બહુ મહત્ત્વનું છે કે
  
2:54 તમે પ્રશ્નની પાસે કેવી રીતે જાવ છો.
 
3:04 અને તેની રીત મહત્ત્વની છે -
 
3:06 તમે પ્રશ્નને કેવી રીતે તપાસો છો -
 
3:11 કારણ કે જવાબ
પ્રશ્નની અંદર જ રહેલો છે,
  
3:16 પ્રશ્નથી દૂર નથી.
 
3:19 મને આશા છે કે આ સ્પષ્ટ છે,
 
3:23 કે આપણે બંને પ્રશ્નનો ઉકેલ
શોધવા મથી રહ્યાં છીએ,
  
3:34 પરંતુ આપણે કહીએ છીએ કે
પ્રશ્નનાં મૂળ સ્વરૂપ તથા સામગ્રીને સમજવાં
  
3:41 તે ઘણું વધારે
મહત્ત્વનું છે.
  
3:50 તો આપણે બંને,
તમે અને વક્તા,
  
3:56 પ્રશ્નને જ
કાળજીપૂર્વક તપાસીશું,
  
4:02 અને પછી પ્રશ્નને
સમજવામાં,
  
4:05 પ્રશ્નની તપાસમાં જ તેનો
જવાબ રહેલો છે.
  
4:11 મને આશા છે કે આ સ્પષ્ટ છે.
 
4:17 અહીં ઘણા પ્રશ્નો આવેલા છે
અને તમે અને વક્તા સાથે મળીને
  
4:28 પ્રશ્નના મૂળ સ્વરૂપનું
નિરીક્ષણ કરીશું,
  
4:35 અને ત્યાર પછી કદાચ
 
4:36 આપણે પ્રશ્નની પોતાની અંદર જ
જવાબને શોધી શકીશું.
  
4:43 શું આ એકદમ સ્પષ્ટ છે?
 
4:48 તો આપણે સૌ પહેલાં
આ પ્રશ્નોને વાંચીશું.
  
4:54 પહેલો પ્રશ્ન: સૌંદર્ય એટલે શું?
 
4:58 શા માટે આપણને સુંદર વસ્તુઓ
ગમે છે?
  
5:04 સૌંદર્ય એટલે શું, અને એવું કેમ છે કે
આપણને સુંદર વસ્તુઓ ગમે છે?
  
5:16 આ છે પ્રશ્ન.
 
5:20 તો, આપણે સાથે મળીને
પ્રશ્નને તપાસીશું, તેનું નિરીક્ષણ કરીશું,
  
5:24 પ્રશ્નમાં, તેની અંદર રહેલી
સામગ્રીમાં શોધ કરીશું.
  
5:31 શું આ સ્પષ્ટ છે?
 
5:35 પ્રશ્નકર્તા પૂછે છે, સૌંદર્ય એટલે શું.
 
5:42 હવે જયારે તમે આ હૉલમાં ચારેબાજુ જુઓ,
તો શું તે સુંદર છે?
  
5:52 જયારે તમે સાંજે
આકાશમાં જુઓ,
  
5:57 તેમાં એક અટૂલો તારો હોય,
તો શું તે સુંદર છે?
  
6:04 અથવા જયારે તમે અદ્દભુત સૂર્યાસ્તને જુઓ,
 
6:10 રંગોથી સભર, અતિશય ઊંડાણવાળો,
અતિશય વિસ્તરેલો,
  
6:17 અને અખિલ સૃષ્ટિ
પ્રકાશ અને રંગોથી સભર હોય,
  
6:22 તો શું તે સુંદર છે?
 
6:25 અથવા માત્ર માણસે બનાવેલી વસ્તુઓ જ
સુંદર છે?
  
6:36 માણસે દેવળો,
મંદિરો, ચર્ચ
  
6:45 તથા વિવિધ પ્રકારની મસ્જિદો
આખા વિશ્વમાં બનાવ્યાં છે.
  
6:52 તો, માનવનિર્મિત ચીજો જેવી કે ચિત્ર,
 
6:58 કાવ્ય, શિલ્પ, મકાન,
 
7:04 જે બધાં માણસે બનાવેલાં છે,
અને શું તેથી તે સુંદર છે?
  
7:11 એટલે કે, શું માણસ
સૌંદર્યનું માપ છે,
  
7:17 કે માણસ બધી ચીજોનું પરિમાણ છે?
 
7:23 શું આપણે એકબીજાને સમજીએ છીએ?
 
7:33 આપણે પૂછીએ છીએ કે એ શોધી કાઢો
કે સૌંદર્ય એટલે શું.
  
7:38 આ ઘણો જટિલ પ્રશ્ન છે
અને આપણા પોતાના માટે
  
7:44 સૌંદર્ય એટલે શું તે શોધવું
એ ખૂબ સંવેદનશીલતા માગે છે.
  
7:51 તમે એક અદ્દભુત સૂર્યાસ્તને,
 
7:57 વહેલી પરોઢે વૃક્ષોની ઉપર
ઊગતા સૂર્યને જુઓ છો.
  
8:04 અથવા તમે એક વિશાળ પર્વતને જુઓ છો,
અને ઉપર સાફ ભૂરું આકાશ,
  
8:13 કોમળ, અચલ, નીરવ,
 
8:17 અસાધારણ સૌંદર્ય, વિપુલ
ભવ્યતાનું ભાન,
  
8:24 વિસ્મયનો ભાવ.
 
8:28 જયારે આવું બને,
 
8:31 એટલે કે જયારે તમે કોઈ
મહાન, અદ્દભુત વસ્તુને જુઓ,
  
8:37 ત્યારે શું થાય છે?
 
8:43 જયારે તમે એક અદ્દભુત સૂર્યાસ્તને
સમુદ્ર ઉપર જુઓ, અને સૂર્યાસ્તનો
  
8:52 અતિ ચમકતો પ્રકાશ જુઓ,
 
8:57 ત્યારે તમારી અંદર શું બને છે?
 
9:06 મહેરબાની કરીને, આપણે સાથે મળીને
કાળજીપૂર્વક તપાસ કરી રહ્યાં છીએ.
  
9:10 તમે માત્ર વક્તા તમારા પ્રશ્નનો જવાબ
આપે તેની રાહ નથી જોઈ રહ્યાં.
  
9:17 આપણે સાથે મળીને
પ્રશ્નનું નિરીક્ષણ કરી રહ્યાં છીએ,
  
9:22 પ્રશ્ન જે પણ હોય -
રાજનૈતિક, આર્થિક, સામાજિક, વગેરે.
  
9:29 અહીં પ્રશ્નકર્તા પૂછી રહ્યો છે,
‘સૌંદર્ય એટલે શું?’
  
9:38 આપણે કહી રહ્યાં છીએ કે
સૌંદર્ય ત્યારે જ સંભવે
  
9:43 જયારે સ્વ, ‘હું’ ન હોય.
 
9:51 માનવનિર્મિત ચીજો જેવી કે ચિત્ર,
 
9:59 એક વૃક્ષ કે માણસનો
અદ્દભુત ફોટોગ્રાફ,
  
10:08 અથવા કોઈ ધસમસ વહેતી
પ્રકાશથી ભરેલી છલોછલ નદીનો ફોટોગ્રાફ,
  
10:17 જયારે તમે આ બધું જુઓ,
પૃથ્વીનો ચમત્કાર,
  
10:23 પૃથ્વીનું સૌંદર્ય,
જયારે તમે કશુંક
  
10:31 અસાધારણપણે સુંદર જુઓ છો
ત્યારે તમારી અંદર શું બને છે?
  
10:37 તે પળ પૂરતું તમારું અસ્તિત્વ નથી હોતું.
 
10:44 તમે અને તમારી સમસ્યાઓ,
તમારી ચિંતાઓ,
  
10:48 તમારાં રોજેરોજનાં પરિશ્રમ,
વિટંબણા, ગૂંચવણ,
  
10:53 જયારે તમે કોઈ ભવ્યતમ સુંદર વસ્તુને નિહાળો,
 
10:59 ત્યારે તે વસ્તુ આ બધાંને
વિખેરી નાખે છે, દૂર ભગાડી દે છે.
  
11:07 તે પળે તમે હોતા નથી.
શું તમે આની સાથે સંમત છો?
  
11:14 શું તમે આ બધું સાંભળી રહ્યાં છો?
 
11:18 જો તમે સાંભળી રહ્યાં હો, અને
તમે સૌંદર્યને જુઓ, કે અનુભવો -
  
11:30 અસાધારણ સૌંદર્ય, માત્ર
સ્ત્રી કે પુરુષનું શારીરિક સૌંદર્ય નહીં -
  
11:38 જયારે તમે તે અનુભવો, ત્યારે તે સૅકન્ડ
માટે તમારી જાત ત્યાં નથી હોતી.
  
11:47 હું તેને મહાન સૌંદર્ય
ગણું છું.
  
11:53 અને એ પણ -
 
11:57 આ બહુ ઘોંઘાટવાળી જગ્યા છે, નહીં? -
 
12:01 અને પ્રશ્ન એ પણ છે કે,
 
12:05 શા માટે આપણને જે સુંદર હોય
તે ગમે છે?
  
12:11 તથા તે પ્રશ્નમાં એ પણ અભિપ્રેત છે કે,
 
12:14 શા માટે આપણે જે કદરૂપું, ગંદું છે
તેને સહન કરીએ છીએ?
  
12:20 જેમ કે મુંબઈના કચરાવાળા રસ્તાઓ.
 
12:24 શા માટે આપણે તેને સહન કરીએ છીએ,
શા માટે આપણે તેને ચલાવી લઈએ છીએ?
  
12:29 તમે કદાચ કહો,
'એ અમારી જવાબદારી નથી,
  
12:33 એ જવાબદારી
સરકારની છે',
  
12:36 અને સરકાર ભ્રષ્ટ છે
અને તેથી બધું વેરવિખેર થઈ જાય છે.
  
12:43 પરંતુ આપણે આસપાસના વાતાવરણ પ્રત્યે
સંવેદનાપૂર્વક જાગૃત છીએ?
  
12:57 જે ઓરડામાં આપણે રહેતા હોઈએ,
શું તે વ્યવસ્થિત, સ્વચ્છ,
  
13:04 બરાબર ગોઠવાયેલો છે કે નથી,
આ બધા પ્રત્યે આપણે જાગૃત છીએ?
  
13:10 કે પછી આપણે દરેક વસ્તુ બસ સહન કરી લઈએ છીએ?
 
13:18 અને તેથી આપણામાંના મોટાભાગના લોકો -
 
13:22 જયારે તમે કાયમ,
રોજેરોજ ગંદકી,
  
13:29 ધૂળ, એક માણસનું બીજા માણસ
સામે પાશવીપણું જુઓ,
  
13:36 ત્યારે તમે તેનાથી ટેવાઈ જાવ છો, તમારી
સંવેદનશીલતા મંદ પડી જાય છે, કટાઈ જાય છે,
  
13:44 અને એટલે તમે જે સુંદર છે તેને
વાસ્તવમાં ક્યારેય જોતા નથી.
  
14:09 બીજો પ્રશ્ન: શું વિચારની દખલ વિના
વાસ્તવનો બોધ થવો
  
14:17 શક્ય છે?
 
14:20 શું વિચારની દખલ વિના
વાસ્તવનો બોધ થવો શક્ય છે?
  
14:32 તમે પ્રશ્ન સમજો છો?
 
14:36 શું એક વૃક્ષનો બોધ થવો શક્ય છે,
અથવા તમારી પત્ની કે તમારા પતિનો,
  
14:50 તમારા ઉપરી કે તમારા કર્મચારીનો,
તમારા નોકરનો,
  
14:57 અથવા તમારી આજુબાજુની કુદરતનો,
 
15:00 આ બધાંનો વિચારની દખલ વિના
બોધ થવો શક્ય છે?
  
15:11 જો પ્રશ્ન સ્પષ્ટ હોય,
 
15:16 તો એનો અર્થ કે શું તમે એક વૃક્ષને જોઈ શકો,
અથવા પ્રતિપદાના ચન્દ્રને,
  
15:27 કે પછી સૂર્યાસ્તને,
 
15:31 અથવા તમારી પત્ની કે તમારા પતિને,
અને તમારાં સંતાનોને જોઈ શકો,
  
15:37 વિચાર તમારા બોધની
આડે આવ્યા વિના?
  
15:47 આ છે પ્રશ્ન.
 
15:52 ચાલો આપણે પ્રશ્નને તપાસીએ.
 
15:57 આપણે બોધ થવાનો શો અર્થ કરીએ છીએ
- બોધ થવો, અવલોકવું?
  
16:12 જયારે તમે તમારી પત્ની
કે તમારા પતિનો,
  
16:15 અથવા તમારી પ્રેયસી કે તમારા
પુત્રનો બોધ કરો,
  
16:20 ત્યારે તમે તેઓને વાસ્તવમાં
જેવા છે તેવા જુઓ છો,
  
16:26 કે પછી તમારી પાસે તેઓનું એક ચિત્ર છે,
તેઓની એક માનસિક છબી છે,
  
16:38 અને તે માનસિક છબી દ્વારા,
 
16:40 સ્મૃતિઓ અને નિષ્કર્ષોના
રંગીન કાચ મારફત
  
16:47 તમે જુઓ છો?
 
16:52 મહેરબાની કરીને, વક્તા જે કહી રહ્યો છે
તેને કૃપયા ચકાસો.
  
16:58 તમારી પોતાની પત્નીને કે તમારા પતિને,
 
17:02 તમારા પાડોશીને કે તમારા ઉપરી
વગેરેને ચકાસી જુઓ,
  
17:07 કે શું તમે તેઓને કોઈ વિચાર કે
 
17:10 માનસિક છબી કે શબ્દની એક પણ
હિલચાલ વિના જોઈ શકો છો.
  
17:22 ધારો કે હું પરિણીત છું - જે હું નથી -
પણ ધારો કે હું પરિણીત છું.
  
17:31 હું મારી પત્ની સાથે વીસ કે ત્રીસ વર્ષોથી
અથવા પંદર દિવસોથી જીવું છું,
  
17:38 અને તે સમયગાળા દરમ્યાન
 
17:44 મેં વિવિધ
બનાવો, દુર્ઘટનાઓમાંથી
  
17:51 તેની એક માનસિક છબી બનાવી છે.
 
17:55 પત્નીએ મારા વિષે એક માનસિક છબી બનાવી છે.
 
18:00 આ માનસિક છબીઓ, આ સ્મૃતિઓ
 
18:05 મને પત્નીને વાસ્તવમાં,
તે જેવી છે તેવી જોતાં અટકાવે છે.
  
18:12 અને પછી પ્રશ્ન ઉદ્ભવે છે:
 
18:15 શું કોઈ માણસને
જોવું શક્ય છે,
  
18:20 ભલે તે મારી પત્ની હોય
કે પાડોશી, કે કોઈ અજાણ્યો માણસ હોય,
  
18:28 તેઓને વિચારની કોઈ પણ
હિલચાલ વિના જોવા.
  
18:36 પ્રશ્નકર્તા જે પૂછે છે
તે આ છે.
  
18:42 તમે ત્યાં બેઠાં છો અને
વક્તા અહીં બેઠેલો છે.
  
18:48 દેખીતી રીતે જ, તમે
વક્તાની એક માનસિક છબી, એક નિષ્કર્ષ,
  
18:58 અને સ્મૃતિઓ સાથે અહીં આવ્યાં છો,
ખરું, સર?
  
19:10 તમે મારા પ્રશ્નનો પ્રતિભાવ આપી રહ્યાં છો?
 
19:15 શું તમે વક્તાનું અવલોકન કરી શકો,
 
19:19 તેને વિષે તમે બનાવેલી
સઘળી કીર્તિ વિના,
  
19:26 તેના વિષે કહેવાયેલી
બધી વાતો વિના,
  
19:30 અને તમે તેના વિષે કદાચ જે કંઈ વાંચ્યું હોય,
અથવા તેણે જે કંઈ કહ્યું હોય,
  
19:37 - તે સઘળું બાજુ ઉપર મૂકવું
અને તેને જોવો, તેનું અવલોકન કરવું.
  
19:37 - તે સઘળું બાજુ ઉપર મૂકવું
અને તેને જોવો, તેનું અવલોકન કરવું.
  
19:45 શું તમે તેમ કરશો, તમે તેવું કરી શકો?
 
19:50 એટલે કે, કોઈ વસ્તુને જોવી,
કે કોઈ વ્યક્તિને જોવી,
  
19:57 ભૂતકાળની કોઈ સ્મૃતિ,
નિષ્કર્ષ કે સ્મરણ વિના.
  
20:03 માત્ર નવેસરથી જોવું -
શું તે શક્ય છે?
  
20:11 એનો અર્થ કે તમારા અવલોકનમાં
વિચારના હસ્તક્ષેપ વિના.
  
20:20 જો તમે ક્યારેય એવો પ્રયત્ન કર્યો હોય,
અથવા જો તમે ક્યારેય એવું કરો,
  
20:25 તો તમે જોશો કે
સૌથી અનોખી વસ્તુઓ બનશે.
  
20:28 તમે જેના વિષે ક્યારેય વિચાર્યું ન હોય,
તેવી કોઈ વસ્તુને શોધવાનું તમે શરૂ કરો છો.
  
20:34 તમે કોઈ બિલકુલ નવી વસ્તુને
શોધવાનું શરૂ કરો છો.
  
20:41 જો તમે તમારી પત્નીને
કે તમારા પતિને જુઓ,
  
20:46 તમે તેના વિષે તેમ જ તેણે તમારા વિષે
ભેગી કરેલી
  
20:52 સઘળી સ્મૃતિઓ વિના,
 
20:56 તો તમે તમારી પત્નીને, કે તમારા પતિને
પહેલી વાર નવેસરથી જુઓ છો!
  
21:04 તેનાથી સંબંધ
હંમેશાં નવીન, તાજો રહે છે.
  
21:13 પુરાણી સ્મૃતિઓ કાર્યરત નથી થતી
અને હસ્તક્ષેપ નથી કરતી.
  
21:19 તમે ક્યારેય આવો પ્રયત્ન કર્યો છે?
કે પછી તમે માત્ર સાંભળો છો -
  
21:24 'હા, આ બહુ ભવ્ય લાગે છે, પણ હું આ
કરી શકું નહીં', અને આગળ જતાં રહો છો.
  
21:33 જો તમે ખરેખર
એક કે બે વાર એવું કરો,
  
21:39 પત્ની કે પતિ વિષે
તમે ભેગી કરેલી
  
21:44 સઘળી સ્મૃતિને દૂર મૂકી દો,
 
21:49 તો તમે તે વ્યક્તિને
પહેલી વાર નવેસરથી જુઓ છો.
  
21:59 અને જયારે તમે તે વ્યક્તિને
નવેસરથી જુઓ છો,
  
22:02 ત્યારે કશુંક તદ્દન નવું બને છે,
 
22:05 એક નવા પ્રકારનો સંબંધ
આકાર પામે છે.
  
22:26 ત્રીજો પ્રશ્ન: કોઈ માણસ એક એવા પતિ સાથે
કેવી રીતે રહી શકે જે તેની સંભાળ નથી રાખતો?
  
22:37 માણસ એવા પતિ સાથે કેવી રીતે
રહી શકે જે તેની સંભાળ નથી રાખતો?
  
22:43 હું નથી જાણતો.
 
22:57 ચાલો આપણે પ્રશ્નની અંદર તપાસ કરીએ.
 
23:09 પતિ એટલે શું,
અને પત્ની એટલે શું?
  
23:18 અમેરિકામાં અને
દુનિયાના અન્ય ભાગોમાં
  
23:25 છોકરો અને છોકરી એકસાથે રહે છે -
 
23:28 લગ્નવિધિમાંથી
પસાર થયા વિના,
  
23:33 કે રજિસ્ટ્રાર પાસે લગ્નની
નોંધણી કરાવ્યા વિના.
  
23:39 એ એક વસ્તુ છે:
છોકરો અને છોકરી લગ્ન કર્યા વિના
  
23:45 કે લગ્નની સત્તાવાર નોંધણી કરાવ્યા વિના
એકસાથે રહે છે.
  
23:54 અને પછી બીજી બાજુ છે:
 
23:58 તમે એક પુરુષ અને એક સ્ત્રી
વચ્ચે એક વિધિ કરો છો,
  
24:03 અને એ વિધિ
- ચર્ચમાં કે રજિસ્ટ્રાર પાસે જવું -
  
24:10 તમને સત્તાવાર રીતે
પતિ અને પત્ની બનાવે છે.
  
24:17 આ બંનેમાં
શો ફરક છે?
  
24:23 તમે મારો પ્રશ્ન સમજો છો?
 
24:25 એક પુરુષ અને એક સ્ત્રી
લગ્નવિધિમાંથી
  
24:31 પસાર થયા વિના
એકસાથે રહે,
  
24:35 અને એક પુરુષ અને એક સ્ત્રી
મોંઘી લગ્નવિધિમાંથી
  
24:42 પસાર થાય -
 
24:48 આ બંનેમાં
શો ફરક છે?
  
24:53 એક પાસે કાયદેસરનો કાગળ છે,
જે કહે છે કે તમે પતિ અને પત્ની છો.
  
25:02 સમાજ કહે છે કે તમે પરિણીત છો,
 
25:08 તમારી પોતાની પત્નીની,
સંતાનોની સંભાળ લેવાની
  
25:12 વગેરે કેટલીક જવાબદારીઓ છે.
 
25:15 અને બીજી બાજુ, જે લોકો
ચર્ચ વગેરેમાં નથી જતા,
  
25:21 કે લગ્નવિધિમાંથી પસાર નથી થતા,
 
25:26 તે લોકો પણ કાં તો ખૂબ બિનજવાબદાર છે,
અથવા તો ખૂબ જવાબદાર છે.
  
25:33 બંને જવાબદાર છે.
 
25:38 જો તેઓ સહજીવનને
ગંભીરતાપૂર્વક લે,
  
25:44 તો બંને જવાબદાર છે.
 
25:48 આપણે પૂછીએ છીએ કે,
પતિ એટલે શું, અને પત્ની એટલે શું?
  
25:56 તમે આ પ્રશ્નનો જવાબ આપો.
 
25:58 હું ધારું છું કે અહીં આવેલા
લોકોમાંથી મોટાભાગના પરિણીત છે,
  
26:05 અથવા તમારે સ્ત્રીમિત્ર છે -
કદાચ ભારતમાં એટલું બધું નહીં,
  
26:10 પરંતુ યુરોપમાં અને અમેરિકામાં
આ બહુ સામાન્ય છે.
  
26:16 તો પતિ એટલે શું?
 
26:21 પતિ કામ કરે છે,
ઑફિસ જાય છે,
  
26:26 અથવા કોઈક પ્રકારનું કામ કરવા
નવથી પાંચ વાગ્યા સુધી જાય છે,
  
26:37 મોટાભાગનો દિવસ ઑફિસમાં વિતાવે છે,
સુખકર કે દુઃખકર,
  
26:44 કારખાનામાં કે બીજે ક્યાંક,
અને પછી ઘરે આવે છે.
  
26:49 પત્ની - સ્ત્રી - ભોજન બનાવે છે,
 
26:53 અને - જો સંતાનો હોય તો -
સંતાનોની સંભાળ રાખે છે વગેરે.
  
27:00 આ આપણો રોજિંદો નિત્યક્રમ છે.
 
27:07 તમે આની સાથે સંમત છો?
 
27:09 ઓહ, ભગવાનને ખાતર. હા?
 
27:13 આખી દુનિયામાં આ જ
બની રહ્યું છે.
  
27:16 સ્ત્રી ઘરે રહે છે,
 
27:18 અથવા તે પણ વધુ ધન
કમાવા માટે ઑફિસ જાય છે,
  
27:24 અને સામાન્ય રીતે પત્ની
જો સંતાનો હોય તો સંતાનોની સંભાળ રાખે છે,
  
27:32 અને ઘરે રહે છે.
 
27:35 આ બે વ્યક્તિઓ
વચ્ચે શો સંબંધ છે?
  
27:40 પતિ જે નવથી પાંચ
કામ કરે છે,
  
27:45 અને પત્ની જે પણ નવથી પાંચ
કામ કરવા જાય છે,
  
27:52 તેઓનો સંબંધ શો છે?
 
27:57 તમે ક્યારેય આ વિષે વિચાર્યું છે?
 
28:01 જીવન વધુ ને વધુ જટિલ,
વધુ ને વધુ મોંઘું
  
28:04 બની રહ્યું છે,
 
28:06 માટે પુરુષ અને સ્ત્રી બંનેએ
કામ કરવું પડે છે.
  
28:14 અને જો તેઓને સંતાનો હોય,
જે કદાચ કમનસીબે હોય છે,
  
28:20 તો સંતાનોનું શું થાય છે?
 
28:23 સ્ત્રી ઘરે આવે છે,
કે પુરુષ ઘરે આવે છે, બંને થાકેલા,
  
28:30 અને શું તેઓ કામવાસના સિવાય
એકબીજાની બીજી કોઈ સંભાળ રાખશે?
  
28:36 શું તેઓ ખરેખર સંભાળ રાખશે?
 
28:40 તમે વક્તાને આ પ્રશ્ન પૂછો છો,
 
28:46 અને તેણે જવાબ આપવાનો છે
એમ ધારો છો.
  
28:50 તમારે આ પ્રશ્ન તમારી જાતને
કરવો જોઈએ, અને વક્તાને નહીં.
  
28:58 પ્રશ્ન છે:
 
29:02 માણસ એવા પતિ સાથે કેવી રીતે
રહી શકે જે તેની સંભાળ નથી રાખતો?
  
29:11 કાં તો તમે પુરુષને ગુડબાય કહી દો,
અથવા તો તમે સહન કરી લો.
  
29:22 સામાન્ય રીતે આવું બને છે,
તમે તે સહન કરી લો છો;
  
29:27 એકબીજા પ્રત્યે
વધુ ને વધુ ઉદાસીન,
  
29:32 વધુ ને વધુ અલગ, વધુ ને વધુ
નિરુત્સાહી થતા જાવ છો;
  
29:41 અને એવા પુરુષ કે સ્ત્રી સાથે
જીવવાની વિટંબણા,
  
29:47 જે ખરેખર બિલકુલ સંભાળ રાખતો નથી.
 
29:51 આ તમારી સમસ્યા છે, મારી નથી.
 
29:55 તો તમે શું કરશો,
 
30:02 કોઈ બીજી સ્ત્રીની પાછળ પડશો,
કોઈ બીજા પુરુષની પાછળ પડશો?
  
30:08 અને આવું ત્યાં પણ બનશે,
 
30:13 થોડા સમય પછી
એ પણ સંભાળ નહીં રાખે.
  
30:19 અને આમ તમે હંમેશાં
સમસ્યામાં પકડાયેલા રહેશો.
  
30:26 એનો અર્થ કે, શું પ્રેમ છે ખરો?
 
30:37 જયારે બે માણસો સાથે મળીને જીવે,
 
30:42 ત્યારે શું એ કામવાસનાની
જૈવિક પ્રવૃત્તિ છે,
  
30:52 કે પછી તેમના જીવનમાં પ્રેમ છે,
એકબીજા પ્રત્યે સંભાળ છે?
  
31:02 કદાચ આનો જવાબ તમે
વક્તા કરતાં વધુ સારી રીતે જાણો છો.
  
31:20 ચોથો પ્રશ્ન:
શું જીવનમાં લગ્ન કરવું જરૂરી છે?
  
31:25 પુરુષ અને સ્ત્રી વચ્ચે
શારીરિક સંબંધ શો છે?
  
31:30 મને ખબર નથી.
 
31:36 તમને ખબર હોવી જોઈએ.
 
31:41 આ કેવો વિચિત્ર પ્રશ્ન છે,
નહીં કે?
  
31:46 જીવનમાં લગ્ન કરવું જરૂરી છે?
 
31:54 તમે શું કહો છો?
 
31:59 જો વક્તા તમને આ પ્રશ્ન કરે,
તો તમે શું જવાબ આપશો?
  
32:06 સજ્જનો અને સન્નારીઓ, શું એ જરૂરી છે
કે મારે લગ્ન કરવાં જોઈએ?
  
32:12 તમારો જવાબ શું હોય?
 
32:16 કદાચ તમારો જવાબ હોય કે,
 
32:18 'તમારે જે કરવું હોય એ કરો.
મને શું કામ તસ્દી આપો છો?
  
32:25 એ તમારી ઉપર છે.'
 
32:31 પરંતુ તમે જુઓ કે પ્રશ્ન ખરેખર
આનાથી ઘણો અધિક જટિલ છે.
  
32:38 આપણને સૌને સાહચર્ય જોઈએ છે,
આપણને સૌને યૌન સંબંધ જોઈએ છે,
  
32:48 જે જૈવિક જરૂરિયાત છે.
 
32:52 અને આપણે એવું કોઈ માણસ પણ જોઈએ છે
જેની ઉપર આપણે નિર્ભર રહી શકીએ,
  
32:58 જેનામાં આપણને સલામતી મળે,
 
33:03 જેનામાં રાહત અને
સમર્થનની ભાવના હોય,
  
33:10 કારણ કે આપણામાંના મોટાભાગના લોકો
પોતાના પગ ઉપર એકલા ઊભા રહી શકતા નથી,
  
33:17 તેથી આપણે કહીએ છીએ, 'મારે લગ્ન કરવાં જોઈએ',
 
33:19 અથવા 'મારે એક સ્ત્રીમિત્ર હશે',
અથવા જે કંઈ હોય તે,
  
33:23 'મારે કોઈ એવું જોઈએ
જેની સાથે મને ઘરના જેવું લાગે'.
  
33:30 આપણે ક્યારેય કોઈની સાથે
નિરાંતજીવે હોતા નથી,
  
33:34 કારણ કે આપણે પોતાના જ
વિચારો, પોતાની જ સમસ્યાઓ,
  
33:39 પોતાની જ મહત્ત્વાકાંક્ષાઓ
વગેરેમાં જીવીએ છીએ.
  
33:42 અને આપણે એકલા ઊભા રહેતાં ડરીએ છીએ,
 
33:52 કારણ કે જીવન ઘણું એકલવાયું છે,
 
33:58 જીવન ઘણું જટિલ, મુશ્કેલીભર્યું છે,
 
34:03 અને આપણે એવું કોઈ જોઈએ જેની સાથે
આપણે બધી બાબતોની ચર્ચા કરી શકીએ.
  
34:09 આ ઉપરાંત જયારે તમે લગ્ન કરો,
ત્યારે તમારે યૌન સંબંધ થાય છે,
  
34:20 સંતાનો વગેરે.
 
34:21 માટે, પુરુષ અને સ્ત્રી
વચ્ચેના આ સંબંધમાં
  
34:28 જો પ્રેમ ન હોય, તો તમે પત્નીનો ઉપયોગ
કરો છો અને પત્ની તમારો ઉપયોગ કરે છે.
  
34:35 તમે પત્નીનું શોષણ કરો છો અને
પત્ની તમારું શોષણ કરે છે.
  
34:39 એ એક હકીકત છે.
 
34:44 તેથી પ્રશ્નકર્તા પૂછે છે કે,
શું માણસે લગ્ન કરવાં જોઈએ.
  
34:57 તથા પુરુષ અને સ્ત્રી વચ્ચે
શારીરિક સંબંધ શો છે -
  
35:02 તમે પ્રશ્ન નથી જાણતા?
 
35:07 આ તમારી ઉપર છે, સર.
 
35:12 પરંતુ સાથે મળીને જીવવાની
આ જટિલ સમસ્યામાં
  
35:19 ખરેખર ઊંડા ઉતરવું,
માત્ર બે માણસો સાથે જ નહીં,
  
35:24 પણ માનવજાત સાથે મળીને જીવવું -
તમારા પાડોશી સાથે,
  
35:31 તમારા ઉપરી સાથે, જો નોકર હોય
તો નોકર સાથે,
  
35:35 તમારા પિતા, માતા, સંતાનો સાથે -
 
35:38 સાથે મળીને જીવવું,
એ એક ઘણી જટિલ વસ્તુ છે.
  
35:47 એક કુટુંબ તરીકે સાથે મળીને જીવવું તમને
અમુક સલામતી, અમુક સુરક્ષા આપે છે,
  
35:57 અને એટલે તમે કુટુંબનો
જૂથમાં, સમુદાયમાં,
  
36:01 એક રાજ્યમાં,
એક રાષ્ટ્રમાં વિસ્તાર કરો છો;
  
36:06 અને તે રાષ્ટ્ર બીજા રાષ્ટ્રનું
વિરોધી હોય છે,
  
36:12 અને આમ હંમેશાં વિભાજન,
સંઘર્ષ અને યુદ્ધો ચાલુ રહે છે.
  
36:18 એટલે માણસે એ શોધી કાઢવું પડે કે
બીજા માણસ સાથે કોઈપણ સંઘર્ષ વિના,
  
36:34 મથામણની, અનુરૂપતાની કે અનુકૂલનની
કોઈ ભાવના વિના કેવી રીતે જીવવું.
  
36:42 આ તીવ્ર સમજશક્તિ તથા
સાકલ્ય માગી લે છે.
  
36:50 પરંતુ આપણે યૌન, જૈવિક જરૂરિયાતો
વગેરે માટે બસ લગ્ન કરી લઈએ છીએ.
  
37:06 તમે આ પ્રશ્નો ઉપજાવી કાઢેલા છે?
તેઓ કહે છે, ના.
  
37:17 પાંચમો પ્રશ્ન: મગજ અને
મન વચ્ચે શો ફરક છે?
  
37:26 મગજ અને મન
વચ્ચે શો ફરક છે?
  
37:36 આ ઘણો જટિલ પ્રશ્ન છે.
 
37:42 આપણે જાણીએ છીએ કે મગજ શું છે.
 
37:46 વૈજ્ઞાનિકો હવે કહે છે કે,
 
37:50 મગજમાં એક ડાબી બાજુ છે
અને બીજી જમણી બાજુ છે.
  
37:56 મગજની ડાબી બાજુનો
ઉપયોગ રોજ થાય છે.
  
38:01 હું એની બધી વિગતોમાં નહીં જાઉં,
તમને ઇચ્છા હોય તો એને વિષે વાંચી શકો.
  
38:05 મેં એ વાંચ્યું નથી,
 
38:06 પણ મારા કેટલાક વૈજ્ઞાનિક મિત્રોએ
મને એને વિષે કહ્યું છે.
  
38:11 મગજની ડાબી બાજુ
બધી રોજિંદી પ્રવૃત્તિઓ
  
38:17 અને કામકાજોમાં
કાર્યરત હોય છે.
  
38:22 અને મગજની જમણી બાજુ
 
38:26 પૂર્ણપણે કાર્યરત નથી હોતી,
પૂર્ણપણે કામ નથી કરતી,
  
38:29 કારણ કે મગજની જમણી બાજુ
ઘણી વધુ બુદ્ધિમાન,
  
38:36 ઘણી વધુ ભેદક,
ઘણી વધુ જાગૃત છે.
  
38:42 અને મગજ બધી ક્રિયા
અને પ્રતિક્રિયાનું, તેમ જ
  
38:55 ઇન્દ્રિયજન્ય પ્રતિભાવોનું કેન્દ્ર પણ છે
 
38:59 - વક્તા જે કહી રહ્યો છે તે આ છે.
 
39:05 એટલે કે, મગજ ચેતનાની
સમગ્ર સામગ્રી ધરાવે છે.
  
39:19 ચેતના એટલે તમારી માન્યતા,
તમારી આસ્થા,
  
39:24 તમારું નામ, તમારી વિદ્યા, તમારી ક્ષમતા,
 
39:30 બધી સ્મૃતિઓ, બધી દુભાયાની લાગણીઓ,
ખુશી, પીડા,
  
39:34 વ્યથા, મથામણ,
મમતા વગેરે બધું જ.
  
39:40 આ બધું જ તમારી
ચેતનાની સામગ્રી છે.
  
39:45 તમારી ચેતનાની સામગ્રી
તમે છો,
  
39:50 સ્વ છે, ‘હું’ છે.
 
39:58 આ ચેતનાની સામગ્રી
કોઈ ઉત્તમોત્તમ ચેતનાનો આવિષ્કાર કરી શકે,
  
40:06 અથવા કલ્પિત કે અકલ્પિત
અવસ્થાઓનો આવિષ્કાર કરી શકે,
  
40:13 પરંતુ એ હજુ પણ તમારી
ચેતનાની સામગ્રીની અંદર જ છે.
  
40:22 શું આપણે આ જોઈએ છીએ?
 
40:25 તમે - તમે છો તમારું નામ, તમારું શરીર,
 
40:31 તમારો ક્રોધ, તમારો લોભ,
તમારી હરીફાઈ, તમારી મહત્ત્વાકાંક્ષા,
  
40:37 તમારી ખુશી, તમારી પીડા વગેરે,
 
40:43 મમતા, તે બધું જ – તમે તે છો.
 
40:50 અને તેનો અર્થ છે
તમારી ચેતનાની સામગ્રી.
  
40:56 તમારી ચેતનાની સામગ્રી
ભૂતકાળ છે -
  
41:05 ભૂતકાળની સ્મૃતિઓ, ભૂતકાળના બનાવો,
 
41:11 બધા પ્રકારની પ્રવૃત્તિઓ, અનુભવો
- તમે ભૂતકાળ છો.
  
41:20 તમે વિદ્યા કે માહિતી છો, જે ભૂતકાળ છે.
 
41:25 આમ, આ છે મગજ.
 
41:28 આપણે કહી રહ્યાં છીએ - અને વક્તા
કદાચ ખોટો હોઈ શકે,
  
41:36 તેણે આ બાબતની ચર્ચા
ઘણા તથાકથિત વૈજ્ઞાનિકો સાથે કરી છે,
  
41:41 અને તેમ છતાં, વક્તા
ખોટો હોઈ શકે,
  
41:47 કૃપયા તે જે કહે છે એને સ્વીકારી લેશો નહીં,
 
41:52 તે જે કહે છે એની ઉપર શંકા કરજો,
પ્રશ્ન કરજો, તપાસ કરજો.
  
41:57 તે કહે છે, પોતાની બધી જ
સામગ્રી સહિતની સંપૂર્ણ સીમિત ચેતના
  
42:05 એ છે મગજ -
 
42:08 સુખકર, દુઃખકર,
કદરૂપું, સુંદર, મથામણ,
  
42:13 એ બધું જ સામગ્રી છે.
 
42:19 અને મન એ મગજ કરતાં કશુંક
તદ્દન અલગ છે.
  
42:27 મન મગજની બહાર છે
- વક્તા કહી રહ્યો છે,
  
42:31 વૈજ્ઞાનિકો આ નથી કહી રહ્યા.
 
42:40 વક્તા કહે છે કે
મગજ એક વસ્તુ છે
  
42:44 અને મન કશુંક
સંપૂર્ણપણે ભિન્ન છે.
  
42:50 મગજ પોતાની બધી જ સામગ્રી સહિત,
 
42:54 પોતાની મથામણો સહિત,
પોતાની પીડા, વ્યગ્રતા સહિત,
  
42:57 ક્યારેય પ્રેમના સૌંદર્યને
જાણી, સમજી ન શકે.
  
43:06 પ્રેમ અસીમ છે.
 
43:09 એવું નથી કે, 'હું એક માણસને જ પ્રેમ
કરું છું', આ અતિ વિશાળ, અતિ વિપુલ છે.
  
43:18 મગજ પોતાનાં તમામ
સંઘર્ષો, વિટંબણાઓ, ગૂંચવણો સહિત
  
43:22 પ્રેમને સમજી કે પામી ન શકે,
કે પ્રેમ કરવાને માટે જીવંત ન હોઈ શકે -
  
43:29 આ માત્ર મન જ કરી શકે, જે અસીમ છે.
 
43:35 એટલે મગજ અને મન
વચ્ચે ફરક છે.
  
43:42 પછી પ્રશ્નકર્તાએ
જે નથી પૂછ્યો,
  
43:46 એવો એક વધારાનો પ્રશ્ન હજુ
આમાં સંકળાયેલો છે:
  
43:49 તો પછી મગજ અને મન
વચ્ચે શો સંબંધ છે?
  
44:00 મગજ સીમિત છે,
 
44:03 સીમિત કારણ કે તે વિભિન્ન પ્રકારના
અલગઅલગ ભાગોનું બનેલું છે,
  
44:12 ખંડિત, તૂટેલુંફૂટેલું,
 
44:17 અને તેથી તે સતત
મથામણની, સંઘર્ષની સ્થિતિમાં રહે છે.
  
44:23 જયારે મન એ વર્ગની
સંપૂર્ણપણે બહાર છે.
  
44:31 બંને વચ્ચે સંબંધ ત્યારે જ સંભવે
જયારે મગજ પોતાની સ્મૃતિઓની
  
44:37 સમગ્ર સામગ્રીથી પૂરેપૂરું મુક્ત હોય,
જો એ શક્ય હોય તો.
  
44:45 આ અતિશય તપાસણી
અને સંવેદનશીલતા માગે છે.
  
44:54 પ્રજ્ઞા એ મગજની બાબત નથી.
 
45:04 વિચારની બુદ્ધિ એ કાંઈ
મનની પ્રજ્ઞાને સમાવી ન શકે.
  
45:19 તમે આ બધું સમજો છો?
 
45:23 કોઈ સમજે છે કે
હું શું વાત કરી રહ્યો છું?
  
45:28 નહીં, ભલે.
 
45:31 જુઓ, સર, બહુ સરળ રહો,
 
45:35 કારણ કે જો તમે બહુ સરળ રહી શકો,
તો તમે બહુ દૂર જઈ શકો.
  
45:41 પરંતુ જો તમે અનેક જટિલ તાત્વિક સિદ્ધાંતો
અને નિષ્કર્ષો સાથે શરૂઆત કરો,
  
45:47 તો તમે તેમાં જ અટકી જાવ,
માટે આપણે બહુ સરળ રહીએ.
  
45:53 તમારું રોજિંદું જીવન - ઑફિસ જવું,
કામ, કામ, કામ,
  
46:00 પૈસા, અમુક શાખાઓમાં પ્રશિક્ષણ મેળવવું,
 
46:05 વકીલ, સર્જન, ધંધાદારી કે
રસોઇયા તરીકે અથવા જે કંઈ હોય તે -
  
46:13 તમારું મગજ સંકુચિત, સીમિત
કરવામાં આવે છે.
  
46:21 જો હું ભૌતિકવિજ્ઞાની હોઉં, તો હું
ભૌતિકશાસ્ત્ર વિષે શીખવામાં
  
46:30 વર્ષો વિતાવું છું, ભણું છું, તપાસણી
કરું છું, એમાં સંશોધન કરું છું,
  
46:34 તેથી મારું મગજ સ્વાભાવિકપણે,
આપણી આ વિચિત્ર સંસ્કૃતિ દ્વારા,
  
46:41 સંકુચિત કરવામાં આવે છે.
 
46:47 અહીં બે વૈજ્ઞાનિકો છે,
તેઓ સંમત છે.
  
46:55 આપણું મગજ યાંત્રિક,
ઘટમાળ મુજબનું, નાનું બની ગયું છે,
  
47:02 કારણ કે આપણને આપણી જાત સાથે
એટલી બધી નિસબત છે,
  
47:06 આપણે હંમેશાં ગમો, અણગમો, પીડા, દુઃખના
એક નાનકડા ક્ષેત્રમાં જીવીએ છીએ,
  
47:15 અને એવું જ બધું.
 
47:18 પરંતુ મન કશુંક
સંપૂર્ણપણે ભિન્ન છે.
  
47:24 જો તમારું મગજ સીમિત હોય,
તો તમે મનના મૂળ સ્વરૂપને
  
47:29 સમજી કે જાણી ન શકો.
 
47:33 જયારે તમારું જીવન સીમિત હોય,
ત્યારે તમે અસીમને સમજી ન શકો.
  
47:44 તો આ છે સંબંધ -
 
47:47 મગજ અને મન વચ્ચે
સંબંધ ત્યારે જ સંભવે
  
47:52 જયારે મગજ પોતાની
સામગ્રીથી મુક્ત હોય.
  
47:58 આ એક જટિલ પ્રશ્ન છે,
આમાં ઘણા વધુ ઊંડા ઉતરવું જરૂરી છે,
  
48:03 પણ આપણી પાસે એને માટે સમય નથી.
 
48:21 છઠ્ઠો પ્રશ્ન: આસ્થા એટલે શું?
 
48:29 આસ્થા એટલે શું? ઈશ્વરમાં આસ્થા, શ્રદ્ધા.
 
48:36 મને મારી પત્નીમાં વિશ્વાસ છે,
તે મારી સાથે દગો નહીં કરે.
  
48:42 મને મારા પતિમાં વિશ્વાસ છે.
 
48:44 મને મારા ધંધામાં વિશ્વાસ છે. વિશ્વાસ.
 
48:51 સમસ્ત ખ્રિસ્તીધર્મી લોકો અને દેશો,
 
48:56 ખ્રિસ્તી ધર્મનું સમગ્ર ધાર્મિક
માળખું તેમ જ મૂળ સ્વરૂપ
  
49:01 આસ્થા ઉપર આધારિત છે.
 
49:05 અને ત્યાં એ લોકો પ્રશ્ન કરતા નથી,
 
49:09 તેઓને શંકા કે સંશયવાદ નથી.
 
49:17 જો તમને ઈશ્વરમાં શ્રદ્ધા હોય,
તો તમે શક્ય હોય ત્યાં સુધી
  
49:25 કોઈપણ પ્રકારના સંશયવાદ કે શંકાને
પ્રવેશવા દઈ શકો નહીં,
  
49:31 અને એવું જ ઇસ્લામી દુનિયામાં છે.
 
49:34 પરંતુ હિન્દુ દુનિયામાં
અને બૌદ્ધ દુનિયામાં
  
49:41 શંકા મગજને નિર્મળ કરવા માટેના
જરૂરી ગુણધર્મોમાંથી એક છે.
  
49:55 તમને સૌને શ્રદ્ધા છે,
ખરું કે નહીં, માન્યતા?
  
50:00 તમે ક્યારેય તમારી શ્રદ્ધાને,
તમારી માન્યતાને અને
  
50:06 તમારા ભ્રમને પ્રશ્ન કર્યો છે?
 
50:09 અથવા તમે એ બધાંને બસ સ્વીકારી લો છો.
 
50:13 જયારે તમને શ્રદ્ધા હોય,
 
50:16 ત્યારે તમે કાળજીપૂર્વકની તપાસના કોઈપણ
પ્રશ્નને બિલકુલ બાજુએ મૂકી દીધો હોય છે.
  
50:24 ધારો કે, હું ઈશ્વરમાં માનું છું,
 
50:27 મને ઈશ્વરમાં શ્રદ્ધા છે,
 
50:33 તો પછી દરેક પ્રશ્નને, દરેક શંકાને
એક બાજુ જ કરી નાખવાં પડે,
  
50:41 કારણ કે મારી ઈશ્વરમાં માન્યતા
ભય ઉપર આધારિત છે.
  
50:51 મને ખબર નથી કે આ દુનિયા શું છે,
કોઈકે આને સર્જી છે,
  
50:56 અને મને એમ વિચારવું ગમે છે કે
ઈશ્વરે આને સર્જી છે,
  
51:01 આ એક પ્રકારની માન્યતા છે.
 
51:03 વૈજ્ઞાનિકો કહે છે કે
ઈશ્વર જેવી કોઈ વસ્તુ નથી,
  
51:07 એક કોષમાંથી માણસના મગજના
અતિ જટિલ કોષોમાં
  
51:12 આ ઉત્ક્રાંતિનો
કુદરતી વિકાસ છે.
  
51:19 તો, શા માટે આપણે આસ્થા ધરાવીએ છીએ?
 
51:28 શું તે ઘણું પ્રતિબંધ કરનારું,
સંકુચિત કરનારું, સીમિત કરનારું નથી,
  
51:36 અને શું આસ્થા લોકોનું વિભાજન કરતી નથી?
 
51:41 ખ્રિસ્તીઓની આસ્થા
અને ઇસ્લામીઓની આસ્થા,
  
51:45 અને હિન્દુઓ જેઓને કદાચ કોઈ પણ
વસ્તુમાં કોઈ જ આસ્થા નથી,
  
51:52 આથી આ બધા વચ્ચે સતત સંઘર્ષ
ચાલ્યા કરે છે.
  
51:59 તમે જુઓ, અન્ય એક જટિલ પ્રશ્ન
પણ આમાં સંકળાયેલો છે:
  
52:04 શા માટે આપણે આદર્શો ધરાવીએ છીએ?
 
52:08 આખી સામ્યવાદી દુનિયા
 
52:11 માર્ક્સ, સ્ટાલિન, લેનિન વગેરેની
તાત્વિક સિદ્ધાંતની ધારણા
  
52:19 ઉપર આધારિત છે.
એ બધા તેઓના ભગવાનો છે.
  
52:28 તેઓ એ બધાએ જે કહ્યું છે
તેમાં માને છે,
  
52:31 એવી જ રીતે ખ્રિસ્તીઓ
બાઇબલ જે કહે છે તેમાં માને છે, કે કુરાન,
  
52:36 અથવા તમારે માટે ગીતા,
ઉપનિષદ કે બીજું કંઈક.
  
52:46 તમે લોકો પુસ્તકો જે કહે છે
તેમાં ધ્યાન આપો છો,
  
52:51 પરંતુ તમે ક્યારેય તમારે પોતાને માટે
આખીયે વસ્તુને પ્રશ્ન કરતાં નથી.
  
52:57 કારણ કે જે પળે તમે
પ્રશ્ન કરો, શંકા કરો,
  
53:03 ત્યારે તમારે પોતાની જાત ઉપર નિર્ભર
રહેવું પડે, અને એનાથી તમે ડરી જાવ છો.
  
53:09 માટે કોઈ ભ્રામક વસ્તુમાં
આસ્થા ધરાવવી એ ઘણું વધુ સારું લાગે છે,
  
53:15 એવું કંઈક જેનું ખરેખર,
વાસ્તવિકતામાં અસ્તિત્વ નથી.
  
53:20 પરંતુ પોતાની જાત માટે જાણવા માટે
મારે મારા પોતાના જીવનને સમજવું પડે,
  
53:27 મારે એ જોવું પડે કે
 
53:30 મારા જીવનમાં એક મહાન
ક્રાન્તિ આણવી શક્ય છે કે શું,
  
53:36 પછી ત્યાંથી તમે શરૂઆત કરો.
 
53:40 પરંતુ જો તમને કશીક વસ્તુમાં આસ્થા હોય,
 
53:43 તો તમે એક અસાધારણપણે
ભ્રામક દુનિયામાં જીવી રહ્યા છો.
  
53:55 તમારી પાસે ઘણાબધા પ્રશ્નો છે.
 
54:05 સાતમો પ્રશ્ન:
જો માનવચેતના એક છે,
  
54:09 તો એવું કેમ છે કે એક માણસ સુખી છે
અને બીજો દુઃખી છે?
  
54:18 તમે એમ પણ કહો છો કે વિચાર એ 'હું' છે.
કૃપા કરીને મને દર્શાવો કે કેવી રીતે.
  
54:29 જો માનવચેતના એક છે,
 
54:35 તો એવું કેમ છે કે એક માણસ સુખી છે
અને બીજો, દુઃખી?
  
54:45 તમે એમ પણ કહો છો કે વિચાર એ હું છે.
કૃપા કરીને મને દર્શાવો કે કેવી રીતે.
  
55:07 તમે સુખી છો?
 
55:15 અને કેમ બીજો દુઃખી છે?
 
55:18 તમે જન્મથી ધનિક છો,
 
55:22 તમારા દાદા, પરદાદાઓ તમારે માટે
એક કારખાનું કે ધંધો છોડી ગયા છે,
  
55:30 અને તમે કેટલેક અંશે સુખી છો.
 
55:33 બીજો માણસ એક નાના
ગામમાં જન્મ્યો છે, અશિક્ષિત છે,
  
55:38 રોજેરોજ જમીનના એક ટુકડા ઉપર
સખત શ્રમ કરે છે,
  
55:44 જે આ ઓરડા જેટલા માપનો છે,
કે પછી આનાથીયે અડધો,
  
55:49 એની ઉપર કામ કરે છે,
માંડ પેટ પૂરીને તકલીફમાં જીવે છે,
  
55:55 એ સુખ કે દુઃખ વિષે
જાણતો નથી,
  
55:59 એ કામ, કામ, કામ કરે છે.
 
56:04 શું સુખ સંજોગો ઉપર,
કામ ઉપર,
  
56:14 તમે જે કરો છો એના ઉપર આધારિત છે,
 
56:19 કે કશુંક કરવામાં તમને જે
સંતોષ મળે છે એના ઉપર?
  
56:26 તમે શેને સુખ કહો છો,
અને તમે શેને દુઃખ કહો છો?
  
56:33 સુખ એને કહી શકાય
કે જયારે તમે સંતુષ્ટ હો.
  
56:38 હું કશુંક કરવામાં સંતુષ્ટ છું,
અને ખૂબ સુખ અનુભવું છું.
  
56:45 અને હું કશુંક કરવામાં
સંતુષ્ટ નથી
  
56:48 અને એનાથી હું ખૂબ દુઃખી છું.
 
56:52 શું સંતોષ એ
સુખનો પર્યાય છે?
  
57:01 અને શું હું સતત
સંતોષ શોધું છું?
  
57:09 એનો અર્થ કે હું બધા સમયે
તુષ્ટિ શોધું છું
  
57:15 અને એનાથી મને સુખ લાગે છે.
 
57:20 કે પછી સુખ એવું કશુંક છે
જે આવે છે અને જાય છે,
  
57:27 જે એક આડપેદાશ છે,
જે બહુ મહત્ત્વનું નથી?
  
57:36 અને પ્રશ્નકર્તા એ પણ પૂછે છે કે,
 
57:46 વિચાર એ 'હું' છે, મને દર્શાવો કે કેવી રીતે.
 
57:53 ‘મને દર્શાવો કે કેવી રીતે’
એનો તમારો અર્થ શો છે?
  
57:58 ટેલિવિઝનના પડદા ઉપર?
 
58:05 કે આકૃતિ દોરીને?
 
58:11 કે તમને મૌખિક રીતે દર્શાવું?
 
58:20 એટલે કે, જો વક્તા સમજાવે કે વિચાર એ 'હું'
છે, તો તમે એને બુદ્ધિપૂર્વક સ્વીકારો.
  
58:29 તમે એને સમજશો?
 
58:33 વક્તા સમજાવશે,
એટલે કે, વર્ણન કરશે,
  
58:38 ધીમે ધીમે સમજાવશે.
 
58:43 અને શું તમે એનું સત્ય જોશો,
 
58:47 અથવા કહેશો કે, 'ના, આ સ્વત્વ નથી.
સ્વત્વ આનાથી કશુંક ઘણું અધિક ઉચ્ચ છે.
  
58:53 એ દૈવી છે, એ આત્મા છે,
એ કશુંક અન્ય છે’.
  
58:58 તો તમે એક વિગતવાર નિવેદનને
કેવી રીતે ગ્રહણ કરશો?
  
59:04 એ જાણીને કે વિગતવાર નિવેદન,
વર્ણન, શબ્દ,
  
59:13 એ તે વસ્તુ નથી?
 
59:20 બારી, 'બારી' શબ્દ,
એ વાસ્તવિક બારી નથી.
  
59:28 હું એક પર્વતનું ચિત્ર દોરી શકું,
પરંતુ એ ચિત્ર પર્વત નથી.
  
59:37 માટે આપણે સાથે મળીને આની અંદર જઈ શકીએ.
હું તમને આ દર્શાવી ન શકું.
  
59:47 હું આને પડદા ઉપર, ટેલિવિઝન ઉપર
મૂકીને તમને
  
59:51 દેખાડી ન શકું; કે જુઓ આ રહ્યું તે.
 
59:54 પણ આપણે સાથે મળીને કાળજીપૂર્વકની
તપાસ કરી શકીએ, જો તમે રાજી હો તો;
  
1:00:02 અને જો તમે આનાથી કંટાળતા હો,
તો ભલે, કંટાળતા રહો.
  
1:00:08 તો ચાલો આપણે સાથે મળીને શોધી કાઢીએ.
 
1:00:11 તમે શું છો?
 
1:00:17 તમારી સમક્ષ આ પ્રશ્ન મૂકવામાં આવે, ત્યારે,
જો તમે ખરેખર નિખાલસ હો, ગંભીર હો,
  
1:00:23 તો તમે શું છો?
 
1:00:30 શું તમે તમારું નામ નથી?
 
1:00:35 શું તમે તમારો ચહેરો,
તમારી આંખો, તમારું નાક,
  
1:00:40 તમારા વાળ વગેરે નથી, શારીરિક રીતે?
 
1:00:45 શું તમે ક્રોધ નથી,
શું તમે લોભ નથી,
  
1:00:56 કે પછી લોભ તમારાથી અલગ છે?
 
1:01:05 જયારે વ્યગ્રતા હોય, ત્યારે
શું તમે તે વ્યગ્રતા નથી?
  
1:01:13 જયારે તમે દુઃખ સહન કરો,
 
1:01:18 - પોતાની પત્ની, પતિ,
પોતાનાં બાળકો, કે દાદીમા વગેરેને
  
1:01:25 ગુમાવ્યાનું દુઃખ -
ત્યારે શું તમે દુઃખ સહન કરતાં હોતાં નથી?
  
1:01:31 અને શું તે દુઃખ
તમારાથી કશુંક અલગ છે?
  
1:01:38 શું તમે એ બધું નથી?
 
1:01:43 કે પછી તમે વિચારો છો - વિચારો છો -
કે તમે એ બધાથી અલગ છો?
  
1:01:54 ખરું, સર?
 
1:01:56 શું તમે એ બધાથી અલગ છો?
 
1:02:01 શું તમે તમારા ક્રોધથી, તમારી ઈર્ષાથી,
તમારા બેન્કના ખાતાથી અલગ છો?
  
1:02:10 તમે તમારું બેન્કનું ખાતું છો,
ખરું કે નહીં?
  
1:02:17 કે પછી જો હું તમારું બેન્કનું ખાતું હટાવી
દઉં, તો તમે કહેશો કે, 'એ હું નથી'.
  
1:02:25 શું તમે એવું કહેશો?
 
1:02:27 ‘તમે મારું બેન્કનું ખાતું લઇ શકો છો,
કારણ કે એ હું નથી’.
  
1:02:32 જો હું તમારું બેન્કનું ખાતું હટાવી દઉં,
તો તમે કેવો કારમો વિલાપ કરવા લાગો!
  
1:02:38 એટલે કે તમે તમારું બેન્કનું ખાતું છો,
તમે તમારું ફર્નિચર છો,
  
1:02:42 તમે તમારું મકાન, તમારો વીમો,
તમારી ગીરવી સંપત્તિ, તમારું ધન છો.
  
1:02:52 પરંતુ જો તમે કહો કે, ‘હું એ બધું નથી,
 
1:02:56 મારી અંદર કશુંક છે
જે આ બધાંને જુએ છે’,
  
1:03:05 તો શું તે એક હકીકત છે?
 
1:03:09 કે પછી તમે એને ઉપજાવી કાઢેલું છે?
 
1:03:16 ઘણા લોકો કહે છે કે
આ બધી ચેતનાથી ઉપર કોઈ
  
1:03:21 ઉત્તમોત્તમ ચેતના છે.
 
1:03:27 એટલે કે, શું તે
વિચાર દ્વારા ઉપજાવી કાઢેલું નથી?
  
1:03:37 શું તમારું બેન્કનું ખાતું
- સિક્કાઓ નહીં, રોકડ રકમ નહીં -
  
1:03:43 એ બધું
વિચારનું પરિણામ નથી?
  
1:03:53 તમને તમારી પત્નીની
કે તમારા પતિની જે ઓળખાણ છે,
  
1:04:00 એ શું વિચાર નથી?
 
1:04:03 તો શું તમે ભૂતકાળની
સમગ્ર સ્મૃતિ નથી,
  
1:04:10 ભૂતકાળની સમગ્ર પરંપરા નથી -
 
1:04:13 એક હિન્દૂ તરીકે, બ્રાહ્મણ તરીકે,
બિન-બ્રાહ્મણ તરીકે,
  
1:04:17 અને એ બધોય ધંધો
- શું તમે એ બધું નથી?
  
1:04:24 અવશ્ય તમે છો જ.
 
1:04:27 આમ, તમે એ માહિતી કે જ્ઞાન છો,
જે ભૂતકાળ છે.
  
1:04:38 તમે સ્મૃતિઓ સિવાય બીજું કશું નથી.
 
1:04:45 શું તમે આ સ્વીકારશો? અવશ્ય નહીં જ.
 
1:04:52 ખરું કે નહીં?
 
1:04:55 જો તમારી બધી સ્મૃતિઓ હટાવી
દેવામાં આવે, તો તમે શું છો?
  
1:05:04 તમે વનસ્પતિ બની જાવ.
 
1:05:09 એટલે તમે છો તમારી સ્મૃતિઓ,
જે હંમેશાં ભૂતકાળ છે.
  
1:05:20 તમારી પરંપરા - એક હિન્દૂ તરીકેની,
પારસી તરીકેની, મુસ્લિમ તરીકેની વગેરે -
  
1:05:27 એ વર્ષોના પ્રચારનું, વર્ષોની
પરંપરાનું પરિણામ છે,
  
1:05:35 જે વિચારની પ્રવૃત્તિ છે.
 
1:05:39 એટલે તમે વિચાર છો.
 
1:05:45 જો તમે બિલકુલ વિચાર ન કરો,
તો તમે શું છો?
  
1:05:56 એટલે તમે ભૂતકાળની
સમગ્ર સામગ્રી છો.
  
1:06:09 એ ભૂતકાળ પોતાને
વર્તમાનમાં સુધારે છે
  
1:06:15 અને ભવિષ્ય તરીકે ચાલુ રહે છે.
 
1:06:19 એટલે તમે ભૂતકાળ,
વર્તમાન અને ભવિષ્ય છો.
  
1:06:27 તમારામાં બધો જ સમય સમાયેલો છે.
 
1:06:31 ઓહ, તમે આ બધું સમજતા નથી.
 
1:06:39 અને સ્વત્વ, ‘હું’, મારું નામ,
મારી ગુણવત્તા, મારી ઉપલબ્ધિ,
  
1:06:48 મારી મહત્ત્વાકાંક્ષા, મારી પીડા,
મારું દુઃખ, આ બધું ભૂતકાળ છે.
  
1:06:54 અને એટલે સ્વત્વ
ભૂતકાળનો સારાંશ છે,
  
1:07:01 જે છે સ્મૃતિ, માહિતીજ્ઞાન.
 
1:07:04 અને આથી સ્વત્વ
અત્યંત સીમિત છે.
  
1:07:14 અને આ કારણે સ્વત્વ દુનિયામાં
આટલો બધો ઉપદ્રવ પેદા કરે છે.
  
1:07:22 દરેક સ્વત્વ પોતાને માટે જ સક્રિય છે.
 
1:07:27 તમે તમારી પોતાની જાત માટે જ
સક્રિય છો, ખરું કે નહીં?
  
1:07:33 જો તમે પ્રામાણિક હો, આ સ્પષ્ટપણે જોતા હો,
તો શું તમે પોતાની જાત માટે સક્રિય નથી?
  
1:07:41 તમારી મહત્ત્વાકાંક્ષા, તમારી ઉપલબ્ધિ,
તમારી સિદ્ધિ, તમારો સંતોષ.
  
1:07:53 એટલે વિચાર છો તમે.
 
1:08:00 વિચાર સીમિત છે,
કારણ કે બધું જ્ઞાન સીમિત છે.
  
1:08:05 માટે તમારું સ્વત્વ
સૌથી વધુ સીમિત વસ્તુ છે.
  
1:08:16 અને આથી તમે અતિશય દુઃખ,
અતિશય સંઘર્ષ પેદા કરો છો,
  
1:08:23 કારણ કે સ્વત્વ
વિયોજનાત્મક છે, વિભાજનાત્મક છે.
  
1:08:31 તો, સર, વક્તાએ સમજાવ્યું છે.
આ વિગતવાર નિવેદન એ હકીકત નથી.
  
1:08:46 હકીકત તમારે પોતાની
જાત માટે આ જોવું તે છે.
  
1:08:53 જો તમે પોતાની જાતે આ જુઓ અને કહો કે,
‘હું જે રીતે જીવું છું એ મને ગમે છે’,
  
1:08:58 તો એ બિલકુલ બરાબર છે.
 
1:09:01 પણ તમે પોતે જાણો છો કે તમે
દુનિયામાં વિધ્વંસ સર્જો છો,
  
1:09:10 અને તમે એ રીતે જીવવાનું પસંદ કરો છો,
તમને શુભેચ્છા.
  
1:09:17 પરંતુ કેટલાક લોકો એવા હોય જેઓ કહે કે
જીવવાની આ રીત બરાબર નથી.
  
1:09:27 માણસે વૈશ્વીક મગજ સાથે જીવવું જોઈએ,
 
1:09:31 કોઈ વિભાજન વિના,
કોઈ રાષ્ટ્રીયતા વિના,
  
1:09:34 કોઈ સ્વત્વ વિના.
 
1:09:39 આને બહુ થોડા લોકો જ પામી શકે એવું
કોઈક પ્રકારના ઉચ્ચ પ્રકાશ જેવું
  
1:09:44 કશું નહીં બનાવતા.
 
1:09:47 કોઈપણ માણસ
જે પોતાનાં મગજને અને હૃદયને
  
1:09:53 સ્વત્વની પ્રકૃતિ સમજવા માટે
 
1:09:56 તથા એ સ્વત્વથી મુક્ત થવા માટે તૈયાર કરે,
 
1:09:58 એવું કોઈપણ માણસ આ કરી શકે
જો એ પોતાનું મન આમાં મૂકે તો.
  
1:10:07 ખરું, સર.
 
1:10:12 શું હું વધુ એક પ્રશ્નનો જવાબ આપી શકું?
ત્યાર બાદ આપણે પૂરું કરીશું.
  
1:10:17 દસ વાગ્યા છે.
 
1:10:19 કદાચ તમારે લોકોને
પોતપોતાનાં કામે જવાનું હશે, વગેરે…
  
1:10:28 ...દસ ને દસ, માફ કરજો.
વધુ એક પ્રશ્ન અને બસ પૂરું.
  
1:10:42 ઓહ, મેં આ પ્રશ્નનો જવાબ આપી દીધો છે.
 
1:10:59 આઠમો પ્રશ્ન: જો દુનિયાના
મહાન ધર્મો
  
1:11:04 એ ધર્મો નથી,
તો પછી ધર્મ શું છે?
  
1:11:10 એ છે પ્રશ્ન.
 
1:11:14 એ સ્પષ્ટ રીતે છપાયેલો નથી.
 
1:11:18 જો દુનિયાના મહાન ધર્મો
એ સાચા ધર્મો નથી,
  
1:11:26 તો સાચો ધર્મ શું છે?
 
1:11:32 કેમ તમે એવું કહો છો કે, ‘જો’ મહાન ધર્મો
એ સાચા ધર્મો નથી?
  
1:11:37 કેમ તમે કહો છો, ‘જો’?
 
1:11:41 એ ધર્મો છે?
 
1:11:45 તમે તે પ્રશ્નનો જવાબ આપો.
 
1:11:48 તમે સૌ કદાચ મંદિર જતાં હશો.
 
1:11:51 તમે સૌએ લગ્નની વિધિઓ,
અને પૂજા વગેરે કર્યું છે.
  
1:11:58 શું એ ધર્મો છે?
 
1:12:02 મહાન ધર્મો; ખ્રિસ્તી ધર્મ,
ઇસ્લામ ધર્મ, હિન્દૂ ધર્મ, બૌદ્ધ ધર્મ,
  
1:12:09 શું એ ધર્મો છે?
 
1:12:14 એટલે કે, તેઓનાં કર્મકાંડો,
તેઓનો અધિક્રમ,
  
1:12:23 તેઓની આસ્થા, માન્યતા,
 
1:12:29 તેઓનું મંદિર જવું અને
એવી વસ્તુઓ ઉપર અતિશય ધન ચઢાવવું
  
1:12:35 જે હાથથી બનેલી હોય,
અથવા મનથી, જેને તમે ભગવાન કહો છો,
  
1:12:44 શું એ બધું ધર્મ છે?
 
1:12:48 તમે એને ધર્મ તરીકે સ્વીકારો છો.
 
1:12:52 પરંતુ જો તમે પ્રશ્ન કરો, શંકા કરો,
 
1:13:00 તો તમે પૂછવાનું શરુ કરો છો,
 
1:13:05 દેખીતી રીતે જ આ બધી વસ્તુઓ
વિચાર દ્વારા એકત્ર કરવામાં આવેલી છે.
  
1:13:13 બાઇબલ, કુરાન, અને તમારાં પોતાનાં
કહેવાતાં ધાર્મિક પુસ્તકો,
  
1:13:21 એ બધું જ વિચાર દ્વારા
લેખબદ્ધ કરવામાં આવેલું છે.
  
1:13:25 એ દૈવી સાક્ષાત્કારો નથી,
 
1:13:30 એ સીધું પરમેશ્વરના
મોઢામાંથી આવેલું નથી.
  
1:13:33 હું જાણું છું કે તમને એવું વિચારવું ગમે છે.
 
1:13:39 પરંતુ વિચાર સંચાલિત થયો છે
અને વિચારે કાગળ ઉપર લેખબદ્ધ કર્યું છે,
  
1:13:46 અને ત્યાર પછી તમે આને કશુંક
અસાધારણ પવિત્ર તરીકે સ્વીકારો છો.
  
1:13:51 માટે જો તમે આ બધું કોરે મૂકી દો,
- અને એમાં જરૂરી છે સંશય,
  
1:14:00 નિરીક્ષણ કરવા માટેની મુક્તિની સમજ,
 
1:14:06 ભયથી મુક્તિ,
 
1:14:14 સંપૂર્ણપણે -
 
1:14:18 તો તમે પોતાની જાત માટે શોધી શકો
કે ધર્મ શું છે.
  
1:14:23 એટલે કે, શું એવું કશુંક પવિત્ર છે,
 
1:14:31 જે વિચારે ઉપજાવી કાઢેલું નથી,
જે શબ્દોથી મપાયેલું નથી,
  
1:14:41 શું એવું કશુંક છે
જે અમાપ છે, કાલાતીત છે?
  
1:14:47 આ એક પ્રશ્ન
પ્રાચીન કાળથી રહ્યો છે.
  
1:14:54 પ્રાચીન ઇજિપ્તના લોકો, ગ્રીક લોકો,
 
1:14:57 બધી જ ભૂતકાળની મહાન સંસ્કૃતિઓએ
આ પ્રશ્ન પૂછ્યો છે:
  
1:15:04 શું આ બધાની પેલી પાર એવું કશુંક છે
જે વિચારે ઉપજાવી કાઢેલું નથી?
  
1:15:13 જેને વિચારે સ્પર્શ કર્યો નથી?
 
1:15:16 કારણ કે વિચાર માપી શકાય છે.
 
1:15:21 વિચાર એક ભૌતિક પ્રક્રિયા છે,
 
1:15:26 અને એ જે કંઈપણ ઉપજાવી કાઢે
તે પવિત્ર નથી.
  
1:15:34 એટલે તે શોધી કાઢવા માટે
 
1:15:39 મગજ પોતાની
સામગ્રીથી,
  
1:15:46 ભયથી, વ્યગ્રતાથી,
 
1:15:50 ભયંકર એકલતાના ભાનથી,
મૃત્યુથી સંપૂર્ણપણે મુક્ત હોવું જોઈએ.
  
1:15:59 ત્યાર પછી જ તમે શોધી કાઢશો કે
સત્ય શું છે,
  
1:16:02 ધર્મનું સર્વોચ્ચ સ્વરૂપ શું છે.