Krishnamurti Subtitles

BO84T1 - જીવનનો વિશિષ્ટ ગુણધર્મ

પહેલું જાહેર પ્રવચન
બોમ્બે (મુંબઈ), ભારત
૪ ફેબ્રુઆરી ૧૯૮૪



0:58  સૌ પ્રથમ, હું તમને યાદ અપાવવા માગું છું
- જો હું એમ કરી શકું તો -
  
1:05  કે આ એક ભાષણ નથી.
 
1:11  ભાષણનો આશય હોય છે
માહિતગાર કરવાનો,
  
1:19  સૂચના આપવાનો અને
અમુક આંકડાઓ
  
1:26  - વાસ્તવિક અથવા કાલ્પનિક -
રજૂ કરવાનો વગેરે.
  
1:30  તો, આ એક ભાષણ નથી,
 
1:35  પણ તમારી અને વક્તાની વચ્ચે
એક વાતચીત છે,
  
1:43  એક વાતચીત જેમાં
તમે અને વક્તા સહભાગી છો,
  
1:52  અસ્તિત્વના સમસ્ત ક્ષેત્રમાં
સહવિચરણ કરી રહ્યાં છો,
  
2:01  માત્ર બાહ્ય કે ઉપર ઉપરની રીતે નહીં,
પરંતુ આંતરિક રીતે પણ.
  
2:13  અને એકબીજાને સમજવા માટે
આપણે સાથે મળીને વિચારવું પડે,
  
2:23  સંમત કે અસંમત થવું એમ નહીં,
પરંતુ આપણી પાસે ક્ષમતા જોઈએ
  
2:31  સાથે મળીને અવલોકન કરવાની,
સાથે મળીને વિચારવાની,
  
2:41  સાથે મળીને નિરીક્ષણ કરવાની અને
જે શોધ્યું હોય એની આપ-લે કરવાની,
  
2:52  કોઈ પણ ખાસ દૃષ્ટિબિંદુથી નહીં,
ભલે તે તમારું હોય કે પછી વક્તાનું.
  
3:03  આ શરૂઆતથી જ
તદ્દન સ્પષ્ટ હોવું જોઈએ
  
3:08  કે આપણે સાથે મળીને એક
લાંબી મુસાફરી કરવાનાં છીએ,
  
3:17  બાહ્ય રીતે તેમ જ
સમગ્ર માનસિક વિશ્વમાં,
  
3:24  જે બાહ્ય વિશ્વ કરતાં
ઘણું અધિક જટિલ છે.
  
3:30  બાહ્ય તથા આંતરિક બંનેનું નિરીક્ષણ
કરવા માટે ખૂબ સ્પષ્ટ,
  
3:39  વસ્તુનિષ્ઠ, ઊર્મિશીલતાવિહીન,
ભાવાવેશવિહીન અવલોકન જરૂરી છે.
  
3:47  મને આશા છે કે આ સ્પષ્ટ છે.
 
3:56  શા માટે તમે સાંભળવા આવો છો?
 
4:02  આ એક મહત્ત્વનો
પૂછવા જેવો પ્રશ્ન છે.
  
4:08  શું આ માત્ર કોઈક પ્રકારની ધાર્મિક,
ઊર્મિશીલ ઉત્તેજના મેળવવા માટે છે?
  
4:21  કે પછી તમે પોતાને માટે
જીવવાની એક રીત શોધવા માગો છો,
  
4:30  જે તમે અત્યાર સુધી જીવો છો
એના કરતાં સંપૂર્ણપણે વિશિષ્ટ હોય?
  
4:37  કારણ કે અત્યારે
વિશ્વ ભારે મુસીબતમાં છે,
  
4:45  અતિશય અનિશ્ચિતતા છે,
 
4:49  માણસોમાં અતિશય પ્રમાણમાં
બિનસલામતીની ભાવના છે.
  
4:55  માટે, જો હું પૂરા આદરથી પૂછી શકું તો,
તમે શા માટે આવો છો?
  
5:03  અને વક્તાએ શા માટે
વક્તવ્ય આપવું જોઈએ? તમે સમજો છો?
  
5:10  શા માટે તમે આવો છો, શા માટે
વક્તાએ કંઇક કહેવું જોઈએ.
  
5:19  મહેરબાની કરીને, હું જે કહી રહ્યો છું
તે તમે સાંભળો છો?
  
5:24  શા માટે તમે આવો છો અને શા માટે
હું અહીં મુંબઇમાં દર વર્ષે બોલું છું?
  
5:37  શું તમે ખરેખર રસ, નિસબત ધરાવો છો,
આ વિશ્વ જેવું છે તેના પ્રત્યે,
  
5:47  અને જો શક્ય હોય, તો
એ શોધી કાઢવા પ્રત્યે
  
5:51  કે શું આપણાંમાનાં થોડાંક,
અથવા આપણે બધાં,
  
5:56  જીવવાની એવી રીત સાધી શકીએ
જે એકધારી ન હોય,
  
6:06  કંટાળાભરેલી, નીરસ, આધુનિક જીવનની
તમામ ગંદકીથી ભરેલી ન હોય?
  
6:13  શું તમે એ કારણે આવો છો
 
6:17  કે તમે વક્તા પાસેથી
જાણવા માગો છો,
  
6:24  દેખીતી રીતે વક્તાની અમુક પ્રતિષ્ઠા છે,
 
6:28  અને શું તમે પ્રતિષ્ઠાને સાંભળો છો,
 
6:33  તમે વક્તાની આજુબાજુ રચેલી
માનસિક છબીને સાંભળો છો?
  
6:35  અથવા તો તમે વક્તાને,
તે જે કહે છે તેને સાંભળો છો?
  
6:42  વક્તા પાસે શું કહેવાનું છે
- તમે સમજો છો?
  
6:50  વક્તા પાસે કહેવાની
ઘણી બધી વસ્તુઓ છે,
  
6:56  દેખીતી, તર્કસંગત,
બુદ્ધિગમ્ય, ડહાપણભરી.
  
7:04  અને વક્તા પાસે કદાચ
 
7:12  જીવનને જોવાની
એક સંપૂર્ણપણે વિશિષ્ટ રીત છે.
  
7:19  જીવનની સમગ્ર જટિલ પ્રક્રિયા વિષે
 
7:24  વિચારવાની, અવલોકવાની
એક રીત.
  
7:29  જો તમે અને વક્તા મળો,
 
7:35  તો આપણે સાથે મળીને
આગળ જઈ શકીએ.
  
7:38  જો તમને ખાતરી હોય કે તમે શા માટે આવ્યા છો,
 
7:44  તમારો ઉદ્દેશ શો છે,
 
7:50  તમે કાં તો ગંભીર હો
 
7:54  અથવા તો ગંમત કે મનોરંજન
મેળવવા માટે તૈયાર હો,
  
8:04  તો તમે અને વક્તા નહીં મળો,
 
8:09  તમે પુષ્કળ શબ્દોને સાંભળશો,
 
8:12  અને એ શબ્દોનો
બહુ જ નજીવો અર્થ હશે.
  
8:16  પરંતુ જો આપણે સાથે હોઈએ,
સાથે મળીને મુસાફરી કરતાં હોઈએ,
  
8:26  તો આપણે જીવનની ઘણી બધી
 
8:30  પ્રચંડ બાબતો
શોધી શકીએ. બરાબર?
  
8:35  જો આ સ્પષ્ટ હોય કે તમે
 
8:41  માત્ર જિજ્ઞાસાથી દોરવાઈને,
 
8:46  કે માત્ર એક અનુયાયી તરીકે આવ્યાં છો,
- મને આશા છે કે તમે અનુયાયી નથી -
  
8:57  અથવા માત્ર મનોરંજન ખાતર,
 
9:06  ગંમત ખાતર આવ્યાં છો,
શું કરવું તે સાંભળવા માટે આવ્યાં છો,
  
9:10  તો મને ડર છે કે તમે અને વક્તા
નહીં મળી શકો.
  
9:15  પરંતુ જો તમે ઉદ્દેશ સહિત,
અન્ત:પ્રેરણા સહિત,
  
9:22  ગાંભીર્યના લક્ષણ સહિત આવ્યાં હો,
તો તમે પોતાની જાત માટે
  
9:30  આ ગાંડી દુનિયામાં જીવવાની
એક રીત શોધી કાઢશો
  
9:36  જે બુદ્ધિગમ્ય,
તર્કસંગત, ડહાપણભરેલી હોય.
  
9:43  અને વક્તાની
અમુક જવાબદારી છે,
  
9:49  કે એને જે કહેવાનું છે
તે સ્પષ્ટતાપૂર્વક કહે,
  
9:55  પ્રચ્છન્ન રીતે નહીં, પણ તટસ્થપણે.
 
10:02  એ વસ્તુનિષ્ઠ, સ્પષ્ટ,
બુદ્ધિગમ્ય હોવું જોઈએ. ખરું?
  
10:08  હવે આપણે એકબીજાને સમજીએ છીએ?
મને આશા છે કે એમ છે.
  
10:13  અને એ પણ અગત્યનું છે
કે તમે વક્તા જે કહે છે
  
10:19  એને પ્રશ્ન કરો,
 
10:24  શંકા કરો, સંશય કરો.
 
10:35  એમ ન કહો કે, ‘હું સંમત છું કે અસંમત છું,
વક્તા સાચો છે કે ખોટો છે’,
  
10:39  પણ સંશય, પ્રશ્ન, શંકા કરો,
 
10:48  માત્ર વક્તા જે કહે છે
એની ઉપર જ નહીં,
  
10:50  પણ દરેક જણ જે કહે છે એની ઉપર,
 
10:58  જેથી તમારું મગજ પોતાની
સર્વોચ્ચ ગુણવત્તાએ કાર્ય કરે,
  
11:08  ઊંઘી ન જાય,
 
11:11  કારણ કે આપણે સાથે મળીને
અતિ જટિલ જીવનની મહીં
  
11:17  જોવાનાં છીએ.
 
11:23  એટલે, તમે અનુયાયીઓ નથી,
હું તમારો ગુરુ નથી,
  
11:35  કેમ કે તમે ઘણા બધા લોકોને
અગાઉ અનુસર્યાં છો,
  
11:41  અને આપણે વિશ્વને આટલું બધું
અવ્યવસ્થિત બનાવ્યું છે.
  
11:47  તો, મહેરબાની કરીને, આપણે
સાથે મળીને ચાલીએ છીએ,
  
11:54  એકસાથે નિસબત ધરાવીએ છીએ.
 
11:57  કદાચ આપણને એકબીજા પ્રત્યે
સ્નેહ હોય.
  
12:04  પણ સ્નેહને અને
બુદ્ધિસુસંગતતાને
  
12:11  આપણા અવલોકન સાથે
સહેજ પણ લાગતુંવળગતું નથી,
  
12:14  તમારે સ્પષ્ટતાપૂર્વક જોવાનું છે,
 
12:21  એનો અર્થ એ કે આપણે વસ્તુઓને
સાથે મળીને જોઈએ છીએ.
  
12:28  હું જોઉં અને પછી તમને કહું એવું નહીં,
પણ સાથે મળીને
  
12:35  - તમે એ શબ્દનો અર્થ
સમજો છો?
  
12:42  આપણે ક્વચિત જ સહકાર કરીએ છીએ.
સહકાર શું છે એ આપણે નથી જાણતાં.
  
12:50  જે વ્યક્તિ પાસે સત્તા હોય, એની સાથે
આપણે સહકાર કરીએ છીએ,
  
12:57  અને તમે એ સત્તાધિકારીને અથવા
પ્રતિષ્ઠાની સત્તાને અનુસરો છો,
  
13:05  અથવા તમે કોઈ આદર્શને અનુસરો છો.
 
13:09  જો તમે અને હું એક આદર્શ ઉપર
સંમત થઈએ, તો પછી આપણે
  
13:14  એ આદર્શ બાબતે કંઇક કરવા માટે
સહકાર કરીએ છીએ. ખરું?
  
13:21  જો તમારી અને મારી પાસે એક સહિયારો
હેતુ હોય, તો આપણે સહકાર કરીશું. ખરું?
  
13:28  કારણ કે તો પછી
એ આપણા માટે લાભદાયક હોય છે.
  
13:32  પરંતુ અહીં વક્તા તમને
કશું આપી નથી રહ્યો.
  
13:43  બરાબર?
 
13:44  એ તમને કશું આપી નથી રહ્યો.
 
13:52  મને શંકા છે કે તમે
આ સમજો છો કે કેમ.
  
13:57  મોટાભાગના લોકો વાદળીની જેમ
 
14:05  બધું શોષી લે છે,
દરેક વસ્તુ ગળી જાય છે,
  
14:08  વક્તા જે કહેવાનો છે તેની સહિત.
 
14:13  અને જ્યારે તમે કશુંક
ગળી જાવ, શોષી લો,
  
14:17  - જેવું કરવામાં આ દેશ સક્ષમ છે -
 
14:21  જ્યારે તમે શોષી લો,
 
14:24  ત્યારે તમારી અંદર કશું જ
મૌલિક હોતું નથી – ખરું?
  
14:31  મને શંકા છે કે તમે
આ સમજો છો કે કેમ.
  
14:38  તમે બુધ્ધને શોષી લો છો,
 
14:40  તમે ગમે તે પ્રકારના ધાર્મિક બકવાટને
શોષી લો છો, અને એવું બધું.
  
14:47  આથી તમારું મગજ,
જે અતિ સક્રિય હોવું જોઈએ,
  
14:55  તે ધીરેધીરે મૂઢ બનતું જાય છે.
 
14:59  માટે, મહેરબાની કરીને, મેં કહ્યું તેમ,
 
15:02  વક્તા તમને એક પણ વસ્તુ
આપી નથી રહ્યો,
  
15:09  કેવી રીતે વર્તવું એ નહીં,
શું વિચારવું એ નહીં, એવું કશું નહીં.
  
15:15  પરંતુ સાથે મળીને, તમે અને વક્તા,
એક મુસાફરી કરો છો.
  
15:26  આ મુસાફરી કદાચ ધીમી હોય
 
15:30  અથવા તો ખૂબ ઝડપી હોય
- એક્સપ્રેસ -
  
15:40  અથવા તમે ખૂબ જ ધીમે ચાલો.
 
15:47  માટે, મહેરબાની કરીને, પહેલાં સાંભળો.
ધ્યાનથી સાંભળો.
  
16:01  તમે કાનથી સાંભળો છો,
 
16:07  પરંતુ એક એવું સાંભળવું છે...
 
16:12  ...ધ્યાનપૂર્વકનું શ્રવણ એ માત્ર
સાંભળવા કરતાં અલગ છે. ખરું?
  
16:19  તમે બંને વચ્ચેનો તફાવત જુઓ છો?
 
16:23  તમે એવું કાંઈ સાંભળો
જે સુખકર હોય,
  
16:28  તો તમે એને સ્વીકારશો,
 
16:30  અને જો કશુંક દુ:ખકર હોય,
 
16:33  તો તમે હકીકતમાં સાંભળતાં નથી.
 
16:38  એટલે, ધ્યાનપૂર્વકનું શ્રવણ
એ એક કળા છે.
  
16:47  વક્તા જે કહેવાનો છે તે
તમે જે વિચારો છો અથવા અનુભવો છો
  
16:54  એનાથી બિલકુલ ઊલટું હોઈ શકે;
પરંતુ તમે અહીં આવ્યાં છો, માટે
  
16:59  તમારે વક્તા જે કહેવાનો છે
તે સાંભળવું પડે,
  
17:04  વક્તા જે કહે તેનું અર્થઘટન નથી કરવાનું,
પણ ધ્યાનપૂર્વકનું શ્રવણ કરવાનું છે.
  
17:09  તમે ક્યારેય તમારી પત્નીને સાંભળી છે?
તમારા પતિને?
  
17:19  મહેરબાની કરીને, આ પ્રશ્નનો જવાબ
તમારી જાતને આપો.
  
17:22  પત્ની કે પતિ શું અનુભવે છે,
વિચારે છે, એને શું જોઈએ છે
  
17:26  એ શોધી કાઢવા માટે ધ્યાનથી સાંભળો
- શોધવા માટે પૂરતા સંવેદનશીલ બનો.
  
17:35  તો, વક્તાને ધ્યાનથી સાંભળવામાં
 
17:39  તમારે સ્વાભાવિક રીતે જ
ખૂબ સંવેદનશીલ હોવું જોઈએ.
  
17:46  એટલે, ધ્યાનપૂર્વકનું શ્રવણ એક કળા છે.
 
17:52  શીખવું એ એક કળા છે.
 
18:00  મોટાભાગના લોકો
વિદ્યા મેળવવા માટે શીખે છે
  
18:14  - જ્યારે તમે શાળામાં જાવ, ત્યારે
તમે ગણિત, ભૂગોળ,
  
18:19  ઇતિહાસ શીખો છો, અને પછી
તમે મહાવિદ્યાલય, યુનિવર્સિટી જાવ છો,
  
18:23  ત્યાં અનેક પ્રકારની વિદ્યા
પ્રાપ્ત કરો છો.
  
18:31  બાળપણથી જ આપણને
મોઢે કરવા માટે કેળવવામાં આવે છે.
  
18:40  ખરું?
 
18:42  એટલે આપણું મગજ હંમેશાં
વિદ્યાનો સંચય કરતું રહે છે.
  
18:51  અને એને આપણે
શીખવું કહીએ છીએ.
  
18:55  તમે એક ભાષા શીખવા માગો છો,
તમે વ્યાકરણ ભણવામાં
  
18:59  થોડો સમય વિતાવો વગેરે,
 
19:01  આથી ધીરેધીરે તમારું મગજ
વિદ્યાથી અનુબંધિત થઈ જાય છે.
  
19:10  ખરું?
મહેરબાની કરીને આ બધું જુઓ.
  
19:15  એટલે કે, તમારું જ્ઞાન
પ્રેમનું શત્રુ છે.
  
19:26  આપણે હવે તેમાં જઈશું.
 
19:31  શીખવું એક નદી
જેવું છે, વહેતી,
  
19:39  હરહંમેશ પોતાને નૂતન કરતી નદી જેવું.
 
19:42  એ છે શીખવું,
મોઢે કરવું એ શીખવું નથી.
  
19:46  તથા અવલોકવું, જોવું
એ પણ એક કળા છે,
  
19:59  માત્ર આંખોથી જ
 
20:04  અવલોકન નહીં, પણ
વસ્તુઓને પૂર્વગ્રહ વિના જોવી,
  
20:13  તમે કરેલા કોઈપણ પ્રકારના
નિષ્કર્ષ વિના જોવી.
  
20:20  શબ્દ વિના અવલોકવું,
 
20:26  તમે રચેલી માનસિક છબી વિના
અવલોકવું - તમે સમજો છો?
  
20:32  તો, આપણે સાથે મળીને
આ બધું કરવાનાં છીએ.
  
20:37  ધ્યાનપૂર્વક શ્રવણ કરવાની કળા,
શીખવાની કળા,
  
20:43  અવલોકન કરવાની કળા.
 
20:48  જો તમે આ કરો તો ઘણો બધો
આનંદ આવશે, કારણ કે
  
20:53  આનાથી મગજ અતિ સંવેદનશીલ
અને જીવંત બને છે.
  
20:58  પરંતુ જો તમે એના એ જૂના ઢાંચાનું
પુનરાવર્તન કર્યા કરો, તો પછી
  
21:04  તમારું મગજ મૂઢ બની જાય,
જેવું મોટાભાગના લોકોનું કદાચ થઈ ચૂક્યું છે.
  
21:11  માટે, સાથે મળીને – કૃપયા, મારા આ
ફરીફરી કહેવાથી કંટાળતા નહીં,
  
21:18  આનું પુનરાવર્તન કરવું અગત્યનું છે,
 
21:21  જેથી તમે અને વક્તા
એકબીજાને સમજો.
  
21:29  આપણે ઘરનો પાયો નાખ્યો છે,
 
21:34  આપણે સાથે મળીને ચણતર કરીશું.
 
21:45  શું આપણે વિશ્વમાં જે બની રહ્યું છે
તેનું અવલોકન કરી શકીએ?
  
21:51  માત્ર ભારતનું વિશ્વ જ નહીં,
પણ દુનિયા
  
21:57  - વૈશ્વીક સ્તરે જે બનાવો
બની રહ્યા છે તે?
  
22:06  એક ડરામણું, પરમાણુ યુદ્ધ ચાલી રહ્યું છે.
 
22:16  તાજેતરમાં, કેટલાક મોટા વૈજ્ઞાનિકો
ભેગા થયા
  
22:23  અને એક નિવેદન બહાર પાડ્યું કે,
 
22:27  જો પરમાણુ યુદ્ધ થાય,
 
22:30  તો આખી પૃથ્વી
- સમસ્ત પૃથ્વી,
  
22:35  માત્ર યુરોપ,
કે અમેરિકા કે રશિયા નહીં -
  
22:38  સમસ્ત પૃથ્વી એટલી
ગાઢ ધૂળ અને ધુમાડાથી ઢંકાઈ જશે કે
  
22:46  સૂર્યનો પ્રકાશ એમાંથી આરપાર
પસાર નહીં થઈ શકે,
  
22:52  અને વાતાવરણનું ઉષ્ણતામાન
શૂન્યથી પાંચ અંશ નીચે જતું રહેશે.
  
23:02  એટલે કશાનું અસ્તિત્વ નહીં રહે.
 
23:07  એ લોકો આ જ બધી વાતો કરે છે,
તૈયારીઓ તેમ જ દલીલો કરે છે.
  
23:15  અને નાનાં યુધ્ધો પણ
ચાલી રહ્યાં છે.
  
23:21  આ યુધ્ધો પાંચ કે છ હજાર વર્ષોથી
ચાલી રહ્યાં છે.
  
23:27  માણસે તીર અથવા દંડાથી
શરૂઆત કરી,
  
23:30  હવે આપણી પાસે અતિશય
વિધ્વંસક પરમાણુ બૉમ્બ છે.
  
23:41  આ બધાનું કારણ શું છે?
તમે સમજો છો?
  
23:46  માનવો આ રીતે વર્તે છે
એનું કારણ શું છે?
  
23:54  બુદ્ધિજીવીઓ, તત્ત્વજ્ઞાનીઓ,
વૈજ્ઞાનિકો,
  
24:01  અને કહેવાતા ધાર્મિક લોકો
 
24:05  - જેઓ હકીકતમાં જરાયે
ધાર્મિક છે જ નહીં -
  
24:10  દુનિયામાં આ બધી
અવ્યવસ્થાનું કારણ શું છે?
  
24:16  હું આનો જવાબ આપું
તેની રાહ ન જુઓ,
  
24:19  તમે આ પ્રશ્ન તમારી જાતને
પૂછી રહ્યાં છો.
  
24:26  એવું કેમ છે કે આ પૃથ્વી ઉપર
જે માનવો જીવ્યા છે
  
24:33  - આનુવંશિકવિજ્ઞાનીઓ
તથા જૈવિકવિજ્ઞાનીઓ મુજબ,
  
24:40  પિસ્તાળીસથી પચાસ હજાર વર્ષોથી
 
24:45  આપણે આ પૃથ્વી ઉપર
હોમો સેપીયન્સ તરીકે જીવીએ છીએ.
  
24:49  સાવ શરૂઆતથી જ આપણે
એકબીજા સાથે સંઘર્ષમાં રહ્યાં છીએ,
  
24:58  એકબીજાને મારી નાખીએ છીએ, અપંગ
બનાવીએ છીએ, ઇજા પહોંચાડીએ છીએ,
  
25:02  એકબીજા સાથે હરીફાઈ કરીએ છીએ.
ખરું?
  
25:08  સંઘર્ષ, લડત, પીડા, વ્યગ્રતા,
એકલતા, દુ:ખ સહન કરવું.
  
25:18  અને આપણે પ્રૌદ્યોગિક વિશ્વમાં
આટલા બધા નિપુણ છીએ,
  
25:24  શસ્ત્રક્રિયા, સંચાર,
કમ્પ્યુટર વગેરેનાં
  
25:29  અનોખાં સાધનો
વિકસાવીએ છીએ,
  
25:33  અને આપણે આપણા માનવીય વર્તનનો
ઉકેલ નથી લાવ્યાં
  
25:39  - તમે સમજો છો? શા માટે?
 
25:49  હા, સર, આ એક
બહુ ગંભીર પ્રશ્ન છે.
  
25:53  શા માટે આપણે માનવો
જે આટલા બધા સમર્થ છીએ,
  
26:01  ચંદ્ર ઉપર જઈએ છીએ,
 
26:05  પ્રૌદ્યોગિક વિશ્વ
અતિશય અસાધારણ છે,
  
26:12  અને છતાં આપણે આદિમાનવ જેવા,
ઘાતકી છીએ,
  
26:16  આદિવાસી ભગવાનો
અને આદિવાસી વૃત્તિઓ.
  
26:22  આપણામાં શું ખોટું છે?
તમે સમજો છો?
  
26:28  હું ટીકા નથી કરી રહ્યો,
 
26:34  હું કોઈને દોષ નથી આપતો.
 
26:37  પણ આ એક સ્વાભાવિક પ્રશ્ન છે
જે દરેક સભ્ય માણસે પૂછવો જ પડે:
  
26:45  આપણામાં શું ખોટું છે?
બરાબર?
  
26:53  શા કારણે યુધ્ધો થાય છે?
 
26:58  પાકિસ્તાન અને ભારત,
રશિયા અને અમેરિકા વગેરે... શા કારણે?
  
27:06  એનાં કારણો કયાં છે?
 
27:09  જો તમે કારણ શોધી કાઢો, તો
પરિણામને દૂર કરવું સહેલું બને.
  
27:15  બરાબર? તમે સમજો છો?
 
27:20  જો મને કોઈ રોગ હોય,
અને એનું કારણ કેન્સર હોય,
  
27:25  અને એને લીધે અતિશય
પીડા થતી હોય,
  
27:27  તો કાં તો એને દૂર કરવું પડે
અથવા હું મરી જઉં.
  
27:32  પણ જ્યારે કોઈ કારણ હોય...
તો એની અસરનો અંત લાવી શકાય.
  
27:39  ખરું? આ સ્પષ્ટ છે?
 
27:43  જયાં કારણ હોય,
ત્યાં અસરનો અંત લાવી શકાય,
  
27:48  કેમ કે કારણનો
અંત લાવી શકાય છે.
  
27:52  શું આ સ્પષ્ટ છે?
 
27:55  આ યુધ્ધોનું કારણ શું છે,
દુનિયામાં ચાલી રહેલી
  
28:00  આ બધી આઘાતજનક બાબતોનું
કારણ શું છે?
  
28:03  તમારામાંના મોટાભાગના લોકો
ઘણું કરીને આ વિષે જાણતા નથી.
  
28:08  દરેક વસ્તુ છાપાંઓમાં
છાપવામાં આવતી નથી.
  
28:14  વક્તાએ ઘણા બધા
વૈજ્ઞાનિકો સાથે વાત કરી છે,
  
28:20  જે યથાતથ બની રહ્યું છે
તે આપણને કહેવામાં આવતું નથી
  
28:24  - રાસાયણિક ગેરીલાયુદ્ધ -
વગેરે બધું.
  
28:29  તો, આ બધાનું કારણ શું છે?
 
28:34  શું એ વિભાજન છે?
 
28:39  રાષ્ટ્રીય વિભાજન,
ધાર્મિક વિભાજન,
  
28:45  અન્ય માણસોની વિરુદ્ધ એક માણસ,
જે છે વિભાજન, અલગતા.
  
28:51  તમે આ બધું સમજો છો?
કે હું મારી જાત સાથે વાત કરું છું?
  
28:59  હું જે કહી રહ્યો છું
તે તમે સમજો છો?
  
29:03  એક કુટુંબની વિરુદ્ધ
બીજું કુટુંબ,
  
29:07  કુટુંબની પોતાની અંદર જ
વિભાજન હોય છે.
  
29:11  આરબ અને યહૂદી વચ્ચે
વિભાજન છે,
  
29:17  કૅથોલિક અને પ્રોટેસ્ટન્ટ વચ્ચે
વિભાજન છે,
  
29:21  તમે - હિન્દૂ - અને મુસલમાન વચ્ચે
વિભાજન છે. ખરું?
  
29:28  ખ્રિસ્તી, બૌધ્ધ, ઝેન,
 
29:33  આખું વિશ્વ ખંડિત છે,
તૂટેલુંફૂટેલું છે.
  
29:40  શું એ છે
આ સઘળી અવ્યવસ્થાનું કારણ?
  
29:47  તમે મારો પ્રશ્ન સમજો છો?
 
29:50  કે જયાં વિભાજન હોય,
 
29:55  સમુદાયો વચ્ચે,
લોકો વચ્ચે,
  
30:01  દેશો વચ્ચે, વિવિધ ગુરુઓ વચ્ચે,
વિવિધ ધર્મો વચ્ચે,
  
30:06  ત્યાં સંઘર્ષ હોવાનો જ.
 
30:09  બરાબર? તમે આ સમજો છો?
 
30:13  જયાં વિભાજન હોય,
ત્યાં સંઘર્ષ હોય જ.
  
30:18  એ કાયદો છે.
ખરું?
  
30:26  શું એ છે કારણ
આ બધાં ભીષણ યુધ્ધોનું,
  
30:33  દરેક માણસની અંદર
રહેલા સંઘર્ષનું,
  
30:39  એકબીજા વિરુદ્ધ હરિફાઈનું?
વિભાજન કારણ છે – ખરું?
  
30:48  આર્થિક રીતે, જાતિવાદની રીતે, સામાજિક રીતે,
કહેવાતી સાંસ્કૃતિક રીતે,
  
30:56  દરેક વસ્તુ વિભાજન સાધે છે.
ખરું?
  
31:05  હવે, આપણે સરકારો વિષે તો
કશું કરી શકીએ નહીં.
  
31:14  બધી સરકારો સ્થાપિત છે,
કમનસીબે ચૂંટાયેલી છે,
  
31:25  તમે તેઓની સાથે વ્યવહાર કરી ન શકો.
 
31:28  વક્તાએ વિવિધ પ્રયત્નો... વિવિધ
લોકોને મળ્યો છે, પણ બધું એમનું એમ.
  
31:35  તો, આપણે શું કરી શકીએ,
તમે અને હું?
  
31:40  તમે સમજો છો મારો પ્રશ્ન?
 
31:42  તમે રાષ્ટ્રપતિઓ જેવા સૌથી શક્તિશાળી
લોકોની સાથે વ્યવહાર કરી ન શકો,
  
31:47  તમે તેઓની સાથે વ્યવહાર ન
કરી શકો, એ લોકો ઊંચા સ્તરે છે.
  
31:53  તેઓની પોતાની જવાબદારીઓ છે,
તેઓને સત્તા જોઈએ છે
  
31:56  - તમે જાણો છો એ બધું.
 
31:58  માટે આપણે પૂછીએ છીએ કે,
આ પૃથ્વી ઉપર જીવતા
  
32:05  એક માનવ તરીકે, આ બધું
બનતું જોઈને, તમે શું કરી શકો?
  
32:12  કૃપા કરીને, આ પ્રશ્ન પૂછો.
તમારું કાર્ય શું છે?
  
32:16  તમારા તાત્વિક સિદ્ધાંતો નહીં – ભારતીયો
તાત્વિક સિદ્ધાંતોમાં બહુ કુશળ છે.
  
32:25  ખરું ને?
 
32:29  તમે લોકો વિવેચનામાં,
મનોવિશ્લેષણમાં, કારણ શોધી કાઢવામાં
  
32:35  બહુ કુશળ છો,
અને ત્યાં તમે એને છોડી દો છો,
  
32:39  જેનો તમારા રોજિંદા જીવન સાથે
કશો જ સંબંધ નથી હોતો. ખરું?
  
32:45  તમે ભગવાનમાં માનો છો,
અથવા તમે કોઈ ગુરુમાં માનો છો,
  
32:53  અથવા તમે કોઈ
તત્ત્વજ્ઞાનીમાં માનો છો.
  
32:55  પણ તે માન્યતાની
જીવનમાં યથાર્થતા નથી.
  
33:02  ખરું?
 
33:04  આ એક હકીકત છે. હું કશું અસામાન્ય
નથી કહી રહ્યો. આ એક હકીકત છે.
  
33:10  માટે, આપણે પૂછીએ છીએ,
આ બધી બાબતોનો સામનો કરતા
  
33:18  એક માણસ તરીકે
તમારી જવાબદારી શી છે?
  
33:25  તમારું કાર્ય શું છે?
 
33:32  મોટાભાગના લોકો આમાંથી
પલાયન કરી જવા માગે છે.
  
33:38  મોટાભાગના લોકોને લાગે છે કે
આપણે આનો નિવેડો ન લાવી શકીએ.
  
33:43  માટે આપણે આદિવાસી ભગવાનોમાં
પલાયન કરી જઈએ છીએ -
  
33:50  આ દેશમાં, કે યુરોપમાં જે બધું
બની રહ્યું છે તેની તમને ખબર છે
  
33:55  - માદક દવાઓ,
ધાર્મિક મનોરંજનો,
  
34:07  અને મનોરંજન ઉદ્યોગ તો
અતિ શક્તિશાળી છે,
  
34:15  ચલચિત્રો, પત્રિકાઓ,
ભગવાનો, કર્મકાંડો – ખરું?
  
34:23  શું આ દેશમાં બે ભગવાનો
એકબીજા સાથે લગ્ન કરે છે?
  
34:31  એટલે, કાં તો પલાયન હોય છે
 
34:38  અથવા તો તમે યથાર્થતાનો,
હકીકતોનો સામનો કરો છો.
  
34:49  જ્યારે તમે હકીકતોનો સામનો કરો,
ત્યારે તમારું કાર્ય શું છે?
  
34:57  હવે, સાથે મળીને આપણે
શોધી કાઢીશું – બરાબર?
  
35:03  સાથે મળીને, હું કહું અને તમે સાંભળો
અથવા સંમત કે અસંમત થાવ એવું નહીં,
  
35:10  એ તો બહુ મૂર્ખામી છે,
બાલિશતા છે.
  
35:13  પરંતુ જો તમે અને હું
એકસમાન વસ્તુનું અવલોકન કરીએ,
  
35:19  એને રોજ જીવીએ,
 
35:24  તો એમાં વિપુલ ક્રિયાશક્તિ
હોય છે
  
35:28  - રાજકીય સત્તાના અર્થમાં શક્તિ નહીં,
 
35:32  પણ સાચી વસ્તુ કરવાની શક્તિ.
 
35:40  બરાબર?
અહીં સુધી આપણે સાથે છીએ?
  
35:48  આપણે પૂછીએ છીએ,
યુધ્ધોનું કારણ શું છે?
  
35:59  યુદ્ધનાં પરિબળોમાંનું એક છે
રાષ્ટ્રવાદ,
  
36:06  - ખરું? -
જે આદિવાસી વૃત્તિ છે.
  
36:15  તમે કદાચ સંમત ન થાવ,
કૃપા કરી શાંતિથી સાંભળો.
  
36:21  આદિવાસી વૃત્તિ - ખરું? – જે બની છે
મહિમાન્વિત રાષ્ટ્રવાદ,
  
36:27  એના રાષ્ટ્રધ્વજો વગેરે સહિત,
 
36:30  બ્રિટિશ, ફ્રેંચ,
હિન્દૂ, ભારતીયો,
  
36:33  તમે સમજો છો,
વિભાજિત, વિભાજિત, વિભાજિત.
  
36:37  આપણે કહીએ છીએ કે યુદ્ધનાં
કારણોમાંનું એક છે રાષ્ટ્રવાદ.
  
36:46  એ સાવ દેખીતું છે.
 
36:48  અન્ય કારણ છે
આર્થિક વિભાજન,
  
36:54  દરેક દેશને પોતાની જ
અર્થવ્યવસ્થા સાથે તથા
  
37:03  પોતાની જ સંસ્કૃતિ સાથે નિસબત છે.
 
37:08  બ્રિટિશ લોકો તેમનું પોતાનું...
અને ફ્રેંચ લોકો વગેરે.
  
37:15  અને અન્ય કારણ છે
ધર્મમાં વિભાજન:
  
37:22  ખ્રિસ્તી, બૌધ્ધ,
હિન્દૂ, ઇસ્લામ.
  
37:29  અને એ બધા લોકો ભગવાન વિષે
વાત કરતા હોય છે, બરાબર?
  
37:37  એટલે, આ અને કદાચ થોડાં અન્ય
કારણો છે યુદ્ધનાં.
  
37:45  એક હિન્દૂ કે ખ્રિસ્તી તરીકે,
કે જે કાંઈ હો તે તરીકે,
  
37:51  તમે યુદ્ધ માટે
જવાબદાર છો. ખરું?
  
37:59  કારણ કે તમારી અંદર
તમે વિભાજિત છો.
  
38:07  તમે સંમત છો?
તમે આ હકીકતને જુઓ છો?
  
38:12  જયાં સુધી હું હિન્દૂ હોઉં,
અમુક પ્રથાને પ્રતિજ્ઞાબદ્ધ હોઉં,
  
38:20  અને કેટલાક - મને માફ કરજો -
નાદાન ભગવાનોને અનુસરતો હોઉં,
  
38:25  ભગવાન કહેવાતાં રમકડાંઓ સાથે
રમતો હોઉં,
  
38:33  તો, હું, એક હિન્દૂ તરીકે,
માનવો વચ્ચે
  
38:37  સંઘર્ષ પેદા કરવા માટે
જવાબદાર છું.
  
38:42  બરાબર?
આ હકીકત છે કે નથી?
  
38:50  આ એક હકીકત છે.
 
38:54  તમે કદાચ સંમત ન થાવ,
તમે કદાચ હકીકતને ન જુઓ,
  
38:57  પરંતુ આ સાચે જ
યુધ્ધોનું કારણ છે.
  
39:02  હવે, તમારી જવાબદારી શી છે?
 
39:09  રાષ્ટ્રવાદથી મુક્ત થવું.
બરાબર?
  
39:14  વિશ્વને સમસ્ત માનવજાત તરીકે
જોવા માટે મુક્ત હોવું,
  
39:22  ભારતીય કે અમેરિકન તરીકે નહીં,
આપણે સૌ માનવો છીએ, બરાબર?
  
39:29  દુનિયાને વૈશ્વીક રીતે જોવી...
 
39:35  ...માનવો તરીકે.
 
39:38  હું તમારા માટે આને
વધુ જટિલ બનાવીશ.
  
39:47  જ્યારે તમે મુસાફરી કરો,
જ્યારે તમે આખી દુનિયામાં લોકોને જુઓ,
  
39:54  આ દેશમાં, તેમ જ ફ્રાન્સમાં,
સ્વિત્ઝર્લેન્ડમાં, અમેરિકામાં,
  
40:00  - દુનિયામાં - જાપાનમાં વગેરે,
ત્યારે તમે જુઓ છો કે બધા માનવો
  
40:06  માનસિક રીતે સહભાગી છે,
તેઓ સૌ માનસિક દુ;ખ સહન કરે છે.
  
40:17  તેઓ સૌ રડે છે,
સૌ એકલા છે,
  
40:24  સૌએ આંસુ સાર્યાં છે,
જેમ તમે આંસુ સાર્યાં છે તેમ જ.
  
40:30  તેઓ સૌ અનિશ્ચિત,
વ્યગ્ર, દુ:ખી છે.
  
40:38  તેઓ સૌ તમારા જેવા છે,
તમે દુ:ખી છો,
  
40:43  એકલા છો, દુ:ખ સહન કરો છો,
બધી જાતની નિર્દયતાઓને વેઠો છો,
  
40:49  તમારા પતિ તરફથી,
તમારી પત્ની તરફથી વગેરે.
  
40:53  આખીયે દુનિયામાં બધા માનવો
આમાં સહભાગી છે.
  
40:59  ખરું? આ એક હકીકત છે.
 
41:01  એટલે, તમારી ચેતના
સમસ્ત માનવજાતની ચેતના છે.
  
41:10  બરાબર? તમે આ જુઓ છો?
 
41:16  શું તમે ઇચ્છો છો...
શું હું આમાં વધુ અંદર જાઉં?
  
41:21  આપણને બાળપણથી એમ માનવા માટે
અનુબંધિત કરવામાં આવ્યા છે,
  
41:26  - ધાર્મિક, સામાજિક,
આર્થિક અને રાષ્ટ્રીય રીતે -
  
41:32  કે આપણે સૌ અલગ વ્યક્તિઓ,
અલગ આત્માઓ છીએ.
  
41:39  ખરું? ખરું?
આ એક હકીકત છે.
  
41:46  અને આપણે ક્યારેય એ તપાસતા નથી કે
આપણે વાસ્તવમાં વ્યક્તિઓ છીએ કે નહીં
  
41:54  - તમે અલગ છો...
તમે એક પુરુષ છો, એક સ્ત્રી છો,
  
41:58  એ કાંઈ સ્વતંત્ર વ્યક્તિત્વ
બનાવતું નથી.
  
42:04  તમારી વૃત્તિ,
તમારી ખાસિયત,
  
42:07  તમારું અમુક લક્ષણ,
તમારું બેન્કનું ખાતું,
  
42:12  આ બધું તમને એમ વિચારવા પ્રેરે છે
કે તમે એક અલગ માણસ છો.
  
42:16  તમે ઊંચા હો, હું નીચો હોઉં,
હું ગુલાબી હોઉં, તમે કાળા હો,
  
42:20  આ બધી પરિસ્થિતિઓ
માણસના મગજને એ સ્વીકારવા
  
42:27  અનુબંધિત કરે છે કે
આપણે અલગ વ્યક્તિઓ છીએ.
  
42:31  ખરું?
 
42:35  વક્તા એને
પ્રશ્ન કરે છે.
  
42:39  આને સ્વીકારો નહીં,
આની ઉપર શંકા કરો, આને પ્રશ્ન કરો.
  
42:46  કારણ કે વક્તા કહે છે કે, આપણી ચેતના
- જે છે તમે જે અનુભવો છો,
  
42:52  જે વિચારો છો, તમારી પ્રતિક્રિયાઓ,
માન્યતાઓ, તમારી પીડા, તમારી વ્યગ્રતા,
  
42:57  તમારી એકલતા, તમારું દુ:ખ,
પ્રેમનો અને સ્નેહનો અભાવ -
  
43:02  બધા માનવો સાથે
વહેંચાયેલી છે.
  
43:05  ખરું? ખરું, સર?
 
43:11  એટલે તમારી ચેતના
તમારી નથી,
  
43:17  એ સમસ્ત માનવચેતના છે.
 
43:23  જો તમે કોઈને મારી નાખો,
તો તમે તમારી જાતને મારી નાખો છો.
  
43:27  તમે આ સમજો છો?
 
43:31  જો તમે કોઈનું મન દુભાવો,
તો તમે તમારી જાતને દુભાવો છો.
  
43:36  તમે આ સ્પષ્ટપણે સમજો છો?
 
43:44  જો તમે દુ:ખમાં હો,
તો એ માત્ર તમારું જ દુ:ખ નથી,
  
43:48  એ માનવજાતનું દુખ છે.
 
43:55  એટલે, તમે માનવજાત છો
 
44:04  - તમે સમજો છો?
 
44:06  તમે બાકીની માનવજાત છો,
 
44:10  એક નજીવા માણસ નથી,
- નાનકડા આંગણામાં કામ કરતા,
  
44:18  પોતાની જાત વિષે વિચારતા,
તમારી સમસ્યાઓ, તમારી વ્યગ્રતાઓ -
  
44:24  પણ જ્યારે તમે આ હકીકતને
વાસ્તવમાં સ્પષ્ટપણે સમજો,
  
44:31  તમારા અંતરતમમાં, તમારા લોહીમાં,
તાત્વિક સિદ્ધાંત તરીકે નહીં,
  
44:37  ત્યારે જીવન પ્રત્યેનું તમારું
સમગ્ર દૃષ્ટિબિન્દુ પરિવર્તન પામે છે:
  
44:43  ત્યાર પછી તમારામાં વિશિષ્ટ...
પ્રેમ, કરુણા અસ્તિત્વ પામે છે.
  
44:54  તો, તમારી જવાબદારી શી છે?
 
44:59  જ્યારે તમે આ જોયું હોય,
 
45:02  બુદ્ધિપૂર્વક નહીં,
 
45:08  પણ વાસ્તવમાં, તમારા હ્રદયથી,
તમારી આંખોથી,
  
45:14  તમારા કાનોથી, તમારી બધી
ઇન્દ્રિયોથી આ જુઓ.
  
45:18  આ વૈશ્વીક સમસ્યા છે,
કોઈ એક ખાસ વ્યક્તિગત સમસ્યા નથી.
  
45:26  દાખલા તરીકે, આ દેશમાં
અતિશય ગરીબી છે.
  
45:34  ખરું?
અત્યંત ગરીબી.
  
45:40  મુંબઈની ગલીઓમાં ફરો,
લોકો ફૂટપાથ ઉપર સૂતા હોય છે.
  
45:47  કોઈ પણ ગામડામાં જાવ,
જે કોઈ શહેરની બહુ પાસે ન હોય,
  
45:54  ત્યાં ગરીબી છે.
 
45:56  આઝાદી પછી
સ્થિતિ થોડી સુધરી છે,
  
46:01  પરંતુ હજુ ગરીબી છે.
 
46:06  અને આ ગરીબીનો નિવેડો
એક સરકાર દ્વારા ન આવી શકે,
  
46:11  કેમ કે અમેરિકામાં ગરીબી છે,
ફ્રાન્સમાં ગરીબી છે.
  
46:15  ઈંગ્લેન્ડમાં ચાલીસ લાખ લોકો
બેકાર છે. તમે સમજો છો?
  
46:27  તો, તમારી
જવાબદારી શી છે?
  
46:33  શું તમે હજુ પણ
એક વ્યક્તિ તરીકે રહેશો,
  
46:38  પોતાની જાત માટે લડતા,
 
46:44  તમારા પોતાના પ્રકાશ,
પોતાની પ્રબુદ્ધતા માટે લડતા?
  
46:52  કે પછી – તમે મારો આ પછીનો
પ્રશ્ન સમજો છો? -
  
46:58  કે પછી તમે આ વિશ્વને
અખંડતાથી જોશો,
  
47:08  ખ્રિસ્તી, બૌધ્ધ, હિન્દૂ
વગેરે તરીકે નહીં?
  
47:14  આપણે જયાં સુધી આ નહીં કરીએ,
ત્યાં સુધી એકબીજાનો વિનાશ કરીશું.
  
47:19  એ સાવ દેખીતું છે કે
આ જ ચાલી રહ્યું છે.
  
47:24  આપણને સલામતી જોઈએ છે,
- આપણી પાસે સલામતી હોવી જ જોઈએ,
  
47:30  નહીંતર તમે અને હું
અહીં ન હોઈએ.
  
47:36  સલામતી, અન્ન, વસ્ત્રો
અને એ બધું.
  
47:41  એને નકારવામાં આવે છે
કારણ કે દરેક દેશ કહે છે,
  
47:44  ‘મારે પોતાની સમસ્યાઓ ઉકેલવી પડે.’
ખરું?
  
47:51  વૈશ્વીક દૃષ્ટિબિન્દુ ક્યાંય છે જ નહીં.
 
47:59  અને આપણી જે બધી
સમસ્યાઓ છે,
  
48:05  તેને આપણે સાંપ્રદાયિક, સામાજિક
એવી નીચલી કક્ષામાં લાવીને
  
48:09  નાની બનાવી દઈએ છીએ.
 
48:13  તો, આ સાંભળ્યા બાદ,
શું તમારું મગજ
  
48:24  રાષ્ટ્રીયતાથી, જાતિવાદથી,
ધાર્મિક બકવાટથી મુક્ત છે,
  
48:30  જેથી તમારી પાસે
વૈશ્વીક દૃષ્ટિબિન્દુ, વૈશ્વીક ભાવના હોય?
  
48:35  તમે સમજો છો, સર?
 
48:39  અથવા તો, તમે કહો છો કે આ
અદ્દભુત છે, મનોરમ કલ્પના છે,
  
48:47  આમાંથી એક સુંદર
તાત્વિક સિદ્ધાંત બનાવો,
  
48:50  એને વિષે અનુમાન કરો,
અને એને મારી નાખો.
  
48:56  બરાબર?
તો, આ છે પહેલી વસ્તુ.
  
49:02  આમાં એવા મગજની જરૂર છે
જે જોવા માટે મુક્ત હોય.
  
49:11  પણ આપણાં મગજો સમસ્યાઓથી
બહુ જ અનુબંધિત થયેલાં છે.
  
49:20  ખરું? તમારે સમસ્યાઓ છે,
નહીં કે?
  
49:27  તમારે સમસ્યાઓ નથી?
કૃપા કરીને કહો, હા કે ના – હા?
  
49:32  તમારે સમસ્યાઓ છે, એટલે કે,
યૌન સમસ્યા, ધાર્મિક સમસ્યાઓ,
  
49:38  આર્થિક સમસ્યા
- સમસ્યાઓ, સમસ્યાઓ, સમસ્યાઓ, ખરું?
  
49:44  મને મારી પત્ની સાથે
ફાવતું નથી,
  
49:47  મારી પત્ની મને ધમકાવે છે,
વગેરે વગેરે.
  
49:51  સમસ્યાઓ એટલે શું?
 
49:54  વ્યુત્પત્તિશાસ્ત્ર પ્રમાણે
એ શબ્દનો અર્થ શો છે?
  
50:02  વ્યુત્પત્તિશાસ્ત્ર પ્રમાણે અર્થ છે
‘તમારી તરફ ફેંકવામાં આવેલું કશુંક,
  
50:10  તમારી તરફ ફેંકાયેલો કોઈ પડકાર’,
ખરું?
  
50:17  ‘સમસ્યા’ શબ્દનો અર્થ એ છે.
 
50:21  હવે, આપણે સમસ્યાઓને
કેવી રીતે મળીએ છીએ?
  
50:31  આપણે આમાં સાથે મળીને જઈશું.
 
50:34  કૃપા કરીને એ ધ્યાનમાં રાખો કે
હું તમને કહેતો નથી, કે શિખવાડતો નથી,
  
50:42  પણ આપણે સાથે મળીને શીખી રહ્યાં છીએ,
અવલોકન કરી રહ્યાં છીએ.
  
50:47  વક્તાએ ઘણા સમય પૂર્વે આ બધું
અવલોકન કર્યું અને જોયું હોઈ શકે,
  
50:53  પણ વક્તા આમાં સહભાગી છે,
એ તમારી સાથે ચાલી રહ્યો છે,
  
50:59  લાગણીવશતાપૂર્વક નહીં,
 
51:02  ભાવાવેશપૂર્વક નહીં,
એ કહે છે, આ બધાનો સામનો કરો!
  
51:10  આપણાં મગજ બાળપણથી સમસ્યાઓને
ઉકેલવા માટે અનુબંધિત કરવામાં આવ્યાં છે.
  
51:21  બાળક શાળાએ જાય છે,
શીખવું એક સમસ્યા બને છે,
  
51:28  ગણિત એક સમસ્યા બને છે
- સમસ્યાઓ.
  
51:35  પછી મહાવિદ્યાલય, અધિક સમસ્યાઓ.
યુનિવર્સિટી, એથી અધિક સમસ્યાઓ.
  
51:42  આથી, એનું મગજ
- કૃપા કરીને આ સાંભળો -
  
51:45  સમસ્યાઓને ઉકેલવા માટે
અનુબંધિત બને છે.
  
51:51  બરાબર?
તમે આ સમજો છો?
  
51:59  આપણે આ સમજીએ છીએ,
કે પછી હું...
  
52:04  આપણું મગજ સમસ્યાઓને
ઉકેલવા માટે અનુબંધિત છે.
  
52:11  તો, મગજને
શું થયું છે?
  
52:16  હવે તે સમસ્યાઓ ઉકેલવા માટેનું
યંત્ર છે. બરાબર?
  
52:23  આને લીધે સમસ્યાઓ વધી રહી છે
 
52:27  કારણ કે મગજ સમસ્યાઓ સાથે
યંત્રવત્ વ્યવહાર કરે છે.
  
52:32  તમે આ સમજો છો, સર?
જે બની રહ્યું છે તે જુઓ.
  
52:38  આ દેશમાં ઘણી
રાજકીય સમસ્યાઓ છે,
  
52:44  અને સમસ્યાઓને ઉકેલવાના પ્રયત્નોમાં
આ રાજનીતિજ્ઞોએ
  
52:49  એક સમસ્યાના ઉકેલમાં
અન્ય સમસ્યાઓ વધારી છે.
  
52:55  તમે આ જુઓ છો, નહીં કે?
 
53:00  તમે આ બધું નથી જાણતા?
 
53:04  માટે આપણું મગજ બાળપણથી
સમસ્યાઓને ઉકેલવા માટે અનુબંધિત છે.
  
53:12  અને તમે સમસ્યાઓને તો જ
ઉકેલી શકો જો મગજ સમસ્યાઓને
  
53:18  નવેસરથી જોવા માટે મુક્ત હોય.
 
53:21  પણ જો મગજ તાલીમબદ્ધ હોય,
તો એ યંત્રવત્ કાર્ય કરે છે
  
53:28  અને હંમેશાં ઉકેલો શોધતું રહે છે,
સમસ્યાઓને સમજતું નથી.
  
53:36  કારણ કે ઉકેલ
સમસ્યામાં રહેલો છે.
  
53:41  મને શંકા છે કે તમે
આ બધું જુઓ છો કે કેમ.
  
53:47  ખરું, સર?
હું તમારી સાથે વાત કરી શકું છું?
  
53:55  તો, શું એવું મગજ હોવું
શક્ય છે,
  
54:01  જે મુક્ત હોય,
જેથી સમસ્યાઓને ઉકેલી શકે,
  
54:08  નહીં કે જે સમસ્યાઓમાં રહીને પછી
સમસ્યાઓને ઉકેલવાનો પ્રયત્ન કરે?
  
54:12  તમે આ તફાવત જુઓ છો?
બરાબર?
  
54:20  તો, આપણે જે વાત કરીએ છીએ
- તમે અને હું – તે એ કે
  
54:31  આપણે માનસિક રીતે, આંતરિક રીતે
બાકીની માનવજાત છીએ.
  
54:38  ખરું? આ હકીકત છે.
 
54:41  આ કોઈ તાત્વિક સિદ્ધાંત નથી,
આ મારો નિષ્કર્ષ નથી.
  
54:45  આ હકીકત છે કારણ કે બધા માનવો
ખરાબ સમયમાંથી પસાર થાય છે, અને
  
54:55  આપણે પણ બધા પ્રકારની દોડધામમાંથી,
વેદનામાંથી પસાર થઈએ છીએ.
  
55:03  એટલે આપણે એક માનવજાત છીએ,
તમે સમસ્ત માનવજાત છો.
  
55:11  એ એક વાત છે.
 
55:14  બીજું: યુધ્ધોનું અસ્તિત્વ છે કારણ કે
તમે તમારી જાતને
  
55:23  રાષ્ટ્રીયતામાં, જાતિઓમાં, ધર્મોમાં
વિભાજિત કરી છે,
  
55:28  અને જો તમે એને નહીં બદલો, તો
તમારી પાસે શારીરિક સલામતી નહીં હોય
  
55:34  કારણ કે યુધ્ધો આવી રહ્યાં છે.
 
55:39  ત્રીજું: આપણી પાસે ઘણી સમસ્યાઓ છે,
 
55:45  અને એ સમસ્યાઓને ઉકેલવા માટે
મગજ એને જોવા માટે મુક્ત હોવું જોઈએ.
  
55:52  પરંતુ જો મગજ સમસ્યાને
ઉકેલવા માટે અનુબંધિત હોય,
  
55:55  તો એ સમસ્યાને
જોઈ ન શકે.
  
55:57  તમે સમજો છો?
હવે, તમે આ કરી શકો છો?
  
56:03  વક્તા જે કહી રહ્યો છે એને
ધ્યાનપૂર્વક સાંભળવામાં
  
56:08  - જો તમે સાંભળી રહ્યાં હો તો -
શું તમે આ કરી શકો છો?
  
56:13  તમારી જાતને કોઈ પણ ભોગે
હિન્દૂ ન કહો,
  
56:20  બધી અંધશ્રદ્ધાઓ વગેરે ન કરો.
 
56:26  કોઈ પણ ધર્મ સાથે, કે ગુરુ સાથે
જોડાયેલા ન રહો.
  
56:36  હા, સર. અથવા કોઈ પુસ્તક સાથે.
 
56:43  શું તમે ક્યારેય એ વિચાર્યું છે...
 
56:49  ગ્રંથો ઉપર આધારિત ધર્મો
 
56:57  - ખ્રિસ્તી ધર્મ બાઇબલ ઉપર
આધારિત છે,
  
57:06  કુરાન ઇસ્લામ ધર્મનું બાઇબલ છે -
 
57:12  તમે ક્યારેય અવલોકન કર્યું છે કે ગ્રંથો
ઉપર આધારિત ધર્મો કેવા બની જાય છે?
  
57:18  અહીં આ દેશમાં તમારી પાસે
ધર્મ વિષેના ડઝનબંધી ગ્રંથો છે,
  
57:24  તમે એ બધાને કે એમાંથી કોઈ એકને
પસંદ કરી શકો, એની સાથે રમી શકો.
  
57:28  તમે સમજો છો
હું શું કહું છું?
  
57:31  ઊંઘી ન જાવ.
 
57:36  એટલે કે, ભારતમાં વિવિધ
ધાર્મિક ગ્રંથો છે,
  
57:43  ઉપનિષદો, ગીતા,
વગેરે વગેરે.
  
57:47  આથી તમે એક અથવા બીજો ગ્રંથ
પસંદ કરી શકો છો
  
57:50  અને એની સાથે રમી શકો છો;
 
57:53  તમારી પાસે ડઝનબંધી ભગવાનો છે,
 
57:56  તમે પોતાના મનોરંજન માટે, ગંમત માટે
કોઈને પણ પસંદ કરી શકો છો.
  
58:00  પરંતુ જો તમારી પાસે એક જ
ભગવાન હોય,
  
58:04  કુરાન પ્રમાણે અથવા બાઇબલ પ્રમાણે,
તો તમે એમાંથી છૂટવા અસમર્થ હો છો.
  
58:10  તથા તમે ધર્માંધ, સંકુચિત
અને તેથી પાશવી બનો છો.
  
58:21  જે બની રહ્યું છે તે આ છે.
 
58:23  તો, શું તમે, કૃપયા,
ગંભીરતાપૂર્વક, વક્તા પૂછે છે કે,
  
58:30  શું તમે આ બધું તમારાથી દૂર કરી શકો
તથા પુખ્ત બની શકો?
  
58:44  કોઈ રાષ્ટ્રીયતા નહીં,
ભગવાનોમાં માન્યતા નહીં,
  
58:52  કારણ કે માન્યતા, આસ્થા
એક વિનાશક પરિબળ છે.
  
58:59  જો તમારામાં આસ્થા હોય, અને તેથી
શંકા ન હોય – તમે સમજો છો?
  
59:06  આખીયે ખ્રિસ્તી ધર્મની દુનિયા
આસ્થા ઉપર આધારિત છે. ખરું?
  
59:13  અને તેઓ ક્યારેય શંકા, સંશય,
પ્રશ્ન વિષે વાત કરતા નથી.
  
59:20  એ નિષિદ્ધ છે.
 
59:22  અને ઇસ્લામ ધર્મની દુનિયામાં પણ
એ નિષિદ્ધ છે.
  
59:26  પ્રાચીન ભારતીયો પાસે
આ શંકા હતી: ‘પ્રશ્ન કરો,
  
59:33  સ્વીકારો નહીં, શોધી કાઢો!’
 
59:40  તમે સૌ એ બધું કરશો?
 
59:43  કે પછી તમારા જૂના ઢાંચામાં
પાછા લપસી જશો?
  
59:50  આનું જોખમ જુઓ, જો તમે સત્યને જુઓ
અને અસત્યમાં પાછા જતા રહો,
  
59:57  તો એ જ સત્ય તમારો વિનાશ કરશે.
 
1:00:00  તમે સમજો છો?
 
1:00:05  મને શંકા છે કે તમે આ બધું
સમજો છો કે કેમ!
  
1:00:12  જો તમે જોખમને જુઓ,
તો તમે એનાથી દૂર રહો છો.
  
1:00:22  જો તમે કોબ્રા સાપને કે વાઘને જુઓ,
તો તમે એનાથી દૂર રહો છો.
  
1:00:28  પરંતુ આપણે એ નથી જોતાં કે
આ વિભાજન માનસિક રીતે
  
1:00:33  કેટલું બધું
જોખમકારક છે.
  
1:00:40  જો તમે એકવાર આના
જોખમને જુઓ,
  
1:00:45  માત્ર સૈદ્ધાંતિક રીતે જ નહીં,
પરંતુ પ્રત્યક્ષપણે,
  
1:00:48  તમારા સંપૂર્ણ હ્રદયથી,
તમારી સઘળી ઇન્દ્રિયોથી,
  
1:00:51  તમારી બુધ્ધિથી, તમારા પ્રેમથી
- જો તમારામાં પ્રેમ હોય તો -
  
1:01:00  તો તમે કોઈ પણ વસ્તુ સાથે
નહીં જોડાવ,
  
1:01:09  - દેશ નહીં, ધર્મ નહીં,
 
1:01:12  જેનો અર્થ એ નથી કે
તમે સંશયવાદી છો,
  
1:01:15  જેનો અર્થ એ નથી કે
તમે નાસ્તિક છો
  
1:01:19  - તમે જાણતા નથી કે ભગવાન શું છે,
તમે સૌ ઢોંગ કરો છો.
  
1:01:26  માટે, શું તમે સૌ
આ બધું દૂર કરી દેશો,
  
1:01:32  જેથી તમારું મન મુક્ત હોય,
 
1:01:35  મુક્ત મગજ હોય જે દુનિયાને જોઈ શકે
અને પરિવર્તન પામી શકે?
  
1:01:45  શું હું એક અન્ય બાબત તરફ
પણ ધ્યાન દોરી શકું?
  
1:01:52  આપણે હમણાં કહ્યું કે
જ્ઞાન પ્રેમનું શત્રુ છે.
  
1:02:02  તમારા માટે એનો
કશો અર્થ છે ખરો?
  
1:02:08  તમે મારો પ્રશ્ન સમજો છો?
 
1:02:11  વિદ્યા, પુસ્તકિયા માહિતી,
અનુભવનું જ્ઞાન,
  
1:02:17  તમારી પત્ની વિષેનું કે
તમારા પતિ વિષેનું જ્ઞાન,
  
1:02:22  તમારાં સંતાનો વિષેનું જ્ઞાન,
 
1:02:25  અનુભવ થકીનો જ્ઞાનનો
સમગ્ર, વિપુલ સંગ્રહ, એ બધું જ.
  
1:02:34  વક્તા કહે છે કે, એ સઘળું
જ્ઞાન પ્રેમનું શત્રુ છે.
  
1:02:47  હવે, આને નજીકથી જુઓ.
 
1:02:53  આપણા અન્ય સાથેના,
પત્ની કે પતિ સાથેના સંબંધમાં
  
1:03:00  આપણા દરેકની પાસે
અન્ય વિષેનું જ્ઞાન હોય છે, ખરું?
  
1:03:14  હું જાણું છું મારી પત્ની
કેવું વર્તન કરે છે વગેરે.
  
1:03:19  હું જાણું છું,
અને તે જાણે છે. ખરું?
  
1:03:25  જ્યારે હું કહું કે,
‘હું મારી પત્નીને જાણું છું’
  
1:03:33  અને પત્ની કહે કે,
‘હું મારા પતિને જાણું છું’,
  
1:03:36  ત્યારે શું થાય છે, એ જાણવાનો
ગુણધર્મ શું છે?
  
1:03:43  દેખીતી રીતે જ, જ્ઞાન,
જેનો અર્થ શો?
  
1:03:52  મે એને વિષે બનાવેલી માનસિક છબી અને
એણે મારે વિષે બનાવેલી માનસિક છબી
  
1:03:58  - ચિત્ર.
બરાબર?
  
1:04:04  એટલે, જ્ઞાન એ એ ચિત્ર છે.
તમે સમજો છો?
  
1:04:09  ખરું?
તમે આ સમજો છો?
  
1:04:24  એટલે, પુરુષ અને સ્ત્રી વચ્ચેનું
એકબીજા વિષેનું જ્ઞાન
  
1:04:30  પ્રેમનો વિનાશ કરે છે.
 
1:04:42  તમે આ સ્વીકારો છો?
 
1:04:46  સ્ત્રીઓ બહુ જલદી
આ સ્વીકારે છે. હું એ જોઉ છું.
  
1:04:57  પુરુષો આરામથી બેસી રહે છે
અને જોયા કરે છે.
  
1:05:01  તમે એક ચક્રમ ટોળું છો,
ભલે.
  
1:05:08  તો, આપણા સંબંધમાં
શું બને છે?
  
1:05:15  જીવનમાં સૌથી મહત્ત્વની વસ્તુ
સંબંધ છે, ખરું કે નહીં?
  
1:05:21  કેમ કે સંબંધ વિના
તમારું અસ્તિત્વ શક્ય નથી,
  
1:05:25  જીવન સંબંધ છે,
 
1:05:27  પત્ની સાથે હોય કે પતિ સાથે,
પાડોશી સાથેનો સંબંધ,
  
1:05:33  સરકારો સાથેનો સંબંધ
- સંબંધ
  
1:05:37  જીવનમાં અતિશય મહત્ત્વની વસ્તુ છે.
 
1:05:47  શું આપણે જરાપણ સંબંધિત છીએ?
 
1:05:51  જ્યારે મારી પાસે તમારી એક માનસિક છબી હોય
અને તમારી પાસે મારી એક માનસિક છબી હોય,
  
1:05:55  ત્યારે આપણે સંબંધિત કેવી રીતે હોઈ શકીએ?
તમે સમજો છો?
  
1:06:04  માનસિક છબીઓ મળે છે,
એ સંબંધ નથી.
  
1:06:11  સંબંધનો અર્થ છે
અખંડ હોવું,
  
1:06:19  એક સ્ત્રી અને એક પુરુષ
એમ તૂટેલું નહીં,
  
1:06:23  બધી કદરૂપી સમસ્યાઓ
એમાંથી ઊભી થાય છે.
  
1:06:27  માટે
જ્ઞાન પ્રેમનો વિનાશ કરે છે.
  
1:06:33  ભગવાનને ખાતર
આ સમજો!
  
1:06:37  જ્ઞાનથી કેવી રીતે છુટકારો મેળવવો
એવું નહીં – તમે ન છૂટી શકો.
  
1:06:43  પરંતુ તમે સમજો કે
સંબંધમાં
  
1:06:48  જ્ઞાન એક એવું ઘટક છે
 
1:06:50  જે બધા પ્રકારના ઝગડાઓને
નોતરે છે.
  
1:07:01  જ્ઞાન આવશ્યક છે,
એ સિવાય તમે ઘરે ન પહોંચી શકો, ખરું?
  
1:07:06  જો તમને અંગ્રેજીનું જ્ઞાન ન હોય,
 
1:07:08  તો તમે અને હું
એકબીજાને સમજી ન શકીએ.
  
1:07:13  જો તમને ગાડી કેવી રીતે ચલાવવી
એ અંગેનું જ્ઞાન ન હોય,
  
1:07:16  - તમે સમજો છો? -
જ્ઞાન આવશ્યક છે.
  
1:07:20  પરંતુ માનસિક જ્ઞાન
જોખમકારક છે.
  
1:07:28  કૃપયા, આ સમજો.
 
1:07:33  અને તે જ જ્ઞાન
પ્રેમનો વિનાશ કરે છે.
  
1:07:40  હવે, હું તમને એક ગંભીર પ્રશ્ન
પૂછવા માગું છું,
  
1:07:43  તમે કોઈને પ્રેમ કરો છો?
 
1:07:49  તમારા હ્રદયમાં જવાબ આપો, મને નહીં.
 
1:07:52  તમે કોઈને પ્રેમ કરો છો?
 
1:07:59  તમે તમારી પત્નીને પ્રેમ કરો છો?
 
1:08:05  તમે તમારા પતિને પ્રેમ કરો છો?
તમે તમારાં સંતાનોને પ્રેમ કરો છો?
  
1:08:11  તમે આ સમજો છો?
એ શબ્દનો ભાવાર્થ જુઓ.
  
1:08:19  તમે જવાબ નથી આપી શકતાં, ખરું ને?
 
1:08:24  અને તે દુનિયાનો
વિનાશ કરી રહ્યું છે,
  
1:08:28  કારણ કે જો કદાચ એ તમારી પાસે ક્યારેય હતું,
તો પણ તમે એ બધું જ ગુમાવી દીધું છે.
  
1:08:38  તો, આ બધું ધ્યાનથી સાંભળવાનો
કાં તો અર્થ હોય અથવા અર્થ ન હોય.
  
1:08:47  આપણે સાથે મળીને
એક મુસાફરી કરી છે.
  
1:08:50  અને વક્તાનો અર્થ છે
વાસ્તવમાં સાથે મળીને.
  
1:09:01  હું તમારો હાથ પકડું અને કહું,
‘આવો, સાથે મળીને ચાલીએ’.
  
1:09:07  જો તમે ઝડપભેર ચાલવા માગતાં હો,
તો આપણે ઝડપથી ચાલીએ.
  
1:09:10  જો તમે દોડવા માગતાં હો,
તો આપણે દોડીએ.
  
1:09:14  જો તમે અતિશય ધીમેધીમે ચાલવા
માગતાં હો, તો એય બરાબર છે,
  
1:09:18  પણ તમારે ચાલવું તો પડે જ,
તમારે કોઈ સિદ્ધાંત સ્થાપવાનો નથી!
  
1:09:30  તો, વક્તાએ આ બધું
તમારી સમક્ષ મૂક્યું છે,
  
1:09:39  કાં તો તમે એને વહેંચો,
 
1:09:42  જેમ તમે સાથે મળીને
સારું ભોજન વહેંચીને ખાવ છો એમ,
  
1:09:49  જેમ તમે સાથે મળીને
એક પર્વતનું સુંદર દૃશ્ય જુઓ છો એમ,
  
1:09:55  જેમ તમે સાથે મળીને
સૂર્યાસ્તનું સૌંદર્ય નિહાળો છો એમ,
  
1:09:59  અથવા જેમ તમે સાથે મળીને આકાશમાં
એક અટૂલા તારાનું સૌંદર્ય નિહાળો છો એમ.
  
1:10:06  પરંતુ એ સાથે મળીને હોવું જોઈએ,
 
1:10:11  એવું નહીં કે તમે ત્યાં પહોંચી ગયા હો
અને હું તમને અનુસરતો હોઉં.
  
1:10:17  સાથે મળીને
આપણે એક નવી દુનિયા બનાવીએ છીએ,
  
1:10:21  એક વ્યક્તિ આ કરી શકે નહીં.
 
1:10:25  શું તમે સૌ ખરેખર આ જુઓ છો?
 
1:10:31  કે સાથે મળીને તમે
દુનિયામાં પરિવર્તન લાવી શકો.
  
1:10:36  અને દુનિયાને
સંપૂર્ણ પરિવર્તનની જરૂર છે.
  
1:10:43  કોઈ સમુદાય, કે એક કે બે જણા
આ કરી શકે નહીં,
  
1:10:49  આ સાથે મળીને જ કરવું પડે.
 
1:10:53  એક પુરુષ અને એક સ્ત્રી દ્વારા
એક બાળક પેદા થાય છે.
  
1:11:00  આ વૈશ્વીક દૃષ્ટિબિન્દુ,
આ ભાવના કે આપણે સૌ એક છીએ,
  
1:11:07  કે તમે માનવજાત છો!
 
1:11:13  જ્યારે તમે એ અનુભવો ત્યારે
એ તમને શું કરે એ તમે સમજો છો?
  
1:11:19  એ તમારા જીવન પ્રત્યેના સંપૂર્ણ
દૃષ્ટિબિન્દુમાં પરિવર્તન લાવશે.
  
1:11:28  અને પછી અલગતાનો અંત થાય છે,
આથી સંઘર્ષનો અંત થાય છે.
  
1:11:34  આવતીકાલે આપણે સંઘર્ષના મૂળ સ્વરૂપ
વિષે વાત કરીશું, અને જોઈશું કે
  
1:11:40  શું સંઘર્ષનો અંત થઈ શકે, માત્ર બાહ્ય
રીતે જ નહીં, પરંતુ પહેલાં આંતરિક રીતે.
  
1:11:47  તમે સમજો છો?
 
1:11:48  શું એ શક્ય છે કે સંઘર્ષનું ક્યારેય...
ક્યાંય કોઈ સ્થાન જ ન હોય.
  
1:11:56  શું આ દુનિયામાં,
આ આધુનિક દુનિયામાં,
  
1:11:59  એક પણ સંઘર્ષ વિના
જીવવું શક્ય છે ખરું?
  
1:12:06  એમાં પ્રજ્ઞાની જરૂર પડે છે,
તમે સમજો છો,
  
1:12:08  કાળજીપૂર્વકની તપાસ, શોધી કાઢવા માટે
ક્રિયાશીલ હોય એવું મન જરૂરી છે.
  
1:12:16  વક્તા કહે છે,
આ શક્ય છે.
  
1:12:21  વક્તા કહે છે,
સંઘર્ષ વિના જીવવું શક્ય છે.
  
1:12:26  તમારે આ માની લેવાનું નથી,
તમે આને વિષે પ્રશ્ન કરો, શંકા કરો.
  
1:12:32  જો તમે આને વિષે શંકા કરો,
તો આપણે આમાં ઊંડા ઉતરીશું.
  
1:12:38  પણ તમે માત્ર એવું કહો કે,
'હા, હું તે અવસ્થા પામવા માગું છું,
  
1:12:42  મને કહો કે ત્યાં કેવી રીતે પહોંચવું’,
તો પછી એ બહુ જ બાલિશ બની જાય છે.
  
1:12:50  તો, મહેરબાની કરીને, શું આપણે
સાથે મળીને ચાલી શકીએ,
  
1:12:57  સાથે મળીને ધ્યાનથી સાંભળી શકીએ,
સાથે મળીને શીખી શકીએ,
  
1:13:04  જેથી તમારા
મગજનો ગુણધર્મ વિશિષ્ટ હોય,
  
1:13:08  જીવનનો ગુણધર્મ વિશિષ્ટ હોય?