કૃષ્ણમૂર્તિ ક્રિયા અને પ્રતિક્રિયાનું અનંત ચક્ર

Krishnamurti Subtitles

BO84T2 - ક્રિયા અને પ્રતિક્રિયાનું અનંત ચક્ર

બીજું જાહેર પ્રવચન
બોમ્બે (મુંબઈ), ભારત
૫ ફેબ્રુઆરી ૧૯૮૪

0:50	આપણે પેલો અવાજ પસાર થઈ જાય
	ત્યાં સુધી રાહ જોઈશું?

2:32	હવે આપણે શરૂ કરી શકીએ.

2:41	આપણે એ વિષે
	વાત કરવાનાં હતાં કે

2:46	શું આપણે આ દુનિયામાં જીવી શકીએ,

2:51	જે ઘણી ગાંડી દુનિયા છે,

2:55	એમાં સંઘર્ષ વિના જીવવું
	શક્ય છે કે કેમ.

3:07	આપણે આપણી જાતને

3:13	જાતજાતના પ્રયત્ન કરવાની,

3:17	પ્રાપ્ત કરવાની - માત્ર જૈવિક રીતે નહીં,
	પરંતુ બાહ્ય રીતે પણ -

3:25	ટેવ પાડી દીધી છે.

3:30	આપણો સમાજ
	એવી રીતે રચાયેલો છે

3:34	કે આપણે
	જબરદસ્ત પ્રયત્ન

3:42	નકલનો વ્યવસાય મેળવવા માટે
	કરવો પડે છે.

3:54	આપણે એકબીજા સાથે
	શાંતિથી વાત કરી શકીએ?

4:01	આપણે કહીએ છીએ કે
	આપણો સમાજ

4:08	એવી રીતે બનેલો છે
	જેથી દરેક જણે

4:13	અતિશય પ્રયત્ન કરવો પડે છે,

4:17	- નોકરી મેળવવા માટે,
	કારકિર્દી માટે,

4:22	સલામતી ખાતર ધન
	ભેગું કરવા માટે વગેરે -

4:28	અતિશય પ્રમાણમાં પ્રયત્ન
	આવશ્યક છે,

4:32	શાળા, મહાવિદ્યાલય,
	યુનિવર્સિટી વગેરે.

4:38	અને આપણી પાસે
	એવી વિભાવના પણ છે કે

4:46	આપણે આંતરિક રીતે પણ
	જબરદસ્ત પ્રયત્ન કરવો જ પડે.

4:56	પ્રયત્નમાં અભિપ્રેત છે નિયંત્રણ,

5:00	પ્રયત્નમાં અભિપ્રેત છે સંઘર્ષ,

5:08	આંતરિક રીતે, માનસિક રીતે,
	અને બાહ્ય રીતે.

5:15	આ સ્થિતિથી
	આપણે ટેવાયેલા છીએ.

5:21	દરેક પ્રકારના ધાર્મિક લોકોએ,
	કામધંધાવાળા લોકોએ પ્રયત્ન કરવો જ પડે.

5:32	અને તે પ્રયત્નમાં
	અતિશય પ્રમાણમાં ઊર્જા,

5:39	સંઘર્ષ વગેરે સામેલ છે.

5:47	આપણે સાથે મળીને
	વાત કરીશું

5:50	- આ કેટલી ઘોંઘાટવાળી જગ્યા છે,
	નહીં? -

5:59	આપણે સાથે મળીને
	આ પ્રશ્ન વિષે વાત કરવાનાં છીએ,

6:05	શા માટે આપણે સંઘર્ષમાં જીવીએ છીએ,

6:09	શા માટે આપણે આપણી જાતને
	આવી રીતે જીવવાની ટેવ પાડી દીધી છે,

6:16	શા કારણે માનવોએ,
	આખીયે દુનિયામાં,

6:22	રોજિંદું જીવન જીવવાનો
	એવો કોઈ રસ્તો નથી શોધ્યો,

6:27	જેમાં ધમાચકડી,
	વ્યગ્રતા, પીડા ન હોય.

6:38	અને આપણે એવા વ્યવસાયમાં
	તાલીમબદ્ધ છીએ જે નકલ છે.

6:53	આપણે સમજી શકીએ કે બહારની દુનિયામાં
	પ્રયત્ન શા માટે કરવો પડે છે.

7:01	આવા પુષ્કળ વસ્તીવાળા દેશમાં,

7:05	ખરાબ રીતે શાસન કરતી સરકારોમાં,
	અને આવા બધામાં

7:10	આપણે જીવવા માટે, નોકરી મેળવવા માટે
	પ્રયત્ન કરવો જ પડે.

7:18	એ તો સમજ્યા.

7:21	અને આપણે પૂછીએ છીએ કે,
	આપણે માનવોએ

7:27	આંતરિક પ્રયત્ન શા માટે કરવો પડે.

7:32	એમાં સામેલ છે
	નિયંત્રણ, સંઘર્ષ,

7:43	અને વિવિધ પ્રકારની મથામણ,
	વ્યગ્રતા વગેરે.

7:54	આપણે પ્રશ્ન કરીએ છીએ કે,
	માનવોએ આંતરિક પ્રયત્ન

7:59	કરવો જ શા માટે પડે,

8:02	આંતરિક, માનસિક સંઘર્ષ
	હોવો જ શા માટે જોઈએ.

8:08	શું એ પ્રશ્ન સ્પષ્ટ છે?

8:12	આપણે પૂછીએ છીએ,
	શું માનવો માટે

8:20	તેઓના એકબીજા સાથેના
	પરસ્પર સંબંધોમાં એ આવશ્યક છે

8:24	- કારણ કે આપણે શક્યતઃ
	એકલા ન જીવી શકીએ,

8:30	જો તમે એક સાધુ હો તો પણ તમે કાયમ
	કોઇની સાથે સંબંધ ધરાવતા હો છો.

8:37	માટે આપણે પૂછીએ છીએ કે
	શું આ દુનિયા, જેમાં

8:45	પ્રચંડ ધમાચકડી છે, અપાર જટિલતા છે,
	એમાં જીવવું શક્ય છે,

8:53	શું આપણે એકપણ સંઘર્ષ વિના
	જીવી શકીએ. બરાબર?

8:59	આપણે એ પ્રશ્ન પૂછવાનાં છીએ.

9:04	વક્તા પ્રશ્ન નથી પૂછી રહ્યો,
	તમે પૂછી રહ્યાં છો,

9:10	કારણ કે આપણે બંને સાથે મળીને
	મુસાફરી કરીએ છીએ.

9:16	જો આ બહુ સ્પષ્ટ હોય,
	તો આપણે બંને

9:21	આ પ્રશ્નની મહીં
	કાળજીપૂર્વક તપાસ કરીશું.

9:28	આપણે ગઇકાલે સાંજે
	વાત કરી તેમ,

9:33	અમે ભાષણ આપી રહ્યા નથી,
	ભગવાનનો આભાર!

9:38	ભાષણનો ભાવાર્થ છે તમને કોઈ ખાસ
	વિષયની અમુક માહિતી આપવી,

9:45	સૂચના આપવી, જાણ કરવી અથવા
	કોઈક પ્રકારનો પ્રચાર કરવો.

9:52	અમે કોઈ પ્રકારનો પ્રચાર
	કરતા નથી.

9:57	અમે તમને કોઈ વસ્તુ વિષે ખાતરી
	કરાવવાનો પ્રયત્ન કરતા નથી. બરાબર?

10:03	અમે તમને સૂચના આપવાનો
	પ્રયત્ન કરતા નથી.

10:09	માટે, કૃપા કરીને,
	મોટાભાગના લોકો આજ્ઞાપાલન માટે,

10:19	અનુસરવા માટે,
	સ્વીકારવા માટે ટેવાયેલા છે,

10:26	જો તમારું મગજ
	એવી રીતે અનુબંધિત હોય,

10:30	તો શક્યત: તમે આ ખૂબ જટિલ
	પ્રશ્નની મહીં તપાસ નહીં કરી શકો,

10:38	કે શું આ દુનિયામાં
	સંઘર્ષના કોઈપણ ભાવ વિના

10:42	જીવવું શક્ય છે કે કેમ.
	બરાબર?

10:49	કૃપા કરીને, આ પ્રશ્નો તમે
	તમારી જાતને પૂછી રહ્યાં છો.

10:58	વક્તા માત્ર એક અરીસા તરીકે
	કાર્ય કરી રહ્યો છે,

11:05	જેમાં તમે તમારી જાતને જુઓ છો.

11:10	જ્યારે તમે તમારી જાતને અરીસામાં જુઓ,
	યથાતથ પ્રતિબિંબને જોઈ લો,

11:17	ત્યાર પછી તમે અરીસાને
	ફેંકી દઈ શકો,

11:21	અરીસાનો નાશ કરી શકો,

11:23	કારણ કે તમે તમારી જાતને
	ખૂબ સ્પષ્ટ જોઈ લીધી છે.

11:27	આથી ત્યાર પછી તમારે અરીસાની,
	અર્થઘટન કરનારની,

11:33	વિગતવાર નિવેદન કે પૃથક્કરણ કરે
	એવી વ્યક્તિની જરૂર નથી હોતી. ખરું?

11:39	શું આપણે એકબીજાને અહીં સુધી
	સમજીએ છીએ,

11:41	કે અમે કોઈ પ્રકારનો પ્રચાર
	કરતા નથી,

11:49	અમે તમને કોઈ વસ્તુ વિષે ખાતરી
	કરાવવાનો પ્રયત્ન કરતા નથી.

11:55	એથી ઊલટું, અમે કહીએ છીએ કે
	તમારે શંકા કરવી જોઈએ.

12:02	તમારામાં અતિશય પ્રમાણમાં
	સંશય હોવો જોઈએ,

12:09	કારણ કે શંકા મનને

12:15	સઘળી સંગૃહીત પરંપરાથી,

12:20	આપણે જેને ધર્મ કહીએ છીએ એ સઘળા
	અર્થહીન બકવાટથી મુક્ત કરે છે.

12:28	ધર્મ કશુંક સંપૂર્ણપણે વિશિષ્ટ છે,

12:31	આપણે એ વિષયમાં
	થોડી વાર પછી જઈશું.

12:35	પરંતુ આ સમસ્યાને સમજીએ,

12:39	જે છે:
	શું આપણે આ દુનિયામાં

12:42	એકપણ સંઘર્ષ વિના જીવી શકીએ.

12:48	કદાચ તમે ક્યારેય
	આ પ્રશ્ન પૂછ્યો નથી.

12:59	અને કદાચ તમે કહો કે
	આ દુનિયામાં

13:03	સંઘર્ષ વિના જીવવું
	અશક્ય છે.

13:07	જો તમે કહો કે આ અશક્ય છે,
	તો તમે બારણું બંધ કરી દીધું છે.

13:13	બરાબર?

13:15	પણ જો તમે કહો કે આ શક્ય છે,
	તો પણ તમે બારણું બંધ કરો છો.

13:23	તમે સમજો છો?

13:25	પરંતુ જો તમે કહો કે
	આપણે આ અતિશય જટિલ

13:29	પ્રશ્નની મહીં
	તપાસ કરીશું,

13:34	કારણ કે બાળપણથી મૃત્યુ સુધીનું
	આપણું આખું જીવન

13:40	મથામણોની હારમાળા છે,
	સંઘર્ષોની હારમાળા છે,

13:48	નિત્ય પીડા,
	અને વિટંબણા, ગૂંચવણ છે.

13:55	ખરું?

13:58	તો, કૃપા કરીને, આ પ્રશ્ન
	તમે પૂછી રહ્યાં છો.

14:05	આપણે આમાં કાળજીપૂર્વક જઈએ.

14:11	આપણા જીવનમાં
	શા માટે સંઘર્ષ છે?

14:18	આપણે સમજી શકીએ છીએ કે
	જીવવા માટે સંઘર્ષ, મથામણ રહેવાનાં

14:25	કેમ કે વર્તમાન સમયમાં
	સમાજ એવી રીતે રચાયેલો છે

14:30	જયાં દરેક માણસ
	પોતાના માટે જ જીવે છે.

14:35	ખરું? તમે એમ નથી જીવતા?

14:40	તમારા કાર્યક્ષેત્રમાં,
	તમારી ધાર્મિક બાબતોમાં,

14:44	તમારી નિર્વાણની,
	પ્રબુદ્ધતાની વિભાવનામાં,

14:49	દરેક જણ એમ વિચારે છે કે
	એ પોતે અલગ છે.

14:54	અને આ અલગતા,
	બાહ્ય તેમ જ આંતરિક,

15:00	એ સંઘર્ષનાં મુખ્ય પરિબળોમાંનું
	એક છે, ખરું?

15:05	ગઇકાલે આપણે આ વિષે
	થોડી વાત કરી હતી.

15:09	શું આપણે એકબીજાને
	સમજીએ છીએ?

15:14	શું આપણે સૌ રવિવારની બપોરે
	ઊંઘી ગયાં છીએ?

15:19	એક આરામનો દિવસ હોવો
	એ સુખકર છે,

15:23	અને કદાચ તમે સૌ અહીં
	મનોરંજન મેળવવા આવ્યાં છો.

15:30	આપણે મનોરંજનના
	ગુલામો છીએ

15:38	- ચલચિત્રો, પત્રિકાઓ,

15:42	અવિરત ધાર્મિક વિધિઓ,

15:47	એ બધું એક પ્રકારનું
	મનોરંજન છે, ઉત્તેજના છે.

15:51	અને કદાચ રવિવારની સાંજ
	એક અન્ય પ્રકારનું મનોરંજન હોય.

16:00	પરંતુ આ
	કોઈ મનોરંજન નથી.

16:06	આ ઘણી ગંભીર બાબત છે

16:11	તથા માત્ર અતિશય બૌદ્ધિક
	ક્ષમતા જ નહીં, પરંતુ

16:19	એવા ગુણધર્મવાળું મગજ માગે છે જે
	તપાસતું, આગળ વધતું, ઝુંબેશ કરતું હોય.

16:31	આ દુનિયામાં
	શાંતિથી જીવવા માટે

16:35	તમારે અતિશય પ્રજ્ઞાની જરૂર પડે.

16:41	ધાર્મિક જીવન જીવવા માટે
	એનાથી ઘણી અધિક પ્રજ્ઞાની જરૂર પડે.

16:51	આપણે તે શબ્દનો અર્થ માત્ર
	શબ્દકોશ મુજબનો કરતાં નથી,

16:58	જે છે,
	લીટીઓની વચ્ચે વાંચવું,

17:05	માહિતી એકઠી કરવી.

17:09	એ તો બુધ્ધિનું કાર્ય છે,
	લીટીઓની વચ્ચે વાંચવું,

17:15	માહિતી એકઠી કરવી,
	એને સંઘરવી

17:20	અને તે માહિતીનો, જ્ઞાનનો
	કુશળતાપૂર્વક ઉપયોગ કરવો.

17:27	બરાબર?

17:29	એટલે, આપણે
	ઊંડાણને સમજવા માટે,

17:38	અને પારખવા માટે, ધ્યાનથી જોવા માટે,

17:41	શું હકીકત છે અને શું હકીકત નથી
	એનું સ્પષ્ટપણે અવલોકન કરવા માટે

17:47	માત્ર બૌદ્ધિક ક્ષમતાની જ જરૂર નથી.

17:54	હકીકત એ છે કે જે
	બની ગયેલું છે,

17:59	જે ભૂતકાળ છે
	- એ એક હકીકત છે.

18:02	તથા જે અત્યારે બની રહ્યું છે તે પણ
	- તે પણ એક હકીકત છે.

18:08	તમે ત્યાં બેઠેલાં છો અને વક્તા
	અહીં બેઠેલો છે - એ એક હકીકત છે.

18:17	ગઈકાલનો સૂર્યાસ્ત
	સુંદર હતો,

18:21	અને તમે એને જોયો
	- એ એક હકીકત છે.

18:25	પરંતુ ભવિષ્ય
	એ એક હકીકત નથી.

18:31	ભવિષ્ય ‘જે છે’ તે છે, અત્યારે.

18:38	આ થોડું જટિલ છે
	- હું આમાં ઊંડો જઈશ.

18:42	આપણે ભૂતકાળ છીએ – આપણી
	સ્મૃતિઓ, આપણાં સ્મરણો,

18:48	આપણો જ્ઞાનનો સંચય,
	વગેરે વગેરે,

18:52	એ બધું ભૂતકાળમાં
	બની ગયેલું છે.

18:56	અને એ ભૂતકાળ
	વર્તમાનને મળે છે,

19:02	પોતાનામાં સુધારા-વધારા કરે છે
	અને ભવિષ્ય તરફ આગળ જાય છે.

19:08	એટલે વર્તમાન જ ભવિષ્ય છે.
	બરાબર?

19:14	તમે સમજ્યા છો?

19:19	એટલે કે, વર્તમાનમાં
	માત્ર ભૂતકાળનો જ સમાવેશ નથી,

19:26	પરંતુ વર્તમાનનો
	અને ભવિષ્યનો પણ છે.

19:33	તમે આ જુઓ છો?

19:35	આનો અર્થ એ કે
	વર્તમાન જ બધો સમય છે.

19:40	હું આને અટપટું નહીં બનાવું,
	આપણે ધીમેધીમે જઈશું.

19:45	તો, તમે જુઓ છો કે
	આપણે ભૂતકાળમાં જીવી રહ્યાં છીએ.

19:55	આપણી સ્મૃતિઓ, આપણી વિદ્યા,
	આપણાં સ્મરણો ભૂતકાળ છે.

20:04	પોતાનામાં સુધારા-વધારા કરતો

20:10	અને ભવિષ્ય તરફ આગળ જતો
	ભૂતકાળ જ વર્તમાન છે.

20:15	ખરું?

20:16	સંસ્કૃતિ, આ દેશની
	કહેવાતી સંસ્કૃતિ,

20:21	પ્રાચીન સંસ્કૃતિ
	અલોપ થઈ ગઈ છે.

20:26	એણે વર્તમાન પરિસ્થિતિઓ સાથે
	પોતાને ગોઠવી દીધી છે -

20:34	ધન, સત્તા વગેરે -

20:38	પોતાને ગોઠવી દીધી છે અને
	ભવિષ્યમાં આગળ જઈ રહી છે.

20:42	માટે ભવિષ્ય એ
	સુધારા-વધારા સાથેનો ભૂતકાળ છે.

20:48	ખરું? ખરું?

20:52	તો, આ સમગ્ર ગતિ
	એ સમય છે,

20:59	જે ઉત્ક્રાંતિ છે.

21:02	તમે આ બધું
	સમજો છો ને?

21:05	આ હોશિયારીની વાત નથી.
	આ કોઈ હોશિયારીભરી વિવેચના નથી,

21:09	એવા વિચારે નહીં ચડી જતાં કે
	આ કેટલું હોશિયારીભરેલું છે.

21:12	પરંતુ આપણા રોજિંદા જીવનની
	હકીકતને જુઓ.

21:17	આપણું રોજિંદું જીવન
	માત્ર ભૂતકાળથી જ ભરેલું નથી

21:25	- ભૂતકાળના બનાવો,
	ભૂતકાળના અકસ્માતો,

21:28	ભૂતકાળની દુભાયાની લાગણીઓ,
	માનસિક જખમો,

21:33	અને ભૂતકાળમાં દાંતમાં
	પીડા થયાનું સ્મરણ પણ -

21:39	એ બધું જ ભૂતકાળ છે,
	અને એ ભૂતકાળમાં આપણે જીવીએ છીએ.

21:46	બરાબર?

21:49	એ ભૂતકાળ બધા જ સમયે પોતાનામાં
	સુધારા-વધારા કરતો રહે છે,

21:56	કારણ કે
	નવા બનાવો, નવા અકસ્માતો

22:00	બનતા રહે છે,
	નવી અસરો થતી રહે છે,

22:04	અને આથી ભૂતકાળ પોતાનામાં
	સુધારા-વધારા કરતો રહે છે.

22:07	પરંતુ એ હંમેશ ભૂતકાળની ગતિ છે,
	ભૂતકાળમાં જકડાયેલી છે.

22:14	ખરું?
	તમે આ જુઓ છો?

22:19	શું મારે આ હજુ વધારે
	સમજાવવું જોઈએ?

22:21	હું એમ કરીશ.
	આ ઘણું અટપટું છે.

22:24	તો, આપણું જીવન એ
	વર્તમાનને મળતો ભૂતકાળ છે,

22:34	અને આથી
	વર્તમાનને મળતો ભૂતકાળ

22:38	એ સંઘર્ષનાં પરિબળોમાંનું એક છે.

22:43	તમે સમજો છો?

22:47	તમારી જાતે દુનિયાની
	વર્તમાન સ્થિતિનું અવલોકન કરો,

22:54	ખાસ કરીને ભારતની,
	તમારા દેશની દુનિયાનું.

22:58	આ મારો દેશ નથી.

23:03	મારો દેશ યુરોપ કે અમેરિકા નથી,
	મારે કોઈ દેશ નથી.

23:08	આ રીતે હોવું સારું છે.
	દરેક માણસ પાસે પાસપોર્ટ હોવો જોઈએ,

23:17	પણ પાસપોર્ટ તમને ભારતીય નથી
	બનાવતો, એ કાગળનો એક ટુકડો છે.

23:24	આ દેશમાં જે બની રહ્યું છે
	તેને જુઓ.

23:27	એક પ્રાચીન સંસ્કૃતિ,
	ત્રણથી પાંચ હજાર વર્ષો પુરાણી,

23:35	તદ્દન અલોપ થઈ ગઈ છે.

23:39	મુદ્દો એ નથી કે
	એ ખરું છે કે ખોટું.

23:42	બ્રાહ્મણ સંસ્કૃતિ – એને વિષે
	ઉત્તેજિત ન થશો – એ ચાલી ગઈ છે.

23:51	અને પાશ્ચાત્ય સંસ્કૃતિ,
	જે સાંસ્કૃતિક,

23:57	રસલક્ષી તેમ જ પ્રૌદ્યોગિક છે,
	એણે આ દેશ ઉપર ચડાઈ કરી છે.

24:04	એટલે તમે તમારી જાતને
	એ ઢાંચા મુજબ ગોઠવી દીધી છે.

24:08	ખરું? તમે આ જુઓ છો.

24:11	એટલે ભૂતકાળ સતત પોતાનામાં
	સુધારા-વધારા કરતો રહે છે

24:17	તથા ભૂતકાળ અને વર્તમાન
	વચ્ચેનું વિભાજન

24:22	એ સંઘર્ષનાં પરિબળોમાંનું એક છે.

24:26	તમે આ સમજો છો?
	કૃપા કરીને.

24:30	અને આથી રોજિંદું જીવન
	જીવવું શક્ય છે

24:38	- તાત્વિક સિદ્ધાંત મુજબનું જીવન નહીં,

24:42	જેમાં શબ્દ અને કાર્ય
	એ બે અલગ વસ્તુઓ હોય.

24:48	આપણાં માટે શબ્દ વધુ મહત્ત્વનો હોય છે,
	કાર્ય નહીં.

24:56	તમે આ બધું સાંભળો છો,

25:01	અને તે શબ્દો બને છે,
	અને તે એક તાત્વિક સિદ્ધાંત બને છે,

25:05	અને તમે તમારું રોજિંદું જીવન એમ ને એમ
	ચાલુ રાખો છો, જે તમે જે સાંભળ્યું કે

25:09	વાંચ્યું છે, કે સિદ્ધાંત સ્થાપ્યો છે,
	તેના કરતાં સંપૂર્ણપણે અલગ જ હોય છે.

25:16	આમ શબ્દ અને કાર્ય
	વચ્ચે વિભાજન રહે છે.

25:23	અને એ સંઘર્ષનાં પરિબળોમાંનું
	એક પરિબળ પણ છે.

25:28	બરાબર?
	તમે સમજો છો?

25:33	કોઈક તો હા કહો, ભગવાનને ખાતર.
	તમે સૌ ઊંઘતાં હો એમ લાગે છે!

25:41	તો શું એવું રોજિંદું જીવન
	જીવવું શક્ય છે

25:49	- કૃપા કરીને સમજો -
	રોજિંદું જીવન,

25:53	જેમાં ભૂતકાળ,

25:57	ભવિષ્ય અને વર્તમાન વચ્ચે
	કોઈ વિભાજન ન હોય?

26:06	એનો અર્થ એ કે,
	મગજ રેકોર્ડીંગ કરે છે,

26:16	પેલા રેકોર્ડરની જેમ,

26:20	દરેક બનાવ,
	દરેક અકસ્માત, વલણ,

26:24	અસરો, શારીરિક ઇજાઓ,
	માનસિક જખમો

26:29	- એ બધું જ ટેપ થાય છે.

26:34	મગજ એક
	રેકોર્ડીંગ કરનારું યંત્ર છે.

26:41	જયાં સુધી તે
	રેકોર્ડીંગ કરતું રહે -

26:49	જે ભૂતકાળ છે -

26:53	ત્યાં સુધી તે રેકોર્ડ તમને
	જે નવું છે એને જોવાથી રોકે છે.

27:00	ખરું?

27:02	તમે આ બધું સમજો છો કે?

27:10	હવે, એક બહુ જ
	સહેલો દાખલો લઈએ.

27:13	માનસિક રીતે
	તમે દુભાવ છો.

27:19	બાળપણથી કુટુંબ દ્વારા,
	શાળા દ્વારા,

27:25	મહાવિદ્યાલય, યુનિવર્સિટી દ્વારા
	તમે માનસિક રીતે દુભાવ છો.

27:32	તમે તમારા ભાઈ જેટલા
	સારા નથી,

27:35	તમે પરીક્ષામાં સારું
	કરતા નથી વગેરે.

27:40	આ સઘળી પ્રક્રિયા
	માનસિક રીતે દુભાવાનું એક પરિબળ છે.

27:46	તે જખમ ભૂતકાળ છે.
	ખરું?

27:53	તમારી જાતને જુઓ, શોધી કાઢો
	કે શું તમે જખમી છો.

27:58	અવશ્ય, તમે જખમી છો.

28:00	દરેક માનવ
	માનસિક રીતે જખમી છે,

28:05	પિતાના, માતાના, પતિના, પત્નીના
	કોઈ કઠોર વચનથી,

28:13	જે જખમનું કામ કરે છે.

28:17	હવે, જયાં કોઈ માનસિક જખમ હોય,

28:21	ત્યાં તમે વિરોધની દીવાલ ચણો છો,
	સ્વાભાવિક રીતે જ. ખરું?

28:29	એટલે એ જખમ તમને
	અન્યોને મળવાથી રોકે છે,

28:39	કેમ કે તમે ફરી
	દુભાવા માગતા નથી.

28:43	તમે આ બધું નોંધ્યું નથી?
	હા?

28:50	અથવા તમે એટલા બધા અસાધારણ
	માનવો છો કે તમે ક્યારેય દુભાયા નથી.

28:58	તો, એ જખમ ભૂતકાળ છે.

29:02	એ જખમ મગજમાં
	રેકોર્ડ થયેલો છે.

29:09	હવે, જયાં સુધી તે રેકોર્ડ રહે,
	ત્યાં સુધી ભય હોવાનો જ.

29:17	તમે સમજો છો?
	અને આથી સંઘર્ષ.

29:24	તો શું આપણે રેકોર્ડ ન કરીએ એ શક્ય છે?

29:33	મારે એ રેકોર્ડ કરવું પડે કે કેવી રીતે
	ગાડી ચલાવવી, ભાષા શીખવી,

29:42	અપ્રામાણિક ધંધો કરવો.

29:44	ભૌતિક જીવન જીવવા માટે
	મને બધા પ્રકારના જ્ઞાનની જરૂર પડે.

29:51	ત્યાં મગજે રેકોર્ડ કરવું જ રહ્યું.
	બરાબર?

29:59	આપણે પ્રશ્ન એ કરીએ છીએ કે શા માટે
	મગજે જખમને રેકોર્ડ કરવો જોઈએ.

30:07	તમે સમજો છો?

30:10	કારણ કે જયાં સુધી રેકોર્ડ હોય,
	ત્યાં સુધી એ

30:16	વધુ જખમ થવાના ભયને લીધે
	ચાલુ જ રહેવાનો. બરાબર?

30:22	તો, આપણે એક પ્રશ્ન પૂછીએ છીએ

30:25	- જટિલ, એ કાળજીપૂર્વકનું
	પરીક્ષણ માગે છે -

30:29	કે શું માનસિક રીતે, આંતરિક રીતે
	રેકોર્ડ ન કરવું શક્ય છે?

30:35	તમે સમજો છો? કૃપયા એ પ્રશ્ન
	તમારી જાત સામે મૂકો, શોધી કાઢો.

30:46	કોઈ તમારાં વખાણ કરે,
	કહે કે તમે કેટલા અદ્દભુત માણસ છો

30:54	- શા માટે તમારે એને રેકોર્ડ કરવું જોઈએ?

30:59	અને કોઈ આવે અને કહે કે,
	‘તમે ગધેડા છો’

31:03	અને તમે તત્ક્ષણ રેકોર્ડ કરો.

31:07	આ રેકોર્ડીંગ
	સંઘર્ષનાં પરિબળોમાંનું એક છે. ખરું?

31:14	જો તમે આ સમજો,
	તો પછી તમે જોશો કે

31:18	સહેજ પણ રેકોર્ડ ન કરવું
	શક્ય છે કે કેમ.

31:25	કારણ કે સ્વત્વ,
	અહં, ‘હું’,

31:32	માનવજાતના બધા રેકોર્ડનો
	સંગ્રહ છે.

31:39	ખરું? ખરું, સર?
	તમે લોકો!

31:55	મગજનાં બે નિયોજિત કાર્યો છે:

32:01	એક છે જયાં આવશ્યક છે
	ત્યાં રેકોર્ડ કરવું,

32:08	અને બીજું છે જયાં આવશ્યક નથી
	ત્યાં રેકોર્ડ ન કરવું.

32:13	આથી મગજ પછી
	વ્યવસ્થિત રહે, મુક્ત રહે,

32:22	અને તેથી તમે ત્યાર પછી
	ભૂતકાળમાં જીવતાં ન રહો.

32:31	તેથી કોઈ સંઘર્ષ ન હોય.
	ખરું? તમે સમજો છો?

32:39	સર, વક્તા જે કહે છે
	એને સ્વીકારી ન લેશો,

32:44	ભગવાનને ખાતર,
	કે તમારે પોતાને ખાતર.

32:50	તમારી જાતે
	હકીકતને સમજો.

32:56	હકીકત એ નથી જે તમે વિચારો છો,
	‘જે છે’ એ હકીકત છે.

33:05	તમે એને વિષે વિચારી શકો, પણ તમે
	એને વિષે જે વિચારો એ હકીકત નથી.

33:11	બરાબર?
	હકીકત એ છે ‘જે છે’.

33:15	માટે, જો તમે એ જુઓ કે
	એવું જીવન કેવી રીતે જીવવું

33:24	જેમાં અસાધારણ ઊર્જા હોય

33:32	અને તેથી સંઘર્ષ ન હોય -

33:37	સંઘર્ષ ત્યાં સુધી જ હોય જયાં સુધી
	આ રેકોર્ડિંગની પ્રક્રિયા ચાલુ રહે, ખરું? -

33:46	તો પછી તમે અનિવાર્યપણે આ પ્રશ્ન
	પૂછશો કે, ‘આ કેવી રીતે શક્ય છે?’

33:53	બરાબર?

33:54	આ તાત્વિક રીતે ઉત્તમ લાગે છે,
	બરાબર?

33:54	આ તાત્વિક રીતે ઉત્તમ લાગે છે,

33:59	પણ આ થાય કેવી રીતે?
	બરાબર?

34:03	તમે સ્વાભાવિક રીતે
	આ પ્રશ્ન પૂછો છો.

34:06	હવે, જ્યારે તમે પૂછો કે ‘કેવી રીતે’,
	ત્યારે એ પ્રશ્નમાં, એ શબ્દ ‘કેવી રીતે’માં

34:12	શું અભિપ્રેત છે?

34:17	તમારે એક પદ્ધતિ જોઈએ છે,
	તમારે એક ઢાંચો જોઈએ છે,

34:19	તમારે એક રીત જોઈએ છે,
	જે ભૂતકાળ છે.

34:24	શું તમે આ જુઓ છો?
	મને શંકા છે કે તમે આ જુઓ છો કે કેમ.

34:30	આપણે કાયમ એવું પૂછીએ છીએ કે, કૃપયા
	અમને કહો કે કોઈ વસ્તુ કેવી રીતે કરવી.

34:38	હું એ સમજી શકું કે જો હું સુથાર હોઉં, તો
	મને નિષ્ણાત સુથાર પાસે જવાની જરૂર પડે

34:44	અને તે મને દેખાડે કે કેવી રીતે બધું કરવું
	- લાકડાની ચકાસણી કરવી,

34:52	લાકડું સારું છે કે કેમ,
	વગેરે વગેરે.

34:56	પરંતુ જ્યારે હું આંતરિક રીતે
	એમ પૂછું કે ‘કેવી રીતે’,

35:01	ત્યારે મારે જોઈતો હોય છે
	એક ઢાંચો જેને હું અનુસરું,

35:06	એક રીત જેની હું નકલ કરું.

35:10	આથી, એ રીત, એ પદ્ધતિ,

35:14	એ ટેવ
	મગજમાં રેકોર્ડ થતી રહે છે.

35:20	ખરું?
	તમે આ સમજો છો?

35:24	માટે ક્યારેય એમ ન પૂછો કે ‘કેવી રીતે’.

35:34	આ એક મહાનતમ શોધ છે

35:37	- ક્યારેય કોઈનેય માનસિક રીતે
	એમ ન પૂછો કે ‘કેવી રીતે’.

35:44	અલબત્ત, તમે પૂછો કે અહીંથી
	હું જે ઓરડામાં રહું છું ત્યાં

35:48	કેવી રીતે જવાય
	- મારે પૂછવું પડે કે, ‘કૃપયા મને કહો.’

35:52	એ એક અલગ બાબત છે.

35:54	પરંતુ એક ગુરુને પૂછવું
	- જેમ તમે સૌ...

36:00	તમે સૌએ વિવિધ લોકોને જોયા છે,

36:03	તેઓના વિશિષ્ટ પોશાકોમાં,
	તમારે ગુરુઓ છે.

36:07	તેઓ ગુરુને પૂછે છે કે
	પ્રબુદ્ધતા કેવી રીતે પ્રાપ્ત કરવી.

36:11	અને બિચારો ગુરુ
	તમને કહે છે કે કેવી રીતે.

36:15	અને તમે માત્ર એનું એ ફરી કર્યા કરો છો,
	જેથી મગજ રેકોર્ડીંગ કરતું રહે છે.

36:21	તમે સમજો છો?

36:23	અને એટલે તે રેકોર્ડ
	તમને સ્પષ્ટતા મેળવવાથી રોકે છે.

36:33	બરાબર?

36:35	હવે, જો તમે એમ ન પૂછો કે ‘કેવી રીતે’,
	જો તમે એ શબ્દને તમારી ચેતનાથી

36:41	સંપૂર્ણપણે બહાર મૂકી શકો,
	તો પછી શું બચે છે?

36:51	પછી
	તમે તમારી જાતને જુઓ છો,

36:55	તમે તમારી પોતાની
	પ્રવૃત્તિને જુઓ છો, જેમાં ભૂતકાળ

36:59	વર્તમાન ઉપર કાર્યરત રહીને, પોતાનામાં
	સુધારા-વધારા કરતો આગળ વધે છે.

37:05	આ ચક્ર છે. બરાબર?

37:09	ક્રિયા-પ્રતિક્રિયા અને
	પ્રતિક્રિયા-ક્રિયાનું આ ચક્ર.

37:16	બરાબર?
	આપણે આ ચક્રમાં જીવીએ છીએ.

37:22	આ ભરતીઓટ જેવું છે, એનું એ પાણી
	બહાર જાય છે અને અંદર પાછું આવે છે.

37:30	ખરું?
	આ છે આપણું જીવન.

37:35	હવે આપણે
	બીજો પ્રશ્ન પૂછીશું,

37:37	જે છે
	- શું હું તમને બહુ ખલેલ પહોંચાડું છું?

37:44	આ તમારી ઉપર છે.

37:48	એટલે કે, આપણું જીવન
	ક્રિયા અને પ્રતિક્રિયા છે. ખરું?

37:56	આ એના જેવું છે કે ભરતી બહાર જાય છે,
	ઓટ અંદર આવે છે,

38:01	પડકાર – પ્રતિભાવ,

38:06	પ્રશ્ન – જવાબ.

38:09	તો, જેમ પાણી બહાર જાય છે
	અને પાણી અંદર આવે છે,

38:16	એમ મનની, મગજની
	કોઈ એવી અવસ્થા હોઈ શકે

38:21	જ્યારે કોઈ
	ક્રિયા અને પ્રતિક્રિયા ન હોય?

38:25	આ તમારી જાતનું
	અતિશય અવલોકન માગે છે.

38:31	હું એમાં નહીં જાઉં,
	એ હાલ પૂરતું ઘણું જટિલ છે.

38:36	તો, શું રેકોર્ડ ન કરવું શક્ય છે?
	બરાબર?

38:46	અપમાન કે વખાણને રેકોર્ડ નહીં કરવાનું.
	રેકોર્ડ ન કરવું

38:53	- કોઈ કહે કે
	તમે ગધેડા છો કે મૂરખ છો,

38:56	જ્યારે તમને એમ હોય કે તમે
	હોશિયાર માણસ છો - રેકોર્ડ નહીં કરવાનું.

39:03	એ ત્યારે જ શક્ય બને
	જ્યારે તમે જુઓ કે

39:06	રેકોર્ડીંગની પ્રક્રિયા
	જીવનમાં શું કરે છે.

39:14	બરાબર?

39:16	ધારો કે તમે વિવાહિત છો,
	અથવા અવિવાહિત છો,

39:18	કે કોઈ છોકરી સાથે રહો છો,
	વગેરે,

39:22	એ સંબંધમાંનો
	દરેક બનાવ,

39:26	શારીરિક સંબંધ હોય કે
	ગમે તે હોય, દરેક બનાવ,

39:31	દરેક શબ્દ રેકોર્ડ થાય છે,
	ટેપ થાય છે.

39:34	ખરું?
	આ આવું છે, નહીં કે?

39:47	તે રેકોર્ડ – અને તમારી પાસે
	પતિનો રેકોર્ડ છે -

39:57	આ બંને રેકોર્ડઝ
	સ્મૃતિઓ છે. બરાબર?

40:02	અને આથી તમે ભૂતકાળમાં
	જીવો છો – સ્વાભાવિક રીતે જ.

40:08	તો, શું બને છે?

40:13	તમે એકબીજાને ક્યારેય
	નવેસરથી મળતા નથી.

40:19	ખરું?
	તમે ક્યારેય કશુંય નવેસરથી જોતા નથી.

40:27	ખરું?
	અને ત્યાં સંઘર્ષ રહેલો છે.

40:32	હંમેશાં જૂનું
	નવાને મળે છે

40:35	અને નવાને ભૂતકાળના નિયમોનું
	પાલન કરવા માટે બદલે છે.

40:40	નવાને ભૂતકાળના નિયમોનું પાલન કરવા

40:44	કે ભૂતકાળને પચાવવા માટે ફરજ પાડવી
	એ સંઘર્ષની પ્રક્રિયા છે.

40:48	તમે આ બધું સમજો છો કે?

40:55	આપણે આપણાં મગજોને વ્યાયામ
	આપીએ છીએ કે માત્ર સાંભળીએ છીએ?

41:04	તમે લોકો તમારાં મગજોની ક્ષમતાનો
	ઉપયોગ કરો છો? આપણે પાછા આવીએ.

41:12	જ્યારે તમે બધા જ સમયે રેકોર્ડીંગ કરો,
	ત્યારે તમે ઊર્જાનો અપવ્યય કરો છો,

41:20	કારણ કે તમે મને જે કહ્યું હતું એ તમે
	યાદ કરો છો અને હું એનાથી ગુસ્સે થાઉં છું.

41:26	તમે સમજો છો?

41:27	માટે તમે શોધો છો કે બધું રેકોર્ડીંગ
	ઊર્જાનો અપવ્યય છે.

41:36	ખરું?
	અને તમને ઊર્જાની જરૂર છે!

41:46	જે લોકો મહાન વિદ્વાનો હોય છે,
	જેઓએ પુષ્કળ વાંચ્યું હોય છે,

41:52	જેઓ ઘણીબધી બાબતો જાણતા હોય છે,
	- તમે એવા લોકોને મળ્યા નથી? -

42:00	તેઓનાં મગજોમાં વિપુલ
	સંગ્રહ હોય છે.

42:06	શા માટે એ બધું
	મગજમાં રાખવું?

42:10	એ બધું પુસ્તકોમાં છે, તમે
	વાંચી શકો - શા માટે એ અહીં લાવવું?

42:15	ના, તપાસ કરો, આમાં ઊંડા જાવ,
	તમે જોશો.

42:18	તમે એને અહીં ઊંચકી લાવો છો
	કેમ કે એ તમને વર્ચસ્વ, હોદ્દો,

42:23	મહાવિદ્વાન પંડિતની
	પદવી આપે છે.

42:31	ખરું?

42:33	આથી તમારું મગજ પછી જ્ઞાનથી
	એટલું તો ભારે થઈ જાય છે,

42:41	અને જ્ઞાન
	પ્રેમનું શત્રુ છે.

42:45	ઓહ, ભગવાનને ખાતર!

42:49	જો તમે આ તમારા હ્રદયથી સમજો,
	બુદ્ધિથી નહીં,

42:57	તો પછી
	જ્ઞાનનું પોતાનું સ્થાન છે,

43:03	અને માનસિક રીતે
	જ્ઞાનનું કોઈ જ સ્થાન નથી.

43:09	બરાબર?
	તમે એ પ્રમાણે જીવી શકો?

43:15	તમે રોજિંદું જીવન

43:22	ક્યારેય માનસિક બાબતે રેકોર્ડીંગ
	કર્યા વિના જીવી શકો?

43:29	તમે આનો પ્રયત્ન કરશો?

43:33	તમે અહીં બેઠેલાં છો
	ત્યારે જ આ કરશો,

43:37	કે ઘરે જશો
	અને આના વિષે વિચારશો?

43:42	હું જાણું છું તમે
	આના વિષે વિચારશો,

43:46	કદાચ તમે એવું કરી રહ્યાં છો,
	તમે આના વિષે વિચારી રહ્યાં છો.

43:51	અને તે વિચારવું,
	જે જ્ઞાનમાંથી જન્મ્યું છે,

43:55	એ પ્રેમને રોકશે.

44:03	ખરું?

44:05	તો હવે આપણે
	એક અન્ય પ્રશ્ન લઈશું:

44:15	જ્યારે તમે કોઈ વસ્તુ વિષે વિચારતા હો,
	ત્યારે તમે વિચારવાનો શો અર્થ કરો છો?

44:27	હું તમારે વિષે વિચારું,

44:33	મારી પત્ની વિષે, મારા પતિ વિષે,

44:35	મારા કામધંધા વિષે વિચારું
	- વિચારવું.

44:39	વિચારવું એટલે શું?

44:44	કશાકને ‘વિષે’ વિચારવું
	- ખરું? -

44:49	અને વિચારવું - કશાકને ‘વિષે’ નહીં.
	તમે તફાવત જુઓ છો?

44:56	ઓ પ્રભુ!
	આપણે આગળ જઈએ?

45:00	તમે બહુ થાકી નથી ગયાં ને?

45:03	રવિવારની બપોર.

45:08	સોમવારે સવારે તમે સૌ
	ફરી શરૂ કરશો

45:12	- ઑફિસ,
	રોજિંદું કામકાજ.

45:17	ઓછામાં ઓછું આજની સાંજ
	તમે થોડુંઘણું સ્વતંત્ર છો,

45:21	તમે આ બધી વાહિયાત વાતનો
	આનંદ માણી શકો છો.

45:28	પણ આ વાહિયાત વાત નથી.

45:32	આ અત્યંત ગંભીર
	વાત છે,

45:37	કારણ કે
	માનવ પોતાનો વિનાશ કરી રહ્યો છે.

45:45	અને જ્ઞાન એ વિનાશનાં
	પરિબળોમાંનું એક છે,

45:53	માટે જયાં પ્રેમ હોય છે
	ત્યાં કોઈ વિનાશ નથી હોતો.

46:05	આપણે એક વસ્તુ
	સમજવી જોઈએ કે

46:10	વિચારવું એટલે શું અને
	કશાકને ‘વિષે’ વિચારવું એટલે શું. બરાબર?

46:19	કશાકને ‘વિષે’ વિચારવું
	એ એક પરિબળ છે,

46:25	અને વિચારવું એ બીજી હકીકત છે
	- બરાબર? - વિચારવું.

46:30	એટલે કે, હું યુરોપ વિષે,
	કે લેબનોનમાં વિનાશ,

46:39	હત્યાઓ, જે આઘાતજનક ઘટનાઓ
	બની રહી છે તે વિષે વિચારી શકું,

46:43	અથવા હું તપાસ કરું :
	વિચારવું એટલે શું?

46:47	તમે સમજો છો?
	તમે આ રમતમાં મારી સાથે જોડાશો?

46:56	આપણે સાથે મળીને
	આનું આકલન કરી રહ્યાં છીએ.

47:00	હું મારી ગંમત ખાતર આ નથી કરી રહ્યો,
	આપણે સાથે મળીને આ કરી રહ્યાં છીએ.

47:05	વિચારવું એટલે શું?

47:08	જ્યારે તમે કહો કે, ‘હું તમે જે કહ્યું
	તે વિષે વિચારીશ’,

47:15	એ છે વિચારવું
	- મેં જે કહ્યું તેના વિષે.

47:23	અથવા તો તમે કોઈ વિષય વિના
	ખરેખર વિચારતા હો છો. ખરું?

47:30	તો, વિચારવું એટલે શું?

47:37	કારણ કે વિચારે જીવનમાં અસાધારણ
	વસ્તુઓનું સર્જન કર્યું છે,

47:45	ભવ્ય મંદિરો, ભવ્ય મસ્જિદો,
	અદ્દભુત દેવળો,

47:50	આકાશમાં ઊંચે ઊઠતી એ બધી
	અદ્દભુત ઈમારતોની જાહોજલાલી,

47:59	મહાન ચિત્રો, શિલ્પો,
	મહાન કવિતાઓ. ખરું?

48:05	અને વિચારે યુદ્ધનાં અસાધારણ
	સાધનોનું પણ સર્જન કર્યું છે.

48:15	વિચારે એ બધી વસ્તુઓનું
	પણ સર્જન કર્યું છે, જે

48:19	મંદિરોની, મસ્જિદોની, ચર્ચની
	અંદર છે.

48:23	ખરું?
	આ હકીકતો છે.

48:27	તમે કહી શકો કે, ‘ના, એ બધું
	ભગવાનનો પ્રત્યક્ષ સાક્ષાત્કાર છે’;

48:32	જ્યારે તમે એવું કહો,
	ત્યારે તે પણ વિચાર છે. બરાબર?

48:38	એટલે, વિચારે સૌથી અસાધારણ
	વસ્તુઓ કરી છે,

48:46	અને સૌથી આઘાતજનક
	વસ્તુઓ પણ કરી છે.

48:51	વિચારે લોકોને સળગાવી દીધા છે,
	એમને નાસ્તિક કહીને સળગાવી દીધા છે.

48:59	અને વિચારે કહ્યું છે, તમારે માર્ક્સ,
	એંગલ્સ વગેરેને જ અનુસરવું રહ્યું.

49:05	વિચારનું આપણાં જીવનમાં
	અતિશય મહત્ત્વ રહ્યું છે.

49:12	ખરું?
	તમે આ સમજો છો?

49:16	તો, વિચાર એટલે શું?
	વિચારવું એટલે શું?

49:26	જુઓ, તપાસ કરો, આની સામે જુઓ,
	તમારી પોતાની વિચારવાની રીતને જુઓ.

49:35	તમે તમારી પત્ની વિષે વિચારો છો
	- એમ ધારો, તમે ક્યારેય વિચારતા હો તો -

49:43	તમે તમારી પત્ની કે પતિ વિષે
	વિચારો છો.

49:49	તમે જ્યારે પત્ની કે પતિ વિષે વિચારો,
	ત્યારે તે વિચારવું શું હોય છે?

49:53	તમારી પાસે તે વ્યક્તિનો
	અનુભવ છે,

49:58	તે વ્યક્તિની માનસિક છબી છે,

50:00	- તેનો સ્વભાવ, ચહેરો, બાંધો,

50:05	દેખાવ વગેરે -
	જે સ્મૃતિ છે.

50:10	બરાબર? બરાબર, સર?

50:14	અને એ સ્મૃતિ તે વ્યક્તિ વિષેના
	જ્ઞાન ઉપર આધારિત છે.

50:21	બરાબર?

50:23	અને એ જ્ઞાન તે વ્યક્તિ સાથેના
	અનુભવ ઉપર આધારિત છે.

50:28	બરાબર?
	તમે આ જુઓ છો?

50:32	એટલે કે, વિચારવું જન્મ્યું છે
	અનુભવમાંથી,

50:41	જ્ઞાન આવ્યું છે મગજમાં સ્મૃતિ તરીકે
	સંગ્રહાયેલા અનુભવમાંથી,

50:48	અને તે સ્મૃતિ પ્રત્યેની પ્રતિક્રિયા
	એ છે વિચાર. બરાબર?

50:57	એટલે વિચાર એક
	ભૌતિક પ્રક્રિયા છે.

51:03	તમે આ જુઓ છો?

51:09	ખરું, સર?
	માટે વિચાર પવિત્ર નથી.

51:13	અને એ જે કાંઈ સર્જન કરે છે
	તે પવિત્ર નથી – તમારા ઉપનિષદો,

51:19	તમારી ગીતા, તમારું બાઇબલ,
	કુરાન પવિત્ર નથી.

51:27	એ જુઓ કે જે ક્ષણે તમે કહો કે
	વિચાર એક ભૌતિક પ્રક્રિયા છે,

51:32	ત્યારે તમે શેનો સ્વીકાર કરો છો.

51:36	એ એક ભૌતિક પ્રક્રિયા છે
	કારણ કે

51:40	મગજ, મગજના કોષો ધરાવે છે
	ભૂતકાળની સ્મૃતિઓ,

51:45	ભૂતકાળનું જ્ઞાન, ભૂતકાળનો અનુભવ,
	અને તેમાંથી ઉદ્ભવે છે વિચાર.

51:52	જો તમને કોઈ અનુભવ ન હોય,
	જ્ઞાન ન હોય,

51:55	સ્મૃતિ ન હોય, તો વિચાર ન હોય.
	ખરું?

52:02	માટે આને કાળજીથી જુઓ
	અને તમે તમારી જાતે આ જોશો.

52:06	એટલે વિચાર
	એક ભૌતિક પ્રક્રિયા છે.

52:12	તમે આ જોશો?

52:16	એટલે વિચારે ભગવાનનું સર્જન કર્યું છે
	અને પછી વિચાર ભગવાનની પૂજા કરે છે.

52:27	હા, સર!
	તમે ફસાયા છો!

52:35	આ બહુ અગત્યનું છે.
	કૃપયા, આને જુઓ.

52:42	અને જો વિચાર એક ભૌતિક પ્રક્રિયા છે,
	તો આપણે શું છીએ?

52:54	તમે મારો પ્રશ્ન સમજો છો?

52:57	માનસિક રીતે,
	આપણે શું છીએ?

53:03	વિચાર કહે છે, તમે હિન્દૂ છો.

53:07	વિચાર કહે છે,
	તમે એક મહાન માણસ છો.

53:10	વિચાર કહે છે, તમારે
	પ્રબુદ્ધતા પ્રાપ્ત કરવી જ રહી.

53:16	વિચાર કહે છે,
	તમારે ધ્યાન ધરવું જ જોઈએ.

53:21	વિચાર કહે છે, આજ્ઞાપાલન કરો, અનુસરો,
	કોઈક અન્યના જેવા બનો.

53:32	વિચાર કહે છે,
	બાહ્ય રીતે કશુંક બનો,

53:39	જો તમે કારકુન હો,
	તો સંચાલક બનો,

53:43	જો તમે સંચાલક હો,
	તો વહીવટકર્તા બનો,

53:45	જો તમે વહીવટકર્તા હો,
	તો અધ્યક્ષ બનો,

53:51	વિચાર એ પણ કહે છે કે,
	તમે શિષ્ય છો,

53:55	તમે આગળ જતાં નિષ્ણાત બનશો,
	અને છેવટે ગુરુ,

54:00	અને, એથીયે આગળ જતાં
	પ્રબુદ્ધ બનશો.

54:04	વિચાર આ બધું
	નિર્માણ કરે છે.

54:08	હું વિચારું છું, તમે આ બધું
	સ્પષ્ટપણે સમજો છો કે કેમ?

54:19	આમ,
	આપણે વિચાર દ્વારા જીવી છીએ.

54:31	અનુભવ સીમિત છે,
	તેથી જ્ઞાન હંમેશાં સીમિત હોય છે,

54:40	ભલે તે વૈજ્ઞાનિક જ્ઞાન હોય,
	જૈવિક જ્ઞાન,

54:44	અંકગણિતનું જ્ઞાન,
	કે જે પણ હોય,

54:48	બધું જ્ઞાન હંમેશાં
	સદૈવ સીમિત હોય છે.

54:55	ભવિષ્યનું જ્ઞાન સીમિત છે.
	ખરું? તમે આ જુઓ છો?

55:02	ના, તમે નથી જોતા.
	ખરું, સર?

55:05	જ્ઞાન સીમિત છે
	કેમ કે એ અનુભવ ઉપર આધારિત છે.

55:10	એ અનુભવ છે,
	માટે સીમિત છે;

55:13	આથી વિચાર સીમિત છે.

55:17	વિચાર અસીમની
	કલ્પના કરી શકે

55:23	અને કલ્પી શકે કે તમે
	અસીમની પ્રાપ્તિ કરી રહ્યાં છો.

55:27	બરાબર?
	તમે સમજો છો આ બધું?

55:35	વિચાર શબ્દ છે.
	ખરું?

55:39	વિચાર પ્રતિક છે.

55:44	એટલે, પ્રબુદ્ધતા, અમાપ
	એ એક શબ્દ છે.

55:55	અને શબ્દ એ વાસ્તવિકતા નથી.
	તમે સમજો છો આ બધું?

56:02	તો, શું મગજ શબ્દોની જાળમાંથી
	મુક્ત થઈ શકે?

56:09	હા, સર...

56:15	અને સ્વત્વ, ‘હું’, અહં
	એ છે જ્ઞાન.

56:25	ખરું? ખરું, સર?

56:30	તમે પંડિતો,
	તમે આની સાથે સંમત થશો?

56:35	સ્વત્વ, ‘હું’ એ જ્ઞાનનો
	સારાંશ છે. નહીં?

56:47	સારું, ચાલો આને બીજી રીતે મૂકીએ,
	સ્વત્વ એટલે શું?

56:51	તમે શું છો?

56:56	આવો, સર, તમે શું છો?

56:59	તમારું નામ, તમારો આકાર,
	તમારાં વસ્ત્રો,

57:05	જો તમે સંન્યાસી હો તો
	ખાસ પ્રકારનો પોશાક,

57:12	તમારી પાસે બેન્કનું ખાતું છે,

57:14	તમે ધંધાદારી માણસ છો,
	તમે ઘણાબધા અનુભવો મેળવ્યા છે,

57:20	તમે અતિશય પ્રમાણમાં
	ખુશી મેળવી છે,

57:24	પીડા, વ્યગ્રતા, દુ:ખ
	મેળવ્યાં છે -

57:29	બરાબર?
	તમે તે છો, નહીં કે?

57:35	બરાબર?
	શું તમે આના ખરાપણાને સ્વીકારશો?

57:38	કે પછી તમે કહેશો કે, ‘હું આત્મા છું,
	કશુંક અતિ ઉચ્ચ છું.’

57:43	ઓહ હા, તમે સૌ એમ કહો છો.

57:47	જો તમે કહો કે, ‘હું અતિ ઉચ્ચ છું’,
	તો તે પણ વિચારે ઉપજાવેલું છે.

57:56	ખરું?

57:59	તમે એના વિષે વાંચ્યું છે, એટલે તમે
	કહો છો, ‘અવશ્ય, એક ઉચ્ચતર સ્વત્વ છે.’

58:06	અથવા કોઈ ગુરુ આવે છે
	અને કહે છે,

58:08	‘એક ઉત્તમ ચેતના છે અને
	તમારે એને નીચે ખેંચી લાવવી જોઈએ.’

58:14	ખરું?

58:16	માટે તે સઘળી પ્રક્રિયા
	વિચારની એક ગતિ છે,

58:25	- અને વિચાર સમય છે.
	ખરું?

58:33	કેમ કે જ્ઞાન સંપાદન કરવામાં
	સમય લાગે છે.

58:38	જ્ઞાન સંપાદન કરવું, જેમ કે
	રશિયન, અંગ્રેજી, સ્પેનિશ કે ફ્રેંચ

58:45	શીખવું એ અતિશય પ્રમાણમાં
	સમય માગી લે છે.

58:48	તમને ત્રણ મહિના કે એક વર્ષ લાગે,
	એ સમય છે.

58:54	આમ આંતરિક કે બાહ્ય રીતે જ્ઞાન
	સંપાદન કરવામાં સમય લાગે છે. ખરું?

59:04	તમારી જાત વિષે શીખવું
	એનો અર્થ છે સમય લેવો.

59:11	ખરું?
	તમે આ સમજો છો?

59:17	જુઓ કે તમે તમારી જાત સાથે
	કેવી રમત રમો છો.

59:22	હું મારી જાત વિષે શીખવા માગું છું
	- આત્મજ્ઞાન,

59:26	જેને વિષે મેં
	ઘણીબધી વાતો કરી છે -

59:31	આત્મજ્ઞાન,
	મારી જાતને જાણવી.

59:34	અને મારી જાતને જાણવા માટે મારે
	પરીક્ષણ, અવલોકન કરવું પડે,

59:38	મારે પૃથક્કરણ, આત્મનિરીક્ષણ કરવું પડે,
	- તમે સમજો છો? -

59:42	ધ્યાનથી જોવું, શીખવું, અવલોકવું,
	આત્મસ્મૃતિ, જાગૃત હોવું,

59:48	આ બધું સમય માગે છે.

59:51	ખરું? તમે આની સાથે સંમત થશો?
	તમે આ જુઓ છો?

59:59	આ બધું સમય માગે છે.

1:00:01	ચંદ્ર વિષે જાણવું
	એ સમય માગે છે.

1:00:08	આ સરળ છે.

1:00:10	અને મારી જાતને જાણવા માટે પણ,
	આપણે કહ્યું કે, ‘મને સમય જોઈએ’.

1:00:16	ખરું?

1:00:20	એનો અર્થ શો?

1:00:21	ઓહ, તમે ઘણુંબધું ગુમાવી રહ્યા છો,
	તમને થયું છે શું?

1:00:33	સમય માણસનો શત્રુ છે.

1:00:44	પ્રકાશ એ કાંઈ
	સમય થકી પ્રબુદ્ધતા નથી.

1:00:51	એ ક્રમિક પ્રક્રિયા નથી,
	એક સફળતા પછી બીજી સફળતા.

1:01:02	જ્યારે તમે જુઓ કે વિચાર એ સમય છે
	- અવશ્ય.

1:01:08	વિચાર ગતિ છે
	અને સમય ગતિ છે.

1:01:13	આ સ્પષ્ટ છે? એટલે કે, વિચાર
	અને સમય એકસાથે જાય છે.

1:01:20	એ બંને અલગ નથી.

1:01:21	વિચાર સમય છે
	અને સમય વિચાર છે.

1:01:27	વિચાર કહે છે,
	મારે પ્રબુદ્ધ બનવું જ રહ્યું.

1:01:33	મારે બનવું જ પડે,
	હું જે છું તેમાંથી મારે જે હોવું જોઈએ તે.

1:01:39	એનો અર્થ... સારપ,
	મારે આ બધું સમજાવવાની જરૂર છે?

1:01:46	હું હિંસક છું.
	માનવો હિંસક છે.

1:01:53	તમે હિંસક છો,
	નથી શું?

1:01:58	અને તમે કહો છો, ‘મારે હિંસક હોવું
	ન જોઈએ, અથવા અહિંસક બનવું જોઈએ.’

1:02:07	માટે અહિંસક બનવું
	એ સમય માગે છે.

1:02:12	અહિંસક બનવાના એ અંતરાળ
	દરમ્યાન, તમે હિંસક હો છો.

1:02:21	એટલે અહિંસા વાહિયાત વાત છે.
	બરાબર?

1:02:29	જે હકીકત છે એ છે હિંસા.

1:02:34	આપણાં મગજો કશુંક બનવા માટે
	કેળવાયેલાં છે.

1:02:40	જેમ તમે કારકુન બનો,
	પછી સીડી ચડો,

1:02:45	એને જ માનસિક વિશ્વમાં
	વિસ્તારવામાં આવે છે.

1:02:51	તમે સમજો છો?

1:02:53	ત્યાં આપણે કહીએ છીએ, ‘હું અજાણ છું,
	મને મારી જાત વિષે જ્ઞાન હોવું જોઈએ.’

1:02:58	‘હું હિંસક છું,
	મારે અહિંસક બનવું જ રહ્યું.’

1:03:04	હું ક્રોધિત છું,
	મારે ક્રોધરહિત બનવું જ રહ્યું.’

1:03:10	હવે, આને સાવચેતીથી જુઓ.

1:03:14	તમે હિંસક છો. હિંસા
	તમારાથી અલગ નથી.

1:03:22	તમે આની સાથે સંમત થશો?

1:03:28	હિન્દૂઓ બહુ હોશિયાર હોય છે.

1:03:32	તેઓ એક બિંદુ સુધી સંમત થાય છે.
	હું તેઓના ચહેરાઓ ઉપર તે જોઈ શકું છું.

1:03:39	પરંતુ તેઓની પાસે
	એક કલ્પના હોય છે કે

1:03:42	‘હું’ એ દૃષ્ટાથી
	ભિન્ન છે.

1:03:47	જે જોનાર વ્યક્તિ છે
	તે ભિન્ન છે.

1:03:50	ખરું? તમે જે રમત રમો છો
	તે તમે જાણો છો !

1:03:58	શું આ હકીકત છે?

1:04:01	શું આ હકીકત છે કે
	ક્રોધથી ભિન્ન એક દૃષ્ટા છે?

1:04:09	સાવચેતીથી, આનો જવાબ ન આપો,
	આને સાવચેતીથી જુઓ.

1:04:14	ક્રોધ છું હું.
	હું ક્રોધથી ભિન્ન નથી.

1:04:18	ખરું?
	હિંસા છું હું.

1:04:23	અહિંસા હું નથી

1:04:28	- ખરું? -
	એ માત્ર એક કલ્પના છે.

1:04:31	હકીકત એ છે કે હું હિંસક છું.
	એ એક હકીકત છે.

1:04:35	અહિંસા એ બિન-હકીકત છે.

1:04:39	પણ આપણે બિન-હકીકતનો પીછો કરીએ
	છીએ કેમ કે આપણે નથી જાણતા કે

1:04:43	‘જે છે’ તેની સાથે કેવી રીતે વ્યવહાર કરવો.
	તમે આ સમજો છો?

1:04:56	એટલે, દૃષ્ટા
	દૃશ્યથી ભિન્ન નથી.

1:05:05	સાચું? ના, આ અઘરું છે.

1:05:12	ભલું થાવ ! હું આમાં જઈશ.

1:05:17	તમે ત્યાં પેલું વૃક્ષ જુઓ
	- જો તમે વૃક્ષોને ક્યારેય જોતા હો તો.

1:05:24	જ્યારે તમે એક વૃક્ષને જુઓ, ત્યારે
	દેખીતી રીતે જ વૃક્ષ તમારાથી ભિન્ન છે.

1:05:32	ખરું?
	સાંજનું પ્રકાશ અને

1:05:36	સૌંદર્યથી સભર વાદળ
	તમારાથી ભિન્ન છે.

1:05:42	પરંતુ જ્યારે તમે તે વૃક્ષને જુઓ,
	ત્યારે શું બને છે?

1:05:49	વૃક્ષને જુઓ
	- શું બને છે?

1:05:55	તમે તરત જ શબ્દનો ઉપયોગ કરો છો.
	ખરું?

1:06:01	એટલે શબ્દ એ વૃક્ષને જોવામાં
	હસ્તક્ષેપ કરે છે.

1:06:09	એ મારી પત્ની કે મારો પતિ છે
	- થઈ રહ્યું.

1:06:17	ખરું?
	તમે આ બધું નથી જાણતા શું?

1:06:24	એટલે શબ્દ તમને
	અવલોકન કરવામાંથી રોકે છે.

1:06:32	અને શબ્દ
	એ વસ્તુ પણ નથી.

1:06:38	‘વૃક્ષ’ શબ્દ
	એ વૃક્ષ નથી.

1:06:41	‘મારી પત્ની’ શબ્દ એ પત્ની નથી.
	તમે આ જુઓ છો ને!

1:06:47	જો તમે આ જુઓ,
	તો તમારો તમારી પત્ની સાથેનો સંબંધ

1:06:50	તદ્દન વિશિષ્ટ હશે.
	ઓહ, તમે લોકો.

1:06:58	તો, સમય વિચાર છે.

1:07:05	અને વિચાર કહે છે,
	‘હું આ છું, મારે તે બનવું જ રહ્યું.’

1:07:11	આથી, બનવામાં
	અભિપ્રેત છે સમય.

1:07:16	અને તમે શું બનો છો?

1:07:22	તમે પંડિતો આનો જવાબ આપો,
	તમે શું બનો છો?

1:07:28	વધુ પ્રબુદ્ધ?
	વધુ સારા માનવ?

1:07:35	તમે સારા નથી, પણ તમે કહો છો,
	‘હું સારો બનીશ.’

1:07:42	અને જ્યારે તમે સારા બની રહ્યા હો,
	ત્યારે તમે ક્યારેય સારા નહીં હો!

1:07:48	તમે આ જુઓ છો કે કેમ?

1:07:51	માટે બનવાનું કશું નથી, એ તો
	સંઘર્ષનાં પરિબળોમાંનું એક છે.

1:07:59	પરંતુ જો તમે કહો, ‘સારું,
	હકીકત એ છે કે હિંસા હું છું,

1:08:07	હિંસા મારાથી અલગ નથી.’

1:08:11	એ એક હકીકત છે.

1:08:15	‘હું’ છે મારો ચહેરો,
	‘હું’ છે મારી પ્રકૃતિ – એ બધું જ.

1:08:22	પરંતુ આપણે ‘હું’ને જે બની રહી છે
	તે વસ્તુથી અલગ કરી દીધો છે.

1:08:29	એનો અર્થ એ કે, વિચારે હિંસાને
	વિચારકથી અલગ કરી દીધી છે.

1:08:40	ખરું?
	શું તમે થાકયાં છો?

1:08:44	ઓહ ના.. તમે થાકયાં જ હોવાં જોઈએ.

1:08:51	કેમ કે તમે જરાય સહકાર આપતાં નથી,
	કામ કરતાં નથી,

1:08:56	એટલા માટે તમે કહો છો,
	‘હું નથી થાક્યો.’

1:08:59	જો તમે સહકાર આપી રહ્યાં હો,
	કામ કરી રહ્યાં હો,

1:09:03	તો તમે જોશો કે તમારાં મગજોમાં કેટલી
	અસાધારણ વસ્તુ ચાલી રહી છે.

1:09:11	જુઓ, હું હિંસા છું,
	હું લોભ છું, હું ક્રોધ છું.

1:09:23	પછીથી હું કહું છું કે, ‘હું ક્રોધિત
	થયો છું’, પણ હકીકત એ છે કે

1:09:31	ક્રોધ, ઈર્ષા, દ્વેષ, વ્યગ્રતા...
	હું જ છું.

1:09:39	એટલે દૃષ્ટા જ
	દૃશ્ય છે. બરાબર?

1:09:47	ખરું, સર? તમે આ જુઓ છો?
	ઓહ ના, તમે નથી જોતાં.

1:09:57	સર, સંઘર્ષનાં પરિબળોમાંનું એક
	એ છે કે આપણે વિચારકને

1:10:05	વિચારથી અલગ કર્યો છે.
	ખરું?

1:10:13	વિચાર વિના
	કોઈ વિચારક નથી. ખરું?

1:10:18	પણ આપણે વિચારકને, અનુભવનારને
	અનુભવથી અલગ કર્યો છે.

1:10:24	આપણે પૃથક્કરણ કરનારને
	પૃથક્કરણથી અલગ કર્યો છે. ખરું?

1:10:31	શું તમે આ નોંધ્યું નથી? આને લીધે
	કાયમ સંઘર્ષ, વિભાજન રહે છે.

1:10:37	એટલે દૃષ્ટા જ
	દૃશ્ય છે.

1:10:42	અનુભવનાર જ
	અનુભવ છે.

1:10:47	આ પ્રશ્ન કે 'મારી પાસે સમય નથી',
	એમાં ઊંડા જાવ.

1:10:54	તમે સૌ અનુભવ કરવા માગો છો,
	ખરું કે નહીં?

1:10:57	નિર્વાણ
	અથવા કોઈ અન્ય પરિબળ,

1:11:01	જાતીયતા કે બીજું કશુંક
	- તમે અનુભવ કરવા માગો છો.

1:11:04	અનુભવ એટલે શું?

1:11:12	તમે એ કેવી રીતે જાણો કે
	આ એક અનુભવ છે?

1:11:17	જ્યારે તમે એને ઓળખો,
	ત્યારે જ તમે એને જાણો છો. ખરું?

1:11:22	તો, જુઓ કે શું બની રહ્યું છે:

1:11:25	જ્યારે તમે એને ઓળખો,
	ત્યારે એ નવું નથી.

1:11:30	પણ છતાં તમે એમ કહો છો કે,
	‘મને નવો અનુભવ થવો જોઈએ.’

1:11:34	એટલે સઘળા અનુભવો,
	જ્યારે ઓળખવામાં આવે,

1:11:38	ત્યારે માત્ર
	ભૂતકાળનું સ્મરણ જ હોય છે.

1:11:42	હા, સર, આને તમારી રગરગમાં પ્રસરાવો
	અને તમે જોશો કે શું બને છે.

1:11:48	પછી તમારું મન એટલું સતેજ,
	એટલું જાગૃત, એટલું સચેત હોય છે

1:11:53	કે કોઈ જ અનુભવ નથી હોતો.
	તમે આ બધું નહીં સમજો.

1:11:59	તો, આપણે સંઘર્ષનાં કારણની મહીં
	તપાસ કરી રહ્યાં છીએ.

1:12:07	સંઘર્ષનાં કારણોમાંનું એક છે દ્વૈત.
	ખરું?

1:12:15	હિંસા અને અહિંસા,
	એ છે દ્વૈત.

1:12:20	સારું અને નરસું,
	દ્વેષ અને પ્રેમ.

1:12:26	શા માટે આપણે દ્વૈતમાં જીવીએ છીએ?

1:12:30	આનું અદ્વૈત કે કોઈ અન્ય સંસ્કૃત
	શબ્દમાં ભાષાંતર ન કરતાં

1:12:33	અને એવી રીતે છટકી ન જતાં.

1:12:36	શા માટે આપણે દ્વૈતમાં જીવીએ છીએ?
	દ્વૈત એટલે શું?

1:12:42	તમે સ્ત્રી છો, હું પુરુષ છું,
	તમે ઊંચા છો, હું નીચો છું,

1:12:46	તમે ગોરા છો, બીજું કોઈ શ્યામ છે,
	કે વધારે શ્યામ છે, જે કાંઈ હોય તે.

1:12:53	બરાબર? દ્વૈત માત્ર ત્યાં જ હોય છે
	જયાં સરખામણી હોય છે.

1:13:00	તમે આ બધું સમજો છો?

1:13:03	જ્યારે હું મારી જાતને તમારી સાથે સરખાવું,
	ત્યારે મેં દ્વૈતનું સર્જન કર્યું છે.

1:13:10	ખરું, સર?

1:13:17	માટે જો હું સરખામણી ન કરું,
	તો કોઈ દ્વૈત નથી.

1:13:23	એનો અર્થ એ કે,
	મેં અહિંસાનું સર્જન કર્યું છે

1:13:31	- આ દેશ એનાથી ભરેલો છે,
	અહિંસા, ઓછામાં ઓછું તેઓ

1:13:34	એના વિષે વાતો કરે છે.

1:13:39	પરંતુ હકીકત એ છે કે
	તેઓ હિંસક છે.

1:13:43	હકીકત.
	હકીકતમાં કોઈ દ્વૈત નથી.

1:13:50	આહ, હું તે જોઉં છું, મેં અત્યારે જ
	તે શોધ્યું. તમે સમજો છો?

1:13:56	હકીકતની વિરુદ્ધ કશું નથી.

1:14:07	હું ક્રોધિત છું, એ એક હકીકત છે.

1:14:12	જ્યારે હું કહું કે, ‘મારે ક્રોધિત ન હોવું
	જોઈએ’, ત્યારે દ્વૈત પેદા થાય છે.

1:14:20	એટલે – બહુ રસપ્રદ,
	તમારાં મગજોનો ઉપયોગ કરો,

1:14:24	આ બધાની અંદર જાવ -
	તો, હું ક્રોધિત છું.

1:14:31	એ એક હકીકત છે.
	મારે શું કરવાનું છે?

1:14:34	હું એવું નહીં કહું કે,
	‘મારે ક્રોધિત ન હોવું જોઈએ’,

1:14:37	તો પછી હું સંઘર્ષમાં આવું છું,
	તમે સમજો છો?

1:14:42	હું તેને દાબી નહીં દઉં.

1:14:46	આમાં કોઈ દમન નથી, કોઈ
	પલાયન નથી, કોઈ અતિક્રમ નથી.

1:14:52	તો શું બને છે?

1:14:56	આગળ જાવ, સર, શું બને છે જ્યારે
	હકીકતથી દૂર જવાની કોઈ ગતિ ન હોય?

1:15:09	જાવ.

1:15:14	એટલે કે: એનાથી દૂર જવાની ગતિ
	સંઘર્ષ સરજે છે, દ્વૈત સરજે છે.

1:15:24	અને હોશિયાર ભારતીયોએ દ્વૈત વિષે
	ગ્રંથો લખ્યા છે.

1:15:33	વક્તાએ કહ્યું છે કે
	શરૂઆતથી જ કોઈ દ્વૈત નથી,

1:15:36	કારણ કે માત્ર
	હકીકત છે.

1:15:41	પરંતુ જ્યારે હું હકીકત ઉપર કાબૂ મેળવવા
	માગું, ત્યારે હું દ્વૈતનું સર્જન કરું છું.

1:15:48	ખરું, સર? જુઓ.
	પછી શું બને છે?

1:15:52	હકીકતની સાથે કેવી રીતે રહેવું?
	તમે સમજો છો?

1:15:57	હકીકતથી દૂર જવાનું નહીં.

1:16:00	હકીકતથી દૂર જવાની કોઈપણ ગતિ
	સંઘર્ષ તથા દ્વૈત છે.

1:16:07	તો, જ્યારે તમે હકીકતની સાથે રહો,
	ત્યારે શું બને છે?

1:16:16	તમે આનું આકલન કરો. હું આકલન
	કરી રહ્યો છું, પણ તમે આકલન કરો.

1:16:21	જ્યારે તમે હકીકતની સાથે રહો,
	ત્યારે શું બને છે?

1:16:29	એનો અર્થ શો?
	તમે...

1:16:33	હું તમને કહી શકું છું, તમે કહેશો,
	‘હા, હા’, અને દૂર ચાલ્યાં જશો.

1:16:39	તમે કામ કરતાં નથી!

1:16:45	સર, જુઓ, જ્યારે હું હકીકતથી દૂર
	ચાલ્યો જાઉં, ત્યારે મેં ઊર્જા ખોઈ છે.

1:16:54	ખરું?
	તમે આ જુઓ છો?

1:16:57	જ્યારે હું હકીકતથી દૂર ચાલ્યો જાઉં,
	તો તે ઊર્જાનો અપવ્યય છે. ખરું?

1:17:06	માટે જ્યારે હકીકતથી દૂર જવાની
	કોઈ ગતિ ન હોય, ત્યારે

1:17:11	સઘળી ઊર્જા ત્યાં જ રહે છે.

1:17:15	જેનો અર્થ છે, હકીકતની સાથે
	સંપૂર્ણ અવધાન.

1:17:22	અને જ્યારે સંપૂર્ણ અવધાન હોય,
	ત્યારે તે પ્રકાશ જેવું હોય છે,

1:17:29	હકીકતની ઉપર અતિ શક્તિશાળી
	પ્રકાશ ફેંકાતો હોય એવું.

1:17:35	અને પછી હકીકત પોતાની
	બધી સામગ્રી પ્રગટ કરે છે.

1:17:40	તમે સમજો છો?
	પછી હકીકતનો કોઈ અર્થ નથી.

1:17:44	ઓહ, વધો આગળ!
	તમે સમજો છો?

1:17:55	હવે, જુઓ: આપણે કહ્યું કે જ્ઞાન
	પ્રેમનું શત્રુ છે,

1:18:13	અને પ્રેમની વિરુદ્ધ કશું નથી.

1:18:18	પણ આપણે વિરુદ્ધને બનાવ્યું છે
	- દ્વેષ.

1:18:25	માફ કરજો –પગ સહેજ ખેંચાય છે.

1:18:29	હું તમારા માટે બહુ સખત
	કામ કરું છું, એ છે આ.

1:18:45	તો, સર, આપણે એક અતિ જટિલ
	પ્રશ્નને તપાસ્યો છે.

1:18:54	આપણે સાથે મળીને તપાસ્યો છે.

1:18:59	વક્તાએ તપાસ્યો નથી,
	તમે તપાસ્યો છે.

1:19:06	વક્તા માત્ર તમારા અવાજ તરીકે
	કામ કરી રહ્યો છે.

1:19:14	વક્તા માત્ર ‘જે છે’ તે
	દેખાડી રહ્યો છે.

1:19:21	અને તમે એને જુઓ છો,
	તમારી જાતને જુઓ છો.

1:19:29	જ્યારે તમે તમારી જાતને
	કાળજીપૂર્વક જુઓ,

1:19:34	ત્યારે તમે ભૂતકાળ સિવાય
	કાંઈ જ નથી,

1:19:40	ભૂતકાળની સ્મૃતિઓ, ભૂતકાળનાં સ્મરણો,
	ભૂતકાળની ખુશીઓ.

1:19:48	જ્યારે તમે દુ:ખ સહન કરો, જેવું લગભગ
	બધા માનવો કરે છે, ત્યારે દુર્ભાગ્યે

1:19:57	પાછું તમે એમાંથી પલાયન કરો છો.

1:20:01	તો જ્યારે તમે હકીકતની સાથે રહો,
	ત્યારે એ એક કળીને

1:20:08	જોવા જેવું હોય છે,
	એક ગુલાબની કળીને જોવા જેવું.

1:20:13	અને તમે ગુલાબની કળીને ખૂલતી જોશો,
	એની સુગંધ,

1:20:18	એની સુંદરતા, એની ગુણવત્તા,
	એની કુમાશ, એની કૂણાશ જોશો.

1:20:27	જ્યારે તમે હકીકતનું અવલોકન કરો,
	ત્યારે એ લોપ પામે છે. ખરું?

1:20:35	આપણે આવતા શનિ-રવિવારે
	આગળ જઈશું,

1:20:39	ભય, દુ:ખ,

1:20:47	ધર્મ એટલે શું,
	ધ્યાન એટલે શું, મૃત્યુ એટલે શું,

1:20:51	એ વિષે વાત કરીશું, કારણ કે
	આ બધું આપણાં જીવનનો ભાગ છે.

1:20:58	તમે એકને બીજાથી
	અલગ ન કરી શકો.

1:21:04	તમે એમ ન કહી શકો કે, ‘હું ધ્યાન
	ધરીશ’, અને એક મૂર્ખ માણસ રહો.

1:21:12	જીવનને, જીવનની આ સમગ્ર
	સમસ્યાને સમજવા માટે,

1:21:18	તમારામાં અતિશય ધીરતા જોઈએ.

1:21:22	સમયની ધીરતા નહીં
	- ધીરતા.

1:21:27	તમારામાં એવું મગજ જોઈએ જે જીવંત,
	પ્રશ્નો કરતું, પૂછતું, શંકા કરતું હોય,

1:21:38	અને પછી તમે તમારી જાત માટે
	શબ્દ વિના એ શોધી કાઢશો

1:21:42	જે શબ્દોથી મપાય એવું નથી.

1:21:48	માફ કરજો, મેં તમને વધુ રોક્યા હોય તો.