કૃષ્ણમૂર્તિ તમે જે કંઈ વિચારો છો, તે તમે છો

Krishnamurti Subtitles

RA85T1 - તમે જે કંઈ વિચારો છો, તે તમે છો

પહેલું જાહેર પ્રવચન
રાજઘાટ - વારાણસી, ભારત
૧૮ નવેમ્બર ૧૯૮૫

1:37	શું બધું બરાબર છે?

1:51	મને લાગે છે કે એણે માઇકની ગોઠવણમાં
	કંઈ ખાસ ફેરફાર નથી કર્યો.

1:57	હું આશા રાખું છું કે
	તમે બધાં સાંભળી શકો તેમ છો.

2:10	મને આશ્ચર્ય છે
	કે તમે બધાં અહીં કેમ આવ્યાં છો.

2:18	જો તમને કોઈ ગંભીરતાથી એ પ્રશ્ન પૂછે,

2:25	તો તમારો શો જવાબ હોય?

2:29	શા માટે આપણે સૌ અહીં ગંગાકિનારે
	ભેગાં થયાં છીએ

2:35	- અલબત્ત, પવિત્ર નદી,

2:38	એટલે અંશતઃ તે કારણે તમે અહીં છો.

2:43	અને મને આશ્ચર્ય છે કે
	બીજાં કયાં કારણોસર તમે

2:47	અહીં આ માણસને
	સાંભળવા આવ્યાં છો.

2:53	શું તે માત્ર પ્રતિષ્ઠાને લીધે છે?

3:02	શું માત્ર એ જ કે તમે
	આ માણસને પહેલાં કેટલીક વાર

3:07	બોલતાં સાંભળ્યો છે;

3:10	અને એટલે તમે કહો છો,
	ચાલો, જઈને સાંભળીએ?

3:15	તે જે કહે છે અને તમે જે કરો છો
	તેની વચ્ચે શો સંબંધ છે?

3:23	તમે મારો પ્રશ્ન સમજો છો?

3:26	તે જે કહે છે અને તમે જે કરો છો

3:32	તેની વચ્ચે શો સંબંધ છે?

3:40	શું આ બે અલગ વસ્તુઓ છે?

3:48	અથવા, તમે માત્ર તે જે કહે છે
	તે સાંભળો છો,

3:56	અને તમારું રોજિંદું જીવન
	એમનું એમ ચાલુ રાખો છો?

4:04	શું તમે આપણો પ્રશ્ન સમજ્યા છો?

4:09	માટે આપણે બંને સાથે મળીને,

4:16	બે જૂના મિત્રોની જેમ,

4:24	આ વૃક્ષોની નીચે બેસીને, વાત કરવાના છીએ;

4:30	કોઈ તાત્ત્વિક, સૈદ્ધાંતિક પ્રશ્નોની નહીં,

4:33	પરંતુ આપણા રોજિંદા જીવનની,

4:37	જે કોઈક સૈદ્ધાંતિક, અતિ બૌદ્ધિક,

4:40	તાત્ત્વિક પ્રશ્નો કરતાં

4:51	ઘણું વધારે અગત્યનું છે.

4:58	આપણે તેની વાત પછી કરીશું.

5:03	તો, શું આપણે બે જૂના મિત્રોની જેમ,

5:11	આ પ્રશ્નો વિષે વાત કરીશું?

5:16	આપણી પાસે ઘણા પ્રશ્નો છે
	- કેવી રીતે ધ્યાન ધરવું,

5:23	કયા ગુરુને અનુસરવું,
	જો તમે અનુયાયી હો તો

5:29	કયા પ્રકારની પદ્ધતિ અપનાવવી,

5:37	કયા પ્રકારની રોજિંદી પ્રવૃત્તિ આચરવી,

5:44	વગેરે વગેરે.

5:46	અને પ્રકૃતિ - વૃક્ષો, નદીઓ, પર્વતો,

5:53	મેદાનો અને ખાઈઓ -

5:57	સાથે આપણો શો સંબંધ છે?

6:02	પ્રકૃતિ સાથે આપણો શો સંબંધ છે?

6:06	એક વૃક્ષ સાથે, એક ફૂલ અને
	તેની પાસેથી પસાર થતા એક પંખી સાથે,

6:15	અને એકબીજા સાથે આપણો શો સંબંધ છે -

6:22	વક્તા સાથે નહીં - પણ એકમેકની સાથે,

6:28	તમારી પત્ની સાથે, તમારા પતિ સાથે,
	તમારાં સંતાનો સાથે,

6:34	આ સમગ્ર પર્યાવરણ સાથે,
	સરકાર, પાડોશી,

6:41	સમુદાય સાથે શો સંબંધ છે?

6:44	શો છે આપણો આ બધા સાથેનો સંબંધ?

6:49	અથવા તો, આપણે બહુ એકલા, બહુ સ્વાર્થી,

6:57	માત્ર આપણા પોતાના જ જીવનમાં

7:06	ભારે રસ ધરાવનારાં છીએ?

7:16	મહેરબાની કરીને, હું પૂછું છું...
	અમે તમને આ બધા પ્રશ્નો પૂછીએ છીએ.

7:25	માટે, બે મિત્રો તરીકે
	- વક્તાનો અર્થ છે મિત્ર -

7:31	ગુરુ તરીકે નહીં.

7:35	આ દેશમાં ઘણા ગુરુઓ છે.

7:41	તે બધાનું કોઈ ખાસ મૂલ્ય નથી.

7:51	અને વક્તાનો તમારી ઉપર કોઈ છાપ પાડવાનો,

8:00	કે તમને શું કરવું તે કહેવાનો,
	કે તમને મદદ કરવાનો બિલકુલ ઇરાદો નથી.

8:08	મહેરબાની કરીને આ વ્યાખ્યાન દરમ્યાન
	આ સતત ધ્યાનમાં રાખજો:

8:13	તેનો તમને મદદ કરવાનો
	બિલકુલ ઇરાદો નથી.

8:21	હું તમને કહીશ કે કેમ -
	તેનું કારણ, તેનો તર્ક.

8:28	તમે લોકોએ હજારોની સંખ્યામાં
	ગુરુઓને, મદદગારોને જોયા છે -

8:34	ખ્રિસ્તી, હિન્દુ, બૌદ્ધ,

8:41	દરેક પ્રકારના નેતાઓ,
	માત્ર રાજનૈતિક નહીં,

8:48	પરંતુ કહેવાતા ધાર્મિક ક્ષેત્રમાં પણ.

8:52	એ શબ્દનો શો અર્થ છે
	તે હું અત્યારે જાણતો નથી,

8:54	તે શબ્દ વિષે આપણે પછીથી વાત કરીશું.

8:59	તમે ભવ્ય પ્રકારના અને
	મામૂલી પ્રકારના નેતાઓ જોયા છે,

9:04	અને આ વીસ લાખ વર્ષો જૂની,

9:10	લાંબી ઉત્ક્રાંતિને અંતે તમે ક્યાં છો?

9:14	ક્યાં છો તમે?

9:17	આપણે ક્યાં છીએ
	- તમે, અને અહીં હાજર આપણે બધાં?

9:26	એમ માનવામાં આવે છે કે
	આપણે આ પૃથ્વી ઉપર

9:32	25 લાખ વર્ષોથી જીવીએ છીએ,

9:37	અને તે લાંબી ક્રાંતિ
	અને ઉત્ક્રાંતિ દરમ્યાન

9:45	આપણે હજુ જંગલી રહ્યા છીએ.

9:50	એવું હોઈ શકે કે આપણે અધિક સ્વચ્છ અને આરોગ્યના જાણકાર હોઈએ,

9:57	ઝડપી સંચાર અને પરિવહનનાં
	સાધનો ધરાવતા હોઈએ,

10:04	પણ નૈતિકતાની રીતે, સભ્યતાની રીતે,

10:10	અને હું જો એ શબ્દનો ઉપયોગ કરી શકું
	તો આધ્યાત્મિક રીતે જોતાં

10:15	આપણે હજુ જંગલી છીએ.

10:20	આપણે એકબીજાને માત્ર યુદ્ધમાં જ નહીં,

10:26	પણ આપણા શબ્દો તેમ જ હાવભાવ
	દ્વારા પણ મારી નાખીએ છીએ.

10:31	આપણે બહુ સ્પર્ધાત્મક છીએ.

10:36	શું હું મારી જાત સાથે વાત કરી રહ્યો છું
	કે આપણે આમાં સાથે છીએ?

10:46	આપણે બહુ મહત્વાકાંક્ષી છીએ.

10:50	દરેકને પોતાની જાત સાથે જ નિસબત છે.

10:54	સ્વાર્થવૃત્તિ.

10:57	તે આપણા જીવનનો પ્રધાન સૂર છે.

11:03	સ્વાર્થવૃત્તિ.
	આપણાં પોતાનાં હિત, સલામતી,

11:10	પદવી, સત્તા વગેરે સાથે નિસબત.

11:20	શું આપણે આધ્યાત્મિક, ધાર્મિક,
	કામધંધો વગેરે બાબતોમાં

11:28	આપણી પોતાની જ જાત સાથે
	નિસબત નથી ધરાવતા?

11:36	આખી દુનિયાનો દરેક માણસ,

11:40	રશિયન, અમેરિકન કે યુરોપીઅન વગેરે,

11:46	માત્ર પોતાની જ જાત સાથે નિસબત રાખે છે.

11:52	એનો અર્થ એ કે આપણે પોતાને
	બાકીની માનવજાતથી અલગ કરીએ છીએ.

12:00	તે એક હકીકત છે.
	આપણે અતિશયોકિત નથી કરી રહ્યા.

12:04	આપણે એવું કંઈ નથી કહી રહ્યા
	જે સાચું નથી.

12:11	તમે જ્યાં પણ જાવ -
	વક્તા આખી દુનિયામાં ફર્યો છે

12:18	અને હજુ બધે ફરે છે.

12:23	તમારામાંના કેટલાક ઘણું ફર્યા છે,

12:28	અને વક્તા પણ ઘણું ફર્યો છે.

12:31	અને જયારે તમે દુનિયામાં ઘૂમો

12:33	ત્યારે જુઓ છો

12:38	- શસ્ત્રસરંજામમાં વધારો,

12:43	હિંસા, ઝનૂન,

12:52	અને અસલામતી, અસુરક્ષાની ભારે ઊંડી લાગણી,

13:07	અને અલગતાનો ભાવ,
	'તમે અને 'હું'. ખરું?

13:17	આ માનવજાતનો સહિયારો સૂર છે.

13:22	કૃપા કરીને, આપણે હકીકતોનો
	સામનો કરી રહ્યાં છીએ,

13:29	નહીં કે કોઈ તાત્વિક સિદ્ધાંતો
	અથવા કોઈ પ્રકારનાં દૂરનાં,

13:34	સૈદ્ધાંતિક, આધ્યાત્મિક વિધાનોનો.

13:46	આપણે હકીકતોને જોઈ રહ્યાં છીએ,

13:48	તમારી હકીકતોના વિરોધમાં
	મારી હકીકતો નહીં - હકીકતો.

13:54	તમે સૌ જાણતાં જ હશો કે

14:02	આ દુનિયાનો દરેક દેશ,

14:05	ગમે તેટલો ગરીબ હોય કે તવંગર,

14:07	શસ્ત્રો એકઠાં કરે છે.
	ખરું?

14:13	તમારા પોતાના દેશને જુઓ -
	અપાર ગરીબી, ગેરવ્યવસ્થા,

14:22	ભ્રષ્ટાચાર
	- તમે એ બધું જાણો છો -

14:28	અને શસ્ત્રસરંજામનો વધારો.

14:35	બીજાને મારી નાખવાની એક ક્લબ હતી,

14:42	હવે તમે માનવજાતને લાખોની સંખ્યામાં

14:49	એક એટમ બૉમ્બ કે ન્યુટ્રોન બૉમ્બથી
	ઊડાવી દઈ શકો છો.

14:54	આપણી પાસે ક્લબમાં તીરકામઠાં વગેરે હતું,

14:59	હવે આપણી પાસે એટમ બૉમ્બ છે.

15:05	અને આપણે પ્રૌદ્યોગિક ક્ષેત્રે
	અતિશય પ્રગતિ કરી છે -

15:09	ક્રાંતિ ચાલી રહી છે,

15:17	જેના વિષે આપણે બહુ ઓછું જાણીએ છીએ.

15:27	પ્રૌદ્યોગિક પ્રક્રિયા એટલી ઝડપી છે કે

15:39	ગઈકાલનું જૂનું થઇ જાય છે
	- આજે કંઈક નવું.

15:47	અને સભ્યતાની બાબતમાં આપણે
	લાખો વર્ષો પૂર્વે હતાં તેવાં જ છીએ.

15:56	તમે આ વિરોધાભાસને સમજો છો?

16:00	પ્રૌદ્યોગિક ક્ષેત્રે, કમ્પ્યુટર
	માણસ કરતાં ઝડપી વિચારી શકે છે,

16:06	ધ્યાનની નવી પદ્ધતિઓના,
	નવા ઈશ્વરોના,

16:15	નવા તાત્વિક સિદ્ધાંતોના
	આવિષ્કાર કરી શકે છે.

16:20	થોડા દિવસ પહેલાં અમે
	કમ્પ્યુટરના ત્રણ ચાર

16:26	નિષ્ણાતો સાથે વાત કરતા હતા.

16:33	કમ્પ્યુટર આગળ અને પાછળ વિચારી શકે છે,

16:38	જેને 'આર્કિટેક્ચર' કહે છે.

16:41	હું અત્યારે તેમાં ઊંડો નથી જતો.

16:45	અને આ પાંચમી કે છઠ્ઠી પેઢીનું કમ્પ્યુટર

16:52	એટલું ત્વરિત અને એટલું
	અસાધારણ ક્ષમતાવાળું છે -

16:57	તે કોઈ વસ્તુને શોધી શકે છે,

17:02	ઉત્પન્ન કરી શકે છે,
	તેમાં ફેરફાર કરી શકે છે વગેરે.

17:06	હું તેની વિગતોમાં તમારી સાથે ઊંડો નહીં જાઉં.

17:10	અને ભાઈ, આપણા - તમારા અને મારા -

17:15	મગજનું શું થશે?

17:18	તમે મારું કહેવું સમજો છો?

17:21	જો કમ્પ્યુટર લગભગ બધું જ કરી શકતું હોય -

17:24	સિવાય કે મૈથુન, ચંદ્રને નિહાળવો વગેરે -

17:30	તો એ માણસ કરી શકે
	એવી દરેક વસ્તુ કરી શકે.

17:36	આ કોઈ માન્યતા નથી,
	આ હાલમાં બની રહ્યું છે.

17:42	તો, તમારું શું થશે?

17:50	આપણું એટલે કે માનવજાતનું શું થશે?

17:56	આપણને મનોરંજન જોઈએ છે,

17:59	કદાચ આ તમારી મનોરંજનની કલ્પનાનો ભાગ છે -

18:02	અહીં આવવું, બેસવું, સાંભળવું,

18:06	અને સંમત કે અસંમત થવું,
	અને ઘરે પાછા જવું,

18:10	તમારું પોતાનું જીવન એમ ને એમ ચલાવે રાખવું.

18:12	આ મનોરંજનનો ભાગ છે,

18:18	જેમ કે ચર્ચ, મંદિર, મસ્જિદ અથવા ફૂટબૉલ,

18:25	આ દેશમાં ક્રિકેટ.

18:30	મહેરબાની કરો, આ મનોરંજન નથી.

18:37	તમારે અને વક્તાએ સાથે મળીને
	વિચારવું જ જોઈએ,

18:43	નહીં કે માત્ર શાંતિથી બેસી રહેવું અને
	કોઈ વિલક્ષણ માનસિક પરિસ્થિતિને,

18:51	કોઈ પુણ્યને આત્મસાત્ કરવું.

18:57	હું દિલગીર છું, તે આવું બિલકુલ નથી.

19:01	આપણે સમજણપૂર્વક અને તર્કસંગત રીતે

19:11	સાથે મળીને વિચારીશું, તેને જોઈશું.

19:15	તમે જુઓ અને હું જોઉં એમ નહીં,
	પણ સાથે મળીને,

19:26	માત્ર આપણા રોજિંદા જીવનનું જ નહીં,

19:29	- જે બીજી કોઈ પણ બાબત કરતાં
	વધારે અગત્યનું છે -

19:35	પરંતુ આપણા દિવસની દરેક મિનિટનું
	અવલોકન કરીશું.

19:42	માટે સૌ પ્રથમ આપણે સાથે મળીને વિચારીશું,

19:49	માત્ર સાંભળવાનું, સંમત કે અસંમત
	થવાનું એમ નહીં,

19:54	તે તો બહુ સહેલું છે.

19:59	મારી એવી પ્રબળ ઇચ્છા છે કે

20:05	આપણે સંમતિ અને અસંમતિને બાજુએ મૂકી દઈએ.

20:09	મોટાભાગના લોકો માટે આ બહુ અઘરું છે.

20:14	આપણે સંમત કે અસંમત થવા માટે
	અતિ આતુર છીએ.

20:17	આપણી પ્રતિક્રિયાઓ બહુ ઉતાવળી છે.

20:23	આપણે દરેક વસ્તુનું વર્ગીકરણ કરીએ છીએ -

20:26	ધાર્મિક માણસ, નાસ્તિક માણસ,
	સાંસારિક માણસ વગેરે વગેરે.

20:33	જો તમે માત્ર આજની સવાર પૂરતું પણ
	કરી શકો તેમ હો,

20:38	તો સંમતિ અને અસંમતિને
	સંપૂર્ણપણે બાજુએ મૂકી દો,

20:44	અને માત્ર સાથે મળીને અવલોકન કરો,
	સાથે મળીને વિચારો.

20:51	શું તમે તેમ કરશો?

20:56	તમારો મત અને મારો મત,
	તમારી વિચારવાની રીત અને

21:03	મારી વિચારવાની રીત -
	આ બધું જ બિલકુલ બાજુએ મૂકી દો.

21:11	આપણે એમ કરી શકીએ?

21:12	માત્ર એક કલાક પૂરતું. મૂંઝાવ નહીં.

21:16	બહુ લાંબું ન વિચારો.

21:23	કારણ કે સંમતિ અને અસંમતિ
	લોકોના ભાગલા પાડે છે.

21:31	'હું તમારી સાથે સંમત છું',
	અથવા 'હું તમારી સાથે સંમત નથી'

21:34	એમ કહેવું અતાર્કિક છે,

21:40	એનો અર્થ એ કે કાં તો તમે
	તમારા મતને, તમારા નિર્ણયને,

21:45	તમારા મૂલ્યાંકનને વળગી રહીને
	તેનું પ્રક્ષેપણ કરો છો,

21:51	અથવા તો તમે અસંમત થઈને એમ કહો છો
	કે, 'માફ કરો, હું તમારી સાથે સંમત નથી'.

21:57	વ્યક્તિગત લાભ અને
	કોરે મૂકવાનું એક બીજું રૂપ.

22:06	શું આપણે માત્ર રમૂજ ખાતર
	આજની સવાર પૂરતું એમ કરી શકીશું?

22:11	માત્ર ગંમત ખાતર, અથવા
	મનોરંજન ખાતર, જો તમે ઇચ્છો તો.

22:16	આપણા અભિપ્રાયો, નિર્ણયો,

22:22	સંમતિ, અસંમતિને ભૂલી જઈએ,

22:24	માત્ર એક સારું, સાફ મન રાખીએ,

22:32	ધાર્મિક, લાગણીશીલ કે ભાવાવેશવાળું નહીં,

22:39	પરંતુ એવું મન જે સ્પષ્ટપણે વિચારતું હોય -

22:44	જો તે શક્ય હોય તો.

22:48	એવું મન જે સિદ્ધાંત, અભિપ્રાય,

22:53	સ્વીકાર, અસ્વીકાર વગેરે ગૂંચવાડાઓમાં ન પડે.

22:59	આપણે તે કરી શકીશું?

23:07	કદાચ તમે આ ક્યારેય કર્યું નથી.

23:13	તો આવો, આગળ વધીએ.

23:20	વિચારવું એટલે શું?

23:24	દુનિયાનો દરેકેદરેક માણસ,

23:29	સૌથી અજાણ, સૌથી અસભ્ય કે

23:37	એક નાનકડા ગામમાં રહેતા
	એક નાના માણસથી લઈને

23:43	સૌથી મહાન વ્યવહારદક્ષ વૈજ્ઞાનિક સુધી,

23:51	એ સૌમાં કંઈક સહિયારું છે.
	તમે એ નથી નોંધ્યું?

23:57	વિચારવું.
	તેઓ વિચારે છે -

24:03	ગામડાનો માણસ જેણે કદી કંઈ વાંચ્યું નથી,
	સ્કૂલ, કૉલેજ કે યુનિવર્સીટીમાં કદી ગયો નથી,

24:11	પણ અહીં આવેલા તમારામાંના મોટા ભાગના

24:14	લોકો તો સુશિક્ષિત છે.
	ખરું?

24:24	તો તમે વિચારો છો અને
	ગામડાનો માણસ વિચારે છે. ખરું?

24:29	હિમાલયમાં જે માણસ
	સંપૂર્ણ એકાંતમાં બેઠેલો છે,

24:32	તે પણ વિચારે છે.

24:36	એટલે કે, દુનિયાનો દરેક માણસ વિચાર કરે છે.

24:45	ખરું?

24:48	અને આ વિચારવું તે
	અનાદિકાળથી ચાલ્યું આવે છે.

24:58	એટલા માટે આપણે સૌ પ્રથમ
	એ પ્રશ્ન પૂછવો જોઈએ -

25:01	અને આપણે ઘણા પ્રશ્નો પૂછવાના છીએ -

25:03	કે વિચારવું એટલે શું?

25:08	તમે શેના વિષે વિચારો છો?

25:11	અને તમે શેના વિષે વિચારો છો?

25:15	વિચારવું એટલે શું? ખરું?

25:21	તમે સૌ પ્રથમ એ પ્રશ્નનો જવાબ આપશો?

25:25	પુસ્તકોમાંથી નહીં. ખરું?

25:28	કોઈ ગીતા કે ઉપનિષદ કે બાઇબલ

25:32	કે કુરાનમાં કહેવાયેલું હોય
	તે નહીં - વિચારવું એટલે શું?

25:47	સાહેબ, તમે સ્કૂલ, કૉલેજ કે

25:51	યુનિવર્સીટીમાં ભણેલા અમલદાર

25:56	કે મુખ્યપ્રધાન કે વડાપ્રધાન હો

25:59	અથવા ગામડાના નાનામાં નાના માણસ હો,

26:02	એ બધામાં કંઈક સહિયારું છે.

26:07	બીજી ઘણી બાબતો જેની ચર્ચા આપણે પછી કરીશું તે સિવાય -

26:11	વિચારવું એટલે શું?

26:15	આપણે સૌ વિચારીને જીવીએ છીએ.

26:20	આપણાં રોજિંદા કાર્યો વિચાર ઉપર આધારિત છે.

26:27	આ પ્રશ્નના પૂરા ઊંડાણમાં જઈને
	આપણે શોધી કાઢવાનું છે.

26:37	તમે ભૌતિકશાસ્ત્રી હો કે મજૂર,

26:43	અથવા તો ગમે તે પ્રકારના માણસ હો,
	આપણે સૌ વિચારીએ છીએ.

26:50	તમે એક રીતે વિચારતા હો,
	અને બીજો માણસ બીજી રીતે વિચારતો હોય,

26:54	પણ તે વિચારવાની જ પ્રક્રિયા છે.
	ખરું?

27:01	તો તે શું છે?

27:09	જો તમારી પાસે કોઈ સ્મૃતિ ન હોય
	તો તમે વિચારી શકો ખરા?

27:20	જો સ્મૃતિ ન હોય,
	તો તમે આગળનું કે પાછળનું

27:24	આવતીકાલે કે એક કલાક પછી
	શું કરવાનું છે અથવા તો

27:29	ગઈકાલે કે આજે સવારે શું કર્યું હતું
	તે વિષે વિચારી ન શકો.

27:33	તમે આગળનું ને પાછળનું વિચારી શકો છો.

27:40	તેને કમ્પ્યુટરની પ્રૌદ્યોગિક ભાષામાં
	'આર્કિટેક્ચર' કહે છે,

27:45	અને કમ્પ્યુટર આ કરી શકે છે.

27:52	તેથી તમારે ભેગા મળીને શોધવું જોઈએ,

27:57	ભારતીય વિચારસરણી

28:02	અને યુરોપીઅન વિચારસરણી એમ નહીં.

28:06	વક્તા જે કહે છે તે તમે સમજો છો
	કે નહીં એ હું જાણતો નથી -

28:12	પૌર્વાત્ય, બુદ્ધ, હિન્દુ,
	મુસલમાન, ખ્રિસ્તી

28:21	કે કોઈ પણ સંપ્રદાયની વિચારધારા મુજબ નહીં.

28:29	બરાબર? તો વિચારવું એટલે શું?

28:40	મને કહો. વિચારવું એટલે શું?
	શા માટે તમે વિચારો છો?

28:52	શું તમે મૂંઝાઈ ગયા છો?

28:57	કોઈ જવાબ નથી?

29:02	હું માનું છું કે તમે મારી સાથે આવતીકાલે

29:05	અથવા પરમદિવસે વાત કરશો.

29:08	આપણે સાથે મળીને ચર્ચા કરવાના છીએ.

29:14	જ્યાં સુધી તમે વિચારવાની
	પ્રક્રિયાને ન સમજો,

29:24	જ્યાં સુધી તમે એને ખરેખર ન સમજો,

29:29	ત્યાં સુધી આપણું જીવન
	હંમેશ ઘણું મર્યાદિત રહેશે.

29:36	માટે આપણે ખૂબ ઊંડાણમાં, ગંભીરતાપૂર્વક,

29:40	એક ભૌતિક્શાસ્ત્રીની જેમ,
	એક વૈજ્ઞાનિકની જેમ,

29:44	વિચારવાની આ સમગ્ર પ્રક્રિયાને
	અતિશય ઝીણવટથી તપાસવી પડે,

29:49	જે આપણા જીવનને ઘડે છે.

29:59	માણસે પોતાના વિચારો દ્વારા
	ઈશ્વરનું સર્જન કર્યું છે.

30:06	ઈશ્વરે માણસનું સર્જન કર્યું નથી.

30:10	એ બહુ જ નબળો ઈશ્વર હોવો જોઈએ
	જેણે આવા માણસો સર્જ્યા

30:15	જે કાયમ એકબીજા સાથે લડ્યા જ કરે છે.

30:21	એ તો કોઈ મૂર્ખ, બુઢ્ઢો ઈશ્વર હોવો જોઈએ.

30:27	તો, વિચારવું એટલે શું?
	અને આપણે એમાંથી સમસ્યાઓ કેમ બનાવી છે?

30:35	ખરું?
	આપણી પાસે વિચારવા અંગે સમસ્યાઓ છે.

30:44	એટલે આપણે ઝીણવટથી એ પણ તપાસવું પડે
	કે આપણે કયા કારણે સમસ્યાઓ છે.

30:52	તમે સમજો છો?
	શું આપણે આમાં થોડે અંશે સાથે છીએ,

30:56	એકબીજાને અનુસરીએ છીએ,

30:59	કે પછી તમે સૌ ઊંઘી ગયાં છો?

31:04	તો પહેલી વાત, આપણા જીવનમાં
	સમસ્યાઓ કેમ છે?

31:18	સમસ્યા એટલે શું?

31:23	આપણી પાસે ઘણી સમસ્યાઓ છે:
	રાજકીય સમસ્યાઓ,

31:27	આર્થિક સમસ્યાઓ,
	નાણાંકીય સમસ્યાઓ,

31:31	એક ધર્મની બીજા
	ધર્મ વિરુદ્ધ સમસ્યાઓ,

31:34	ભાતભાતની સમસ્યાઓ - ઓહ!
	તમે સમજો છો?

31:39	શું તમારી પાસે હજારો સમસ્યાઓ નથી?

31:46	સમસ્યા એટલે શું?

31:52	અને તે ‘સમસ્યા’ શબ્દનો અર્થ -

31:56	તેનો અર્થ શું?
	અર્થ.

32:00	શબ્દકોશ પ્રમાણે એનો અર્થ છે

32:03	કશુંક તમારી તરફ ફેંકવામાં આવેલું હોય તે,
	કોઈ પડકાર,

32:08	એવું કશુંક કે જેનો તમારે
	સામનો કરવાનો છે.

32:14	આ છે સમસ્યાનો અર્થ.
	ખરું?

32:19	આપણે આમાં સાથે છીએ,
	કે હું મારી જાત સાથે વાત કરી રહ્યો છું?

32:27	તો સૌ પહેલું, 'સમસ્યા' શબ્દનો અર્થ છે
	તમારી તરફ ફેંકવામાં આવેલું હોય તે.

32:36	તમે કોઈ યુક્તિથી તેને ટાળી ન શકો,
	તેનાથી દૂર ભાગી ન જઈ શકો,

32:40	તમે તેને દબાવી ન શકો.
	તે છે, એક દૂખતા અંગૂઠાની માફક.

32:49	એવું કેમ કે આપણા આખા જીવનમાં,

32:54	જન્મથી લઈને મૃત્યુ સુધી,
	સમસ્યાઓ હોય છે -

33:00	મૃત્યુ વિષે, ભય વિષે,
	સેંકડો બાબતો વિષે? ખરું?

33:07	શું તમે આ પ્રશ્ન પૂછો છો,

33:09	કે માત્ર હું જ તમારા વતી પૂછું છું?

33:15	તમે આ બધા ઉપર કોઈ
	પ્રતિક્રિયા આપતા લાગતા નથી.

33:27	તમારા જન્મના થોડાં વર્ષો પછી

33:34	તમે સ્કૂલ જાવ છો.

33:40	ત્યાં તમારે વાંચવું, લખવું પડે છે.

33:45	બાળક માટે તે સમસ્યા
	બની જાય છે. ખરું?

33:53	અને પછી એને બિચારાને
	ગણિત શીખવું પડે છે,

33:58	અને તે સમસ્યા બની જાય છે.

34:01	અને મા કહે છે, 'આ કર, તે ન કર' -

34:06	તે સમસ્યા બની જાય છે.
	ખરું?

34:11	એટલે કે, બાળપણથી આપણો ઉછેર
	સમસ્યાઓમાં થાય છે. ખરું?

34:23	હું કશુંક વિચિત્ર કહી રહ્યો છું?

34:32	તમે બધા ભારે ગંભીર દેખાવ છો!

34:39	હું તે શબ્દ વાપરવા બદલ દિલગીર છું,
	પણ તમે બધા બહુ ગંભીર દેખાવ છો.

34:47	કદાચ માત્ર આજની સવારે જ
	- કંઈ વાંધો નહીં.

34:53	તો બાળપણથી આપણે લાખો
	સમસ્યાઓને મનમાં સંઘરીએ છીએ.

35:01	આપણું મગજ સમસ્યાઓમાં
	અનુબંધિત છે.

35:07	તે ક્યારેય સમસ્યાઓથી મુક્ત નથી હોતું.

35:13	જેમ જેમ તમે મોટા થાવ, પુખ્ત બનો,
	તેમ તેમ કામવાસના અંગેની, પૈસા કમાવા અંગેની,

35:23	શું કરવું અને શું ન કરવું,
	સમાજનું અનુસરણ કરવું કે નહીં,

35:26	બળવો કરવો કે નહીં વગેરે સમસ્યાઓ, અને
	છેવટે તમે સમાજને, પરિસ્થિતિને શરણે જાવ છો.

35:34	આમ, આ બધું સમસ્યા બને છે.

35:39	દુનિયાનો દરેક રાજકારણી એક
	સમસ્યાને હલ કરે છે

35:44	અને તેમાંથી બીજી સમસ્યા પેદા કરે છે.

35:47	તમે આ બધું નોંધ્યું નથી?

35:52	એટલે માણસની ખોપરીમાં રહેલા મગજમાં

35:56	પોતાનામાં જ એક સમસ્યા છે.

36:05	તમે સમજો છો?

36:07	તો સમસ્યાઓને હલ કરવા માટે આપણું
	મગજ ક્યારેય પણ સમસ્યારહિત હોઈ શકે?

36:14	તમે મારો પ્રશ્ન સમજો છો?

36:18	જો મગજ સમસ્યારહિત ન હોય,

36:21	તો એ કેવી રીતે કોઈ પણ સમસ્યાને
	હલ કરી શકે? તમે સમજો છો?

36:27	આ તર્કસંગત છે. ખરું?

36:32	એટલે કે, મગજ, તમારું મગજ,

36:35	જે ખોપરીમાં રહેલું છે,
	જે સ્મૃતિઓનું વહન કરે છે -

36:41	હું વિગતોમાં નથી ઊતરતો -

36:43	જેણે અસાધારણ વિદ્યા પ્રાપ્ત કરેલી છે,

36:52	એ મગજનું પોષણ અને કેળવણી થયાં છે
	સમસ્યાઓ ધારણ કરવા માટે.

37:00	ખરું?

37:03	માટે આપણે અત્યારે પૂછીએ છીએ:
	શું મગજ, તમારું મગજ,

37:08	ક્યારેય પહેલાં સમસ્યારહિત હોઈ શકે,

37:12	અને ત્યાર પછી એ સમસ્યાઓને હલ કરી શકે.

37:15	એ તર્કસંગત છે. ખરું?

37:20	તો શું તમે પહેલાં સમસ્યારહિત હોઈ શકો?

37:27	કે તે અશક્ય છે?

37:32	તમે મારો પ્રશ્ન સમજો છો?

37:40	આપણું મગજ હિન્દુ તરીકે અને

37:45	હિન્દુ ધર્મનાં જુદાંજુદાં વિભાજનો પ્રમાણે
	અનુબંધિત છે.

37:52	આપણે, આપણું મગજ એક બૌદ્ધ તરીકે,
	એક સાધુ તરીકે,

37:59	એમ ઘણા બધા સંકુચિત ધર્મોમાં અનુબંધિત છે,

38:08	આપણું મગજ તજ્જ્ઞતાથી
	અનુબંધિત થયેલું છે. ઓ પ્રભુ!

38:17	તમને આ બધામાં રસ નથી?

38:23	તમારી સામે જોઈને હું મારી જાતને પૂછું છું -

38:26	તમને આ બધામાં રસ નથી?

38:32	કે પછી આ એક ટેવ છે -
	સભામાં જવું, સાંભળવું,

38:37	અને કહેવું, 'હા, બિલકુલ ખરું, બિલકુલ ખરું'.

38:44	તમે રમૂજી લોકો છો, સારું.

38:51	તો, શરુ કરીએ.

38:54	આપણે જે વાતાવરણમાં જીવીએ છીએ
	એનાથી આપણું મગજ અનુબંધિત છે,

39:02	તમારા શિક્ષણથી,
	તમારા ધર્મથી,

39:08	તમારી ગરીબી કે અમીરીથી,

39:14	સાધુઓ તરીકે તમે લીધેલી પ્રતિજ્ઞાઓથી -

39:17	મને ખબર નથી કેમ,
	પણ તમે લીધી છે -

39:20	અને તે યાતના બને છે, સમસ્યા બને છે.

39:26	આપણાં મગજ અસાધારણ રીતે
	અનુબંધિત છે -

39:33	ધંધાદારી માણસ તરીકે,
	ઘર ચલાવનાર તરીકે વગેરે,

39:40	અને તે સંકુચિત દૃષ્ટિબિન્દુથી
	આપણે દુનિયાને જોઈએ છીએ.

39:50	એટલા માટે આપણે
	આ પ્રશ્નમાં ઊંડા જવાનું છે,

39:54	માત્ર સમસ્યાઓ હોવા વિષે નહીં,
	પણ વિચારવું એટલે શું એ પણ.

40:06	તમે વિચારો છો જ શા માટે?

40:10	કાર્ય કરવાનો કોઈ બીજો રસ્તો છે ખરો?

40:18	જીવન પ્રત્યે, રોજિંદા જીવન પ્રત્યે,
	કોઈ વિશિષ્ટ અભિગમ છે,

40:27	જેમાં વિચારવાની કોઈ જરૂર જ ન હોય?

40:30	ઓહ, તમે આ બધું જાણતા નથી.

40:37	માટે પહેલાં આપણે સાથે મળીને
	ખૂબ ઝીણવટથી જોવાનું છે -

40:43	હું સમજાવું અને તમે સ્વીકારી લો એમ નહીં,
	તે તો મૂર્ખામી છે -

40:49	પણ ભેગા મળીને આપણે પોતાના માટે
	શોધી કાઢીએ અને પછી કાર્ય કરીએ,

40:55	માત્ર 'હા, બિલકુલ સાચું'
	એમ કહીએ એટલું જ નહીં. પણ કાર્ય કરીએ.

41:03	આપણે આમાં આગળ જઈશું.

41:05	વિચારવું એટલે શું?

41:09	તમે વિચારતા નથી?

41:12	નહીંતર તમે અહીં ન હોત.

41:18	તમે અમુક ચોક્કસ સમયે અહીં આવવાની
	વ્યવસ્થા કરી છે,

41:27	અને પાછા જવાની વ્યવસ્થા પણ કરી છે.

41:31	તે છે વિચારવું.

41:37	તત્ત્વજ્ઞાનની રીતે જોતાં વિચારવું -

41:41	તત્ત્વજ્ઞાન એટલે
	સત્ય પ્રત્યે પ્રેમ, જીવન પ્રત્યે પ્રેમ,

41:50	યુનિવર્સીટીમાં કોઈ પરીક્ષા પાસ કરવી તે નહીં.

42:00	માટે ચાલો, સાથે મળીને શોધી કાઢીએ
	કે વિચારવું એટલે શું.

42:07	જો તમારી પાસે ગઈકાલની અથવા
	આવતીકાલે શું થવાનું છે એની

42:19	કોઈ સ્મૃતિ ન હોય, તો તમે વિચારો ખરા?

42:25	તમે સમજો છો?
	ઓહ, સાહેબ -

42:30	જો તમને કશી સ્મૃતિ ન હોય
	તો તમે વિચારીને તે મુજબ કાર્ય કરશો?

42:40	અલબત્ત, નહીં.
	તમે અચકાવ છો શા માટે?

42:46	જો તમારી પાસે કોઈ સ્મૃતિ ન હોય
	તો તમે વિચારી ન શકો. ખરું?

42:50	તો સ્મૃતિ એટલે શું?

42:52	હવે તમે મૂંઝાયા છો.

42:56	સ્મૃતિ એટલે શું?

42:59	તમે ગઈકાલે કંઈક કર્યું

43:03	અને તમે જે કર્યું એની મગજમાં છાપ પડી,

43:08	તે સ્મૃતિ બને છે,

43:10	અને સ્મૃતિ મુજબ તમે વિચારો છો
	અને કાર્ય કરો છો. બરાબર?

43:17	તો, સ્મૃતિ એટલે શું?
	તે કેવી રીતે પેદા થાય છે?

43:25	કોઈ તમારાં વખાણ કરતું હોય
	તે તમને યાદ આવે,

43:29	કોઈ તમને દુભાવતું હોય
	તે તમને યાદ આવે,

43:34	તમારે વિષે ખરાબ બોલતું હોય,

43:37	અથવા તમે કોઈ પુસ્તક લખ્યું હોય
	એનાં વખાણ કરતુ હોય તે યાદ આવે.

43:45	એટલે તમે યાદ કરો છો – તે છે સ્મૃતિ.

43:49	એનો અર્થ કે સ્મૃતિ માહિતીનું પરિણામ છે.
	ખરું?

43:57	બરાબર?
	ઓ પ્રભુ!

44:01	એટલે કે, તમે મારું અપમાન કર્યું,

44:09	તેની મારા મગજમાં સ્મૃતિ તરીકે છાપ પડી.

44:15	તે અપમાન કે વખાણ,
	જે હોય તે,

44:22	તેની છાપ સ્મૃતિ બને છે.

44:24	એટલે કે તે બનાવની માહિતી સ્મૃતિ બને છે.

44:33	મને ગાડીમાં અકસ્માત થાય છે,
	તે અકસ્માતની મગજમાં,

44:40	મગજના કોષોમાં છાપ પડે છે,
	અને પછી તે કહે છે,

44:47	'હા, તે સ્મૃતિ છે. મને અકસ્માત થયો,

44:49	મારે ગાડી સાચવીને ચલાવવી જોઈએ'.
	ખરું?

44:53	માટે માહિતીમાંથી સ્મૃતિ આવે છે.
	બરાબર છે?

45:01	સ્પષ્ટ છે?

45:03	સ્મૃતિમાંથી વિચાર આવે છે.

45:08	હવે, માહિતી એટલે શું?

45:11	આ જરા અઘરું છે.

45:14	આપણે બધા માહિતીનો સંચય કરીએ છીએ,
	મહાન વિદ્વાનો,

45:19	મહાન પ્રાધ્યાપકો, વૈજ્ઞાનિકો
	અસાધારણ માહિતી પ્રાપ્ત કરે છે.

45:26	તમે સમજો છો?
	માહિતી એટલે શું?

45:30	કેવી રીતે તમને માહિતી મળે છે?

45:37	તમે ક્યારેય આ બધા વિષે વિચાર્યું નથી,
	આ બધું જોયું નથી?

45:44	જયારે અનુભવ થાય છે
	ત્યારે માહિતી ઉપજે છે. ખરું?

45:49	તમને ગાડીમાં અકસ્માત થયો,

45:52	તે અકસ્માત એક અનુભવ છે.
	બરાબર?

46:03	અનુભવમાંથી તમને માહિતી મળે છે

46:07	અને તે માહિતીમાંથી તમને સ્મૃતિ મળે છે;

46:11	તે સ્મૃતિમાંથી તમને વિચાર મળે છે.
	બરાબર?

46:15	સાવચેતી રાખો.
	તરત સંમત કે અસંમત ન થાવ.

46:18	હું તમારા પગ નીચેનું પાથરણું
	ખેંચી લેવાનો છું.

46:24	તો, અનુભવ શું છે,
	તે છે એ બનાવ - બરાબર? -

46:31	ગાડીમાં અકસ્માત,

46:34	જે મગજમાં માહિતી તરીકે
	નોંધાયેલો છે. ખરું?

46:40	અને એવી રીતે - માહિતી...

46:42	અનુભવ - માહિતી -
	સ્મૃતિ - વિચાર. ખરું?

46:50	આ તર્કસંગત છે.

46:52	આમાં મારી જોવાની રીત કે
	તમારી જોવાની રીત એવું કશું નથી.

46:58	માટે, સઘળો અનુભવ સીમિત છે,
	તે ઈશ્વરનો અનુભવ હોય

47:03	કે તમારો અનુભવ હોય.
	સાચું?

47:14	બરાબર? તમે સંમત થશો,
	તમે તે જોશો?

47:19	સઘળો અનુભવ.
	કારણ કે તમે જુઓ છો કે

47:23	વૈજ્ઞાનિકો એમાં રોજેરોજ વધુ ને વધુ
	ઉમેરો કરતા જાય છે.

47:29	ખરું?

47:31	જેનામાં ઉમેરો થાય તે
	હંમેશ સીમિત જ હોય. ખરું?

47:36	સંમત ન થાવ.
	તેને જુઓ, તેને જુઓ.

47:42	'હું થોડું જાણું છું, અને મારે વધુ જાણવું જોઇએ',
	તમે ઉમેરો કરી રહ્યા છો.

47:49	ખરું?

47:51	જેમાં તમે ઉમેરો કરો છો,
	તે સીમિત જ હોવું જોઈએ.

48:02	ઓ પ્રભુ! ખરું?

48:04	પ્રશ્નકર્તા: ખરું.

48:07	કૃષ્ણમૂર્તિ: એટલે, અનુભવ
	હંમેશાં સીમિત છે.

48:15	તમારો ઈશ્વરનો અનુભવ

48:17	- મને ખબર નથી કે તેનો શો અર્થ છે,
	પણ કશો વાંધો નહીં -

48:21	તમારો કોઈ પણ વસ્તુનો અનુભવ
	જેમાં કંઈક વધુ ઉમેરી શકાય,

48:25	તે હંમેશાં સીમિત છે.

48:29	એટલે, અનુભવ સીમિત છે,
	માહિતી સીમિત છે -

48:38	સદાકાળ, માત્ર ભવિષ્યની માહિતી જ નહીં,
	તે હંમેશાં સીમિત છે.

48:44	માટે સ્મૃતિ સીમિત છે
	અને તેથી વિચાર સીમિત છે.

48:51	ખરું? વિચાર સીમિત છે.

48:58	અને જ્યાં સીમા છે,
	ત્યાં વિભાજન છે. ખરું?

49:07	શીખ, હિન્દુ,
	બૌદ્ધ, મુસલમાન,

49:12	ખ્રિસ્તી, લોકશાહી દળ,
	લોકસત્તા દળ, સામ્યવાદી વગેરે.

49:20	તમે સમજો છો?
	તે બધા વિચાર ઉપર આધારિત છે.

49:25	માટે બધી જ સરકારો સીમિત છે.

49:29	તમારી બધી પ્રવૃત્તિઓ સીમિત છે,

49:34	તમે બિલકુલ તાત્ત્વિક રીતે વિચારો
	કે બહુ પ્રભાવી થવાનો પ્રયત્ન કરો,

49:39	તે વિચાર જ છે. ખરું?

49:45	એટલે કે વિચારવાના
	સીમિત લક્ષણમાંથી આવતાં -

49:49	અને વિચારવું હંમેશાં સીમિત છે
	- આપણાં કાર્યો સીમિત છે.

49:55	બરાબર?

49:59	હવે, તેમાંથી તમે
	કાળજીપૂર્વક તપાસવાનું શરુ કરો:

50:05	શું વિચારનું પોતાનું
	કોઈ ઉચિત સ્થાન સંભવે છે,

50:09	અને એનું બીજું કોઈ સ્થાન જ ન હોય?
	તમે મારો પ્રશ્ન સમજો છો?

50:14	ના, ના, મહેરબાની કરીને ઊંઘી ન જાવ.

50:19	અહીં આવવા માટે મારે વિચારની જરૂર છે.

50:22	મારે અમુક સમયે ઊઠવું પડ્યું - વગેરે.

50:26	તમારે પણ.
	ત્યાં તમારે વિચાર કરવો પડ્યો.

50:35	તો એવું કોઈ કાર્ય છે
	જે સીમાથી મુક્ત હોય?

50:48	તમે એક મિનિટ વિચાર કરો
	- હું તમને આપીશ...

50:50	પૂરેપૂરો વિચાર કરો,
	કાળજીપૂર્વક તેને જુઓ.

50:56	તેનો અર્થ એ કે

51:03	વિચારવું સીમિત હોવાને લીધે
	આપણે સમસ્ત સૃષ્ટિને

51:09	એક અતિશય નાની ઘટનાના સ્તરે
	નીચે લાવી દીધી છે. તમે સમજો છો?

51:15	આપણે આપણા જીવનને એક અતિશય
	નાની બાબત બનાવી દીધી છે.

51:20	મને લાગે છે કે મારે આવા હોવું જોઈએ,
	તેવા ન હોવું જોઈએ,

51:23	મારે સત્તા જોઈએ,
	ન જોઈએ... સમજો છો તમે?

51:28	આપણે પ્રચંડ ગુણધર્મવાળા જીવનને
	એક અતિશય નાની,

51:33	મામૂલી, નિંદ્ય ઘટનાના સ્તરે
	નીચું લાવી દીધું છે. ખરું?

51:44	તો, વિચારથી મુક્ત થવું શક્ય છે?

51:55	એનો અર્થ એ કે મારે અહીં આવવા માટે
	વિચાર કરવો પડે.

52:00	જો હું અમલદાર હોઉં, તો મારે
	અમલદારશાહીની બાબતમાં વિચાર કરવો પડે.

52:09	જો હું કારખાનામાં કામ કરતો હોઉં,

52:13	તો મારી પાસે અમુક પ્રકારની માહિતી હોવી જોઈએ.

52:18	મારી પાસે મારી જાત માટે માહિતી
	શું કામ હોવી જોઈએ?

52:24	ઓ ભલા માણસો.
	તમે સમજો છો મારો પ્રશ્ન?

52:29	ઊંચી જાત, નીચી જાત
	અને એવું બધું.

52:36	મારે એ બાબતની માહિતી
	શા માટે જોઈએ? તે બહુ સહેલું છે.

52:40	હું સ્વાર્થવૃત્તિવાળો છું.

52:44	હકીકતમાં મને માત્ર
	મારી જાત સાથે જ નિસબત છે.

52:48	આપણે ભાઈચારો હોવાનો ડોળ કરીએ,

52:50	અથવા શાંતિની વાતો કરીએ,

52:54	આપણે જાતજાતના શબ્દોમાં સમજાવીએ,

53:01	પણ આપણે હંમેશાં આત્મકેન્દ્રી છીએ.
	ખરું?

53:11	માટે તેમાંથી પ્રશ્ન ઉદ્ભવે છે:

53:23	શું આત્મકેન્દ્રીપણું,

53:27	જે અનિવાર્યપણે ઊંડો સ્વાર્થ છે,

53:35	એમાં ફેરફાર શક્ય છે?
	તમે સમજો છો?

53:44	શું આપણે તદ્દન નિઃસ્વાર્થ હોઈ શકીએ?

53:55	જવાબ આપો.
	તો આપણે તપાસવું પડશે:

53:58	સ્વ એટલે શું?
	ખરું, સાહેબ?

54:04	તમે શું છો,
	તમારા નામ, વ્યવસાય,

54:11	તમારી પ્રતિજ્ઞાઓ અને
	કોઈ ગુરુને અનુસરવા સિવાય,

54:15	તમે શું છો?

54:32	મને કહો.

54:36	તમારા વ્યવસાય સિવાય,
	તમારા નામ સિવાય -

54:39	અથવા આને બીજી રીતે મૂકીએ:
	શું તમે તમારું નામ છો?

54:45	શું તમે તમારો વ્યવસાય છો?

54:49	શું તમે કોઈ સમુદાયના ભાગ છો?

54:54	કે કોઈ પરંપરાના ભાગ છો?

54:58	હિન્દુ - એ એક પરંપરા છે, એક નામ છે.

55:07	તો, તમે શું છો?

55:11	ગીતા, ઉપનિષદ, અથવા
	બીજા કોઈએ કહ્યું હોય,

55:14	એનું એ જ ફરી ન કહો.
	તે વ્યર્થ છે.

55:19	હકીકતમાં તમે શું છો?

55:27	પ્રભુ, તમને બધાને શું થયું છે?

55:30	શું આ પ્રશ્ન પહેલી જ વાર
	તમારી સામે મૂકાઈ રહ્યો છે?

55:37	શું છો તમે?

55:46	તમે ભય નથી?

55:52	તમે તમારું નામ નથી?

55:59	તમે તમારું શરીર નથી?

56:04	તમે પોતાની બાબતમાં
	જે વિચારો છો તે તમે નથી?

56:09	તમે તમારી પોતાની જાત વિષે
	જે માનસિક ચિત્ર બનાવ્યું છે - તે તમે નથી?

56:16	તમે તમારો ક્રોધ નથી?
	અથવા તો તમે કહો છો કે,

56:20	'ના, ક્રોધ મારાથી અલગ છે.'
	આગળ વધો, સાહેબ.

56:28	તમે તમારા ભયો,
	તમારી મહત્ત્વાકાંક્ષાઓ, તમારો લોભ,

56:33	તમારી સ્પર્ધા, તમારી અનિશ્ચિતતા,
	તમારી ગૂંચવણ,

56:39	તમારી પીડા, તમારું દુઃખ નથી?
	શું તમે આ બધું નથી?

56:46	જે ગુરુને તમે અનુસરો છો તે અને

56:49	ભાતભાતની વસ્તુઓ જેને તમે
	ગળે વળગાડી રાખી છે તે તમે નથી?

56:57	એટલે કે, જયારે તમે તેની સાથે
	એકરૂપ થાવ છો,

57:02	ત્યારે - તમારો ભય, તમારી ખુશી,
	તમારી પીડા, તમારું દુઃખ,

57:08	તમારી મમતા,
	તમારી તોછડાઈ - તે બધું,

57:13	શું તમે તે બધું નથી?

57:17	કે તમે કશુંક ઉચ્ચ છો,

57:27	ઉચ્ચ-સ્વ,
	ઉચ્ચ-ચેતના?

57:32	જો તમે કહો કે તમે
	ઉચ્ચ-ચેતના, ઉચ્ચ-સ્વ છો,

57:36	તો તે પણ તમારા વિચારવાનો ભાગ છે;

57:39	એટલા માટે જેને તમે ઉચ્ચ વિચારક
	કે ઉચ્ચ-આત્મા કહો છો,

57:43	તે ઘણી નાની બાબત છે.

57:51	તો હું શું છું?

57:56	આગળ ચાલો, સાહેબ, ઊંઘી ન જાવ.

57:59	સમય શો થયો છે, સાહેબ?

58:01	પ્રશ્નકર્તા: દસમાં દસ મિનિટ બાકી છે, સાહેબ.
	પ્રશ્નકર્તા: નવ પંચાવન.

58:06	કૃષ્ણમૂર્તિ: આપણે લગભગ એક કલાક વાત કરી?
	પ્રશ્નકર્તા: હા, સાહેબ.

58:12	કૃષ્ણમૂર્તિ: ભલા માણસ! હું જાણતો નથી
	કે તમને આ બધું યોગ્ય લાગે છે કે કેમ.

58:20	હું કહું છું કે તમે આ બધાનું પોટલું છો.
	ખરું?

58:29	વિચાર દ્વારા એકત્ર કરાયેલું -
	હું હિન્દુ છું, હું બ્રાહ્મણ છું,

58:35	હું બ્રાહ્મણ નથી,
	હું બ્રાહ્મણ-વિરોધી છું,

58:39	અને મારે વડાપ્રધાન થવું છે,

58:43	મારે વધુ મોટી પદવી જોઈએ છે,
	મારે જોઈએ છે સત્તા, હોદ્દો.

58:48	ખરું? ના ન કહેતા.
	તમારે આ બધું જોઈએ છે.

58:53	તમે ઈશ્વરની, તમારા ગુરુની
	અધિક સમીપ જવા ઈચ્છો છો

58:57	અને તેથી ગુરુ જે કહે તેનું પાલન કરો છો,

59:01	અને તમે અનિશ્ચિત, વ્યાકુળ,
	એકલવાયા, દુઃખી,

59:08	પીડાગ્રસ્ત, વ્યગ્ર છો.
	ખરું? તમે તે સઘળું છો.

59:14	તમે જે કંઈ વિચારો,
	તે તમે છો. ખરું?

59:20	તમે જાતભાતની ચીજવસ્તુઓના
	આવિષ્કાર કરો,

59:22	પરંતુ તે આવિષ્કાર પણ
	તમે છો. ખરું?

59:31	હવે, બીજો ઘણો જ વિકટ પ્રશ્ન -

59:35	હું અત્યારે એમાં નહીં જાઉં
	કારણ કે સમય લગભગ સમાપ્ત થઇ ગયો છે:

59:41	કોણે આ બધું એકત્ર કર્યું છે?

59:46	આ બધું એકત્ર કરવાને કહેવાય છે હું,
	મારી જાત, મારો અહં,

59:50	મારું વ્યક્તિત્વ, ઉચ્ચ-સ્વ, મારો ઈશ્વર,
	તમે જાણો છો, આત્મા -

59:57	હું આવી બધી ચીજવસ્તુઓના આવિષ્કાર કરું છું.

1:00:00	કોણે આ એકત્ર કર્યું છે?
	તમે સમજો છો મારો પ્રશ્ન?

1:00:07	અથવા માત્ર એક જ રચના છે?
	તમે સમજો છો?

1:00:17	સમજો છો તમે?
	આપણે આ બધું અલગ કર્યું છે.

1:00:23	એક દિવસે હું બિલકુલ નિશ્ચિત હોઉં છું,
	બીજે દિવસે હું અનિશ્ચિત હોઉં છું,

1:00:29	ત્રીજે દિવસે - મારો અર્થે છે
	ઘણા સમય બાદ ત્રીજો દિવસ -

1:00:34	હું ઉચ્ચ ચારિત્ર્યવાન બનવા માગું છું,
	પાંચમા દિવસે હું કહું છું,

1:00:39	'મારે નિર્ભય હોવું જોઇએ',
	અને આમ આગળ ને આગળ. ખરું?

1:00:46	એક દિવસથી બીજો દિવસ એમ ખસવું.
	આપણે કેવા પ્રકારના માણસો છીએ!

1:00:54	હું હિન્દુ છું, બૌદ્ધ છું, વગેરે.

1:00:57	કોણે કર્યાં આ બધાં વિભાજનો?

1:01:07	તમે સમજો છો મારો પ્રશ્ન?

1:01:10	કોણે કહ્યું કે, 'હું હિન્દુ છું',
	અથવા 'હું મુસલમાન છું'?

1:01:18	શું આ માત્ર પ્રચાર છે?

1:01:23	દેશો વચ્ચે ભાગલા
	- કોણે કર્યા આ ભાગલા?

1:01:28	અરે સાહેબ, આગળ વધો...

1:01:36	પ્રશ્નકર્તા: વિચારે આ બનાવ્યું છે.
	કૃષ્ણમૂર્તિ: સોક્રેટિસ?

1:01:41	પ્રશ્નકર્તા: વિચાર.
	કૃષ્ણમૂર્તિ: વિચાર. તમને ખાતરી છે?

1:01:51	અથવા શું તે જાણીતા થવા માટેની,
	સહીસલામત રહેવાની ઇચ્છા છે, ઝંખના છે?

1:02:04	પ્રશ્નકર્તા: હા.
	પ્રશ્નકર્તા: તે વિચાર પણ છે.

1:02:09	કૃષ્ણમૂર્તિ: તમે એમ કહો
	તે પહેલાં સાંભળશો, સાહેબ?

1:02:12	અલબત્ત, વિચાર,
	પણ તેમાં બીજું કંઈક છે.

1:02:20	હું તમને પૂરા આદરભાવ સાથે પૂછું છું,

1:02:25	કોણે આ ભાગલા સર્જ્યા છે?
	અવશ્ય, તે વિચાર છે,

1:02:30	પણ વિચારની પાછળ
	કંઈક બીજું જ રહેલું છે.

1:02:36	હું રશિયન છું, અથવા મુસલમાન છું,
	અને હું તેને વળગી રહું છું. ખરું?

1:02:46	મારી બાકીની આખી જિંદગી
	હું મુસલમાન છું, અથવા કેથોલિક છું,

1:02:51	અથવા હિન્દુ છું,
	અથવા જે કંઈ હોઉં તે છું.

1:02:56	વિચાર સિવાય,
	કોણ કરે છે આ બધું?

1:02:59	આની પાછળ શી ઇચ્છા છે,
	કયું પ્રેરક બળ છે,

1:03:01	કઈ ગતિ છે?

1:03:06	પ્રશ્નકર્તા: ભવત. કંઈક બનવું.

1:03:08	કૃષ્ણમૂર્તિ: ભવત - તમારો અર્થ શો છે,
	શું બનવું?

1:03:12	પ્રશ્નકર્તા: હું જે છું તેનાથી કઈંક વિશિષ્ટ.
	પ્રશ્નકર્તા: તે સલામતી છે.

1:03:17	કૃષ્ણમૂર્તિ: છેવટે. સલામતી, ખરું કે નહીં ?

1:03:20	હું સલામત રહેવા ચાહું છું,
	એટલે માટે હું એક ગુરુને અનુસરું છું.

1:03:27	મારા તમારી સાથેના સંબંધમાં
	હું સલામત રહેવા ચાહું છું,

1:03:31	મારી પત્ની સાથે - તે મારી છે.
	ખરું?

1:03:39	સલામતી. ખરું, સાહેબ?

1:03:41	સલામત, સુરક્ષિત, નિશ્ચિંત,
	કોઈ સ્થાન મારે એવું જોઈએ.

1:03:49	ખરું? ઘરે -
	કોઈ કારખાનામાં અથવા

1:03:53	અમલદારશાહી રચનામાં આ અઘરું છે.

1:03:57	ઇચ્છા, પ્રેરક બળ, પ્રતિભાવ,

1:04:00	પ્રતિક્રિયા છે સુરક્ષા -
	મારે સલામત હોવું જોઈએ. ખરું?

1:04:09	ક, ગમે તે નામ, બ, અ.

1:04:15	તમે એક ગાંડું ટોળું છો.

1:04:19	અથવા, સંસદસભ્ય. સમજો છો?

1:04:24	આ દેશમાં પદવીનું બહુ મહત્ત્વ છે.

1:04:30	તે એક પ્રકારની સલામતી છે.
	બરાબર?

1:04:35	તમે સૌ સલામતી ચાહો છો,

1:04:40	પણ આપણે ક્યારેય પૂછતા નથી
	કે ક્યાંય સલામતી છે ખરી?

1:04:49	આગળ વધો, સાહેબ.

1:04:52	એવું કોઈ પણ સ્થાન છે,
	જ્યાં હું કહી શકું કે, 'હું સલામત છું'?

1:05:01	તમને તમારી પત્નીનો વિશ્વાસ નથી,
	તમારી પત્નીને તમારો વિશ્વાસ નથી.

1:05:06	તમે તમારા ઉપરીનો અવિશ્વાસ કરો છો,
	કારણ કે તમારે એનું સ્થાન જોઈએ છે.

1:05:15	આ બધી સામાન્ય સમજણની વાત છે.
	તમને ગુરુ બનવું ગમે છે -

1:05:24	ભગવાનને ખાતર!

1:05:30	એટલે દુનિયાનો દરેક માણસ

1:05:35	- ભલે તમે અત્યારે હસો -
	દુનિયાનો દરેક માણસ

1:05:41	એવું સ્થાન ચાહે છે,
	જ્યાં તે સલામત, નિશ્ચિંત રહી શકે,

1:05:49	જ્યાં કોઈ હરીફાઈ ન હોય,

1:05:52	જ્યાં તેને આમતેમ ધકેલવામાં ન આવે,
	જ્યાં તેને કનડવામાં ન આવે.

1:05:59	શું તમે આ બધું નથી ચાહતા?

1:06:05	જો તમે પ્રામાણિક હો, થોડાક ફેરફાર ખાતર,
	તો તમારે આ બધું નથી જોઈતું?

1:06:13	હા. પણ તમે ક્યારેય પૂછતા નથી:
	કયાંયેય સલામતી છે ખરી?

1:06:21	આપણે કશુંક જોઈએ છે -
	તે ભ્રમ હોઈ શકે.

1:06:26	મારે ઈશ્વર જોઈએ છે,
	પણ ઈશ્વરનું સર્જન આપણે કર્યું છે.

1:06:34	માટે, તમારે સલામતી જોઈએ છે,
	અને તમારે એ પણ પૂછવું જોઈએ:

1:06:40	સલામતી કયાંયેય છે ખરી?
	જો તમને તમારી સલામતી જોઈતી હોય,

1:06:46	તો તમારે આ બીજો પ્રશ્ન પણ
	પૂછવો જ જોઈએ.

1:06:48	'મારે સલામતી જોઈએ છે',
	એમ કહીને તમે અટકી ન જઈ શકો.

1:06:54	ક્યાંય પણ સલામતી છે ખરી?

1:07:00	પછી, પ્રશ્ન ઉદ્ભવે છે:
	કેમ તમારે સલામતી જોઈએ છે?

1:07:07	તમારા વિચારવામાં સલામતી છે?

1:07:15	તમારા સંબંધોમાં સલામતી છે?

1:07:20	મારી સાથે નહીં - તમારી પત્ની સાથે,
	તમારાં સંતાનો સાથે.

1:07:26	તમારી નોકરીમાં સલામતી છે?

1:07:31	તમે પ્રાધ્યાપક હો,

1:07:33	ઘણા સુરક્ષિત હો,

1:07:38	પણ તમારાથી ઉપર ઘણા પ્રાધ્યાપકો છે.

1:07:41	તમારે ઉપકુલપતિ બનવું છે.
	તમે આ રમત જાણો છો.

1:07:48	તો ક્યાં છે સલામતી?

1:07:54	અથવા તો કયાંયેય
	કોઈ સલામતી હોય જ નહીં.

1:07:59	જરા આનો વિચાર કરો, સાહેબ.
	આનું સૌન્દર્ય જુઓ.

1:08:03	સલામતીની કોઈ ઈચ્છા ન હોવી.

1:08:14	કોઈ ઝંખના નહીં,

1:08:16	કોઈ પ્રકારની લાગણી નહીં
	જેમાં સલામતી હોય -

1:08:22	તમારી પ્રતિજ્ઞાઓમાં, તમારી કચેરીઓમાં,
	તમારા કારખાનામાં,

1:08:29	તમારી સંસદમાં, વગેરે.
	સલામતી છે ખરી?

1:08:35	જીવનમાં સલામતી ન હોય એવું હોઈ શકે.
	જીવન જીવવા માટે છે.

1:08:46	નહીં કે પ્રશ્નો સર્જવા માટે
	અને પછી તેને ઉકેલવા માટે.

1:08:50	દુઃખ, પીડા હોય તે માટે નહીં.

1:08:52	તે જીવવા માટે છે,
	અને તેનું મૃત્યુ થશે.

1:09:02	તે આપણા ભયોમાંનો એક છે,
	મૃત્યુ પામવું. ખરું?

1:09:11	આપણે એ બધામાં ઊંડા ઊતરીશું.

1:09:14	તો આજની સવારે આપણે
	એકબીજા પાસેથી શીખ્યા છીએ -

1:09:22	એકબીજાને મદદ નથી કરી
	- આપણે શીખ્યા છીએ?

1:09:31	વક્તા જે કહે છે
	તે શું આપણે સાંભળ્યું છે ખરું?

1:09:40	કાનથી સાંભળ્યું છે?

1:09:46	શું તમે દુનિયાની હકીકતો જોઈ છે,

1:09:52	જે તમે છો - દુનિયા તમે છો -

1:09:56	શું તમે આ બધાની હકીકતો નિહાળી છે?

1:09:59	કે આ બધી કલ્પનાઓ છે?

1:10:03	કલ્પના અને હકીકત વચ્ચે ફેર છે.

1:10:10	કલ્પના ક્યારેય હકીકત નથી હોતી.

1:10:14	માઈક્રોફોન,
	વક્તાની સામે રહેલી આ વસ્તુ,

1:10:21	શબ્દ 'માઈક્રોફોન'
	તે વસ્તુ નથી. ખરું?

1:10:27	શબ્દ એ વસ્તુ નથી,

1:10:34	પણ આપણે શબ્દને
	વસ્તુ બનાવી દીધી છે.

1:10:39	તમે સમજો છો હું કહું છું તે?

1:10:43	એટલે કે, તમે હિન્દુ નથી.

1:10:51	શબ્દ તમે નથી.

1:10:56	તમે હકીકત છો, શબ્દ નથી.

1:11:01	મને આશ્ચર્ય છે કે
	તમે આ બધું જુઓ છો કે નહીં.

1:11:05	તો, આપણે શબ્દને જોઈ શકીએ,

1:11:10	અને એ જોઈ શકીએ
	કે શબ્દ એ વસ્તુ નથી?

1:11:18	શબ્દ 'ઈશ્વર' એ ઈશ્વર નથી.

1:11:24	શબ્દ વાસ્તવિકતાથી
	તદ્દન અલગ છે. ખરું?

1:11:32	માટે, આપણે બિલકુલ
	આદરપૂર્વક પૂછીએ છીએ:

1:11:38	તમે આજની સવારે શું શીખ્યા છો?

1:11:40	વાસ્તવિક રીતે શીખ્યા છો,
	જેનાથી તમે કાર્ય કરી શકો?

1:11:47	એમ નહીં કે માત્ર કહેવું, 'હા,
	બિલકુલ ખરું, બિલકુલ ખરું',

1:11:49	અને ઘરે જવું અને એમનું એમ જીવવું.

1:12:02	એટલે આપણે કાર્ય ન કરીએ,
	ત્યાં સુધી દુનિયામાં અરાજકતા જ રહેવાની છે -

1:12:10	હું જાણતો નથી કે તમે
	આ સ્પષ્ટપણે સમજો છો કે કેમ.

1:12:14	જગતમાં ઘણી મુશ્કેલીઓ,
	ઘણી વિટંબણાઓ છે.

1:12:25	અને દુનિયા છો તમે,
	કારણ કે તમે વિટંબણામાં છો,

1:12:31	તમે વ્યગ્ર છો,
	તમે આ બધું છો,

1:12:34	માટે તમે તમારી આસપાસ
	આ જગત બનાવો છો.

1:12:38	હું શું કહું છું એ તમે સમજો છો?
	ભગવાનને ખાતર, સાહેબ!

1:12:47	જો તમારામાં પરિવર્તન ન થાય,
	તો દુનિયામાં પરિવર્તન કે ફેરફાર થઇ ન શકે.

1:12:55	કેમ કે દુનિયામાં તમે જ્યાં જાવ ત્યાં

1:13:00	દરેક માણસ એ જ ઘટનામાંથી
	પસાર થઇ રહ્યો છે

1:13:06	જેમાંથી તમે પસાર થઇ રહ્યા છો:
	અનિશ્ચિત, દુઃખી, ભયભીત,

1:13:11	અસુરક્ષિત, સલામતી ઇચ્છતો,
	નિયંત્રણ માટે મથતો,

1:13:15	એમ કહેવા મથતો કે
	'પેલો ગુરુ મારા ગુરુ કરતાં વધુ સારો છે',

1:13:20	અને એવું જ બધું
	- યુદ્ધો સર્જતો.

1:13:27	તમે સમજો છો, સાહેબ?

1:13:32	વક્તા આશાવાદી કે
	નિરાશાવાદી નથી -

1:13:36	અમે તમારી સમક્ષ હકીકતો રજૂ કરી રહ્યાં છીએ.

1:13:42	વર્તમાનપત્રોની હકીકતો નહીં.

1:13:51	આપણે આપણા જીવનની હકીકતોની
	વાત કરી રહ્યાં છીએ,

1:14:01	કોઈ ગુરુના કે કોઈ સમ્રાટના
	કે બીજા કોઈના જીવનની નહીં.

1:14:07	આપણે સાથે મળીને
	તમારા જીવન વિષે વાત કરી રહ્યાં છીએ.

1:14:15	તમારું જીવન બાકીની દુનિયા જેવું છે.

1:14:20	દુનિયામાં લોકો અતિશય દુઃખી,
	અનિશ્ચિત, કંગાળ છે,

1:14:28	લાખો બેરોજગાર છે.

1:14:34	ગરીબી, ભૂખ, દુઃખ, પીડા
	- બિલકુલ તમારા જેવા જ.

1:14:47	તમે એમનાથી જુદા નથી.

1:14:49	તમે પોતાને હિન્દુ કે મુસલમાન
	કે ખ્રિસ્તી કે જે ગમે તે કહો,

1:14:55	પણ સભાનતાથી જોતાં, આંતરિક દૃષ્ટિએ જોતાં,
	તમે બાકીની દુનિયા જેવા છો.

1:15:02	તમે અધિક ઘઉંવર્ણા હો અને
	બીજા લોકો ઓછા ઘઉંવર્ણા હોય,

1:15:07	દરેક દેશની સરકાર જુદી હોય,

1:15:12	પરંતુ દરેક માણસ
	આ ભયંકર દુનિયાનો ભાગ છે.

1:15:20	આપણે બનાવ્યું છે આ જગત.
	તમે સમજો છો?

1:15:27	લેનિન કે માર્કસે નહીં

1:15:35	- આપણે જગત બનાવ્યું છે.
	આપણે સમાજ છીએ.

1:15:41	જો તમે સમાજને
	કંઈક વિશિષ્ટ જોવા ઇચ્છતા હો,

1:15:45	તો શરૂઆત તમારે કરવી પડે,

1:15:49	તમારે તમારા ઘરમાં
	વ્યવસ્થા લાવવી પડે.

1:15:54	ઘર એ તમે છો.

1:15:58	બરાબર, સાહેબ?

1:16:04	મેં પૂરું કર્યું છે, સાહેબ.