Krishnamurti Subtitles

જ્યાં સુધી કોઈ મધ્યસ્થ છે, ત્યાં સુધી ધ્યાન નથી

Rajghat - 22 November 1985

Public Talk 3



2:13 કૃ: કોઈને પણ અહીંયાં
આવીને બેસવું ગમશે?
  
2:16 હું ખરેખર કહું છું, સર.
તમે આવી શકો છો.
  
2:30 પ્ર: સર, હું આવી શકું?
હા, આવો.
  
2:40 કૃ: અથવા તમને આ તરફ આવવું ગમશે?
આ બરાબર છે, સર.
  
2:52 બે ગુરુઓ.
 
2:59 પ્ર: માત્ર એક જ.
 
3:14 કૃ: આ બરાબર છે?
 
3:36 આ છેલ્લું પ્રવચન છે.
 
3:47 આપણે સાથે મળીને આજની સવારે
 
3:50 ઘણીબધી મહાન બાબતોની વાતો કરવાના છીએ,
ઘણીબધી મહાન બાબતોની,
  
4:00 અને અમે કહ્યું તે પ્રમાણે,
માત્ર અમે જ વક્તા નથી.
  
4:11 આપણે જે આખીયે સમસ્યા અથવા બાબતો વિષે
ચર્ચા કે વાતચીત કરવાના છીએ,
  
4:20 તેમાં તમે અને વક્તા સાથે મળીને
ભાગ લઈ રહ્યા છીએ.
  
4:27 આપણે કહ્યું તે પ્રમાણે,
તમે તેમાં સહભાગી છો,
  
4:33 માત્ર સહેજ સાંભળવાનું નથી
અથવા એવું કંઈ નથી કે તમારે સાંભળવું જ પડે,
  
4:41 પરંતુ આપણે સાથે મળીને
ઘણી વસ્તુઓની વાતો કરીશું.
  
4:50 આપણે આગલાં બે પ્રવચનો અને એક ચર્ચા દરમ્યાન
ઘણી વસ્તુઓની ઊંડાણમાં વાતો કરી છે:
  
5:03 ભય અને માનવની સઘળી વેદનાઓ,
 
5:14 આપણી સમસ્યાઓ,
 
5:18 એવી સમસ્યાઓ
જેનો આપણે કદી નિવેડો લાવી શકતા નથી,
  
5:24 અને જેનું આપણે અત્યાર સુધી વહન કરીએ છીએ.
 
5:27 આપણે કાળજીપૂર્વક તેની વાત કરી.
 
5:32 સમસ્યાઓનું અસ્તિત્વ છે કારણ કે
આપણાં મન સમસ્યાઓથી ભરાયેલાં છે,
  
5:38 અને માટે કોઈ પણ સમસ્યા સામે જોવાની
મુક્તિ રહી જ નથી.
  
5:43 તેમાં અત્યારે જવાનો
આ સમય નથી -
  
5:46 આપણે ખૂબ કાળજીપૂર્વક તે વાત કરી છે.
 
5:50 અને આપણે વિચાર અંગેના પ્રશ્નમાં
ઊંડાણથી વાત કરી:
  
5:56 કેમ વિચારે આ જીવનને
તદ્દન અશક્ય બનાવી દીધું છે.
  
6:06 વિચારે વિપુલ પ્રમાણમાં
સંઘર્ષ આણ્યો છે -
  
6:11 પચીસ લાખ વર્ષોથી
ચાલતાં યુદ્ધો -
  
6:18 એનો અર્થ કે લગભગ દર વર્ષે આપણે
એકબીજાની હત્યા કરીએ છીએ,
  
6:25 ભગવાનના નામે,
દેશભક્તિના નામે -
  
6:34 મારા દેશની વિરુદ્ધ તમારો દેશ,
 
6:38 અમારા ધર્મની વિરુદ્ધ તમારો ધર્મ
વગેરે.
  
6:44 યુદ્ધ પછી બીજું યુદ્ધ,
કદાચ બનારસમાં નહીં -
  
6:51 અહીં તમે વાસ્તવિક દુનિયાથી
ખાસ્સા દૂર છો,
  
6:58 પરંતુ આપણે દર વર્ષે
યુદ્ધોનો સામનો કરીએ છીએ.
  
7:08 અને આપણે વિચારના મૂળ સ્વભાવ વિષે
પણ વાત કરી,
  
7:14 કેમ વિચાર માનવોને વિભાજીત કરે છે,
અથવા તેમને કોઈ એક યોજના મુજબ
  
7:21 કામ કરવા માટે સાથે લાવે છે,
જેમ કે ચંદ્ર ઉપર જવું.
  
7:27 તે રૉકેટ બનાવવા માટે,
કદાચ ૩૦૦૦૦૦ થી વધારે
  
7:32 લોકોની જરૂર પડી હશે,
 
7:35 જેમાંનું દરેક જણ પોતાનું કામ
કોઈ ખામી વિના કરતું હોય.
  
7:40 કાં તો આપણે યુદ્ધ જેવા કટોકટીના સમયે
સાથે મળીએ છીએ, જે વેરભાવમાંથી ઉદ્ભવે છે,
  
7:48 અથવા આપણે કોઈ રાષ્ટ્રીય મુદ્દા
ઉપર એકમત થઈએ છીએ,
  
7:58 અથવા આપણે કોઈ મહાન આફત આવે
ત્યારે એક સાથે થઈએ છીએ,
  
8:03 જેમ કે ધરતીકંપ, જ્વાળામુખી ફાટવો,
કુદરતી હોનારતો વગેરે.
  
8:16 તે સિવાય,
આપણે ક્યારેય એક સાથે થતા નથી.
  
8:25 હવે આજની સવારે,
હું આદરપૂર્વક સૂચવું છું,
  
8:30 કે અહીં બેઠેલાં આપણે બધાં
એકસાથે મળીએ,
  
8:36 અને શક્તિ એકઠી કરીએ, જેથી
આપણે જે વિભિન્ન મુદ્દાઓ ઉઠાવવાના છીએ
  
8:46 તેને વિષે બહુ સ્પષ્ટતાથી વિચારી શકીએ.
સાથે મળીને.
  
8:54 એનો અર્થ એ કે તમે
સક્રિયપણે વિચારશો, સક્રિયપણે સાંભળશો,
  
9:08 આપણાં મગજો જે ઘણાં સુસ્ત છે
તેમને સક્રિય કરશો -
  
9:15 મને આ કહેવા બધા ક્ષમા કરજો -
 
9:19 સુસ્ત, ધીમાં, એકધારાં,
પુનરાવર્તનભર્યાં વગેરે.
  
9:29 એટલે, આજની સવારે આપણે સાથે મળીને,
પોતાનાં મગજોને સચેત રાખીને -
  
9:37 હું અપમાન નથી કરી રહ્યો,
હું અપમાન કરવા માગું છું, પણ હું કરીશ નહીં.
  
9:47 તે માત્ર એક મજાક છે!
 
9:52 માત્ર શારીરિક જીવતંત્રને
સક્રિય રાખવા પૂરતું જ નહીં,
  
10:00 કારણ કે તે આપણને શક્તિ આપે છે:
 
10:04 જુદીજુદી રીતે ચાલવું,
તરવું,
  
10:08 અને વિશિષ્ટ પ્રકારનાં
યોગાસનો વગેરે,
  
10:14 પણ એક બહુ જ સ્પષ્ટ
અને સક્રિય મગજ હોવું,
  
10:23 કોઈ વિશેષિત મગજ નહીં,
જેમ કે કોઈ તત્ત્વજ્ઞાની, કોઈ વૈજ્ઞાનિક,
  
10:35 કોઈ ભૌતિકશાસ્ત્રવિદ્ વગેરે.
 
10:40 વિશેષિત મગજો
બહુ સંકુચિત બની જાય છે.
  
10:47 હું કેટલાક મિત્રોને ઓળખું છું
જેઓ અહીં વૈજ્ઞાનિક છે -
  
10:51 મને આશા છે કે હું તેઓનું
અપમાન નથી કરી રહ્યો.
  
10:56 અથવા ડૉક્ટરો, કે તત્ત્વજ્ઞાનીઓ,
જેઓ પ્રવચનો વિષે પ્રવચન કરે છે.
  
11:06 તમે સમજો છો?
આ મજાકને જુઓ છો?
  
11:12 પ્રવચનો વિષે પ્રવચન -
કાં તો પ્લેટો, એરિસ્ટોટલ,
  
11:20 અનેક ગ્રીક તત્ત્વજ્ઞાનીઓ,
અથવા તો તમારા પોતાના.
  
11:29 શબ્દકોશ મુજબ
તત્ત્વજ્ઞાનનો ખરો અર્થ છે
  
11:34 'સત્ય માટેનો પ્રેમ',
'જીવન માટેનો પ્રેમ',
  
11:40 'વિદ્વતા માટેનો પ્રેમ'.
તાત્વિક સિદ્ધાંતો નહીં,
  
11:48 વધુ ને વધુ સિદ્ધાંતો ઉમેરવા,
 
11:51 અથવા કોઈની વાતોમાંથી અવતરણ ટાંકવાં અને
સમજાવવું કે તેમણે ક્યાંથી ઉતારો કર્યો છે.
  
11:59 આખીયે દુનિયામાં બધી યુનિવર્સીટીઓ,
કૉલેજો, સ્કૂલો
  
12:06 મગજને અનુબંધિત કરી રહી છે.
 
12:12 મને ખબર નથી કે તમે ક્યારેય
શીખવાના પ્રશ્નમાં ઊંડા ઉતર્યા છો કે કેમ,
  
12:19 શીખવું એટલે શું.
 
12:22 હવે આપણે સાથે મળીને
શોધી કાઢવાના છીએ કે
  
12:26 ‘શીખવું’ એનો અર્થ શો છે.
 
12:29 સામાન્ય રીતે આપણે શીખવાનો અર્થ
યાદ કરી લેવું એવો કરીએ છીએ -
  
12:39 સ્કૂલ જઈને તમે કેવી રીતે
વાંચવું અને લખવું એ યાદ કરો છો,
  
12:44 ગણિત યાદ કરી લો છો,
વગેરે.
  
12:50 સ્કૂલ, કૉલેજ,
યુનિવર્સીટી દરમ્યાન -
  
12:55 જો તમે ત્યાં સુધી પહોંચવા જેટલા
નસીબદાર હો,
  
12:58 અથવા તો કમનસીબે ત્યાં સુધી ન પહોંચી શકો -
તમે બધું યાદ કરી લો છો.
  
13:07 અને તે સ્મૃતિનો
સક્રિય ઉપયોગ કરી શકાય -
  
13:13 આજીવિકા કમાવા માટે,
સત્તા, માલમિલકત, પ્રતિષ્ઠા,
  
13:19 સમર્થન મેળવવા માટે વગેરે.
 
13:23 તો શીખવું એટલે શું?
કોઈ અન્ય પ્રકારનું શીખવું છે?
  
13:28 આપણે સાધારણ પ્રકારના શીખવાને
જાણીએ છીએ -
  
13:32 સ્કૂલ, કૉલેજ, યુનિવર્સીટી.
 
13:35 અથવા તો કોઈ ખાસ કારીગરી શીખવી,
શ્રેષ્ઠ સુથાર
  
13:41 કે પ્લમર કે રસોઇયા બનવા માટે.
 
13:53 અહીં મારા કેટલાક
મિત્રો છે
  
13:56 જેઓ ખૂબ સારા રસોઇયાઓ છે,
અને ખૂબ સારા તત્ત્વજ્ઞાનીઓ પણ છે,
  
14:04 અને માનસચિકિત્સકો તેમ જ ભૌતિકવિજ્ઞાનીઓ છે
- તેઓ બધા ત્યાં છે -
  
14:12 અહીં - તે તરફ નહીં.
 
14:21 તો, શીખવું એટલે શું?
 
14:25 શું કોઈ અન્ય પ્રકારનું શીખવું છે
 
14:28 જે માત્ર પાકું યાદ કરી લેવું એટલું જ ન હોય?
 
14:34 તમે ક્યારેય એ વિષે વિચાર્યું છે?
 
14:40 જયારે તમે યાદ કરો છો ત્યારે
તમારું મગજ સ્મૃતિઓથી ભરાઈ જાય છે.
  
14:50 તે સરળ છે.
 
14:52 એટલે સ્મૃતિઓ વધતી રહે છે,
તમને થોડા સચેત રાખે છે,
  
15:02 તમે વધુ ને વધુ શીખતા રહો છો.
 
15:06 અમે - આ ભાઈ અને હું - તમને પૂછીએ છીએ:
 
15:15 બરાબર, સર?
 
15:22 અમે તમને પૂછીએ છીએ:
શું કોઈ અન્ય પ્રકારનું શીખવું છે,
  
15:30 જે માત્ર પાકું યાદ કરી લેવું એટલું જ નથી?
 
15:36 આપણે કહ્યું તેમ, આપણે એક સાથે છીએ,
અને આપણાં મગજો સચેત છે.
  
15:46 તો વક્તા તમને પૂછે છે:
 
15:51 કોઈ તદ્દન વિશિષ્ટ પ્રકારનું
શીખવું છે ખરું?
  
16:01 પ્ર: સમજવું તે શીખવું છે, સર.
કૃ: ના, સર, તેની તરત વ્યાખ્યા ન કરો,
  
16:07 તેમાં પૂરેપૂરું વિચારો,
પ્રશ્નને જુઓ.
  
16:11 કોઈ વિશિષ્ટ પ્રકારનું
શીખવું છે,
  
16:16 જે માત્ર યાદ કરવું એટલું જ નથી?
 
16:20 આ બહુ અગત્યનો પ્રશ્ન છે
 
16:24 કારણ કે મગજ
દરેક વસ્તુ, દરેક બનાવ,
  
16:33 દરેક જાતની સ્મૃતિ નોંધ્યા કરે છે.
 
16:39 જયારે તમારું મન દુભાય,
ત્યારે તેની નોંધ થાય છે,
  
16:43 પરંતુ તમે ક્યારેય એ તપાસતા નથી
કે કોણ દુભાયું છે. આપણે
  
16:50 તો મગજ નોંધ કરે છે.
 
16:55 તેનું મહત્ત્વ જુઓ.
 
16:58 તેણે નોંધ કરવી જ પડે, નહીંતર
તમે અને હું અહીં ન હોઈએ.
  
17:05 તો મગજ સતત
નોંધ કરે છે, કાઢી નાખે છે.
  
17:15 હવે, શું નોંધ કરવી જરૂરી છે?
 
17:24 તમે મારો પ્રશ્ન સમજો છો?
 
17:27 તમે ગાડીમાં એક અકસ્માતના
બનાવની નોંધ કરો છો.
  
17:32 તેની નોંધ તત્ક્ષણ થાય છે,
કારણ કે તમને પીડા થાય છે,
  
17:37 અથવા તમને ઇજા થઈ છે,
કે પછી તમારી ગાડીને નુકસાન થયું છે.
  
17:41 એટલે કે, મગજ પાસે
ક્ષમતા છે, શક્તિ છે -
  
17:46 માત્ર નોંધ કરવાની જ નહીં,
પરંતુ પોતાનું સંરક્ષણ કરવાની પણ.
  
17:56 આપણે પૂછીએ છીએ: શું દરેક વસ્તુની
નોંધ કરવી જરૂરી છે?
  
18:07 અથવા તો માત્ર તેની જ નોંધ કરવી
જે જરૂરી હોય - અને બીજા કશાની નહીં?
  
18:19 તમે સૌએ, માનસચિકિત્સકોએ,
તેમ જ ભૌતિકવિજ્ઞાનીઓએ, આ પ્રશ્ન
  
18:28 ક્યારેય પોતાની જાતને પૂછ્યો છે?
 
18:31 તમે ક્યારેય આ પ્રશ્ન વિષે
ગંભીરતાપૂર્વક વિચાર્યું છે?
  
18:36 મગજ પોતાની સલામતી માટે નોંધ કરે છે,
 
18:44 નહીંતર તમે અને હું
અહીં બેઠા ન હોઈએ.
  
18:46 આપણે નોંધ્યું કે અહીં પહોંચવામાં
કેટલો સમય લાગશે વગેરે.
  
18:53 આપણે તપાસી રહ્યા છીએ કે, અમુક વસ્તુઓની
નોંધ કરવી જરૂરી છે,
  
18:59 અને જેમાં મન સંડોવાયેલું હોય
ત્યાં નોંધ કરવી તે તદ્દન બિનજરૂરી છે.
  
19:09 તમે મારો પ્રશ્ન સમજો છો, સર?
 
19:15 જયારે તમારાં વખાણ થાય
ત્યારે તેની નોંધ કરવી જરૂરી છે?
  
19:24 અથવા તમારું અપમાન થાય ત્યારે?
 
19:28 શું તે વસ્તુઓની
નોંધ કરવી જરૂરી છે?
  
19:33 કારણ કે નોંધણી
મનને રચે છે.
  
19:43 શું આપણે ભેગા મળીને વાત કરી રહ્યા છીએ?
કે પછી તમે માત્ર કહો છો,
  
19:47 'હા, આ જરા સારું લાગે છે.'
 
19:55 આ એક બહુ ગંભીર પ્રશ્ન છે.
 
19:58 કારણ કે, મન,
જે બધાં ઘટકો,
  
20:04 ખાસિયતો, પ્રાકૃતિક લક્ષણોનું બનેલું છે,
તે મગજની અંદર રહેલું છે,
  
20:11 જેને આપણે ચેતના કહીએ છીએ.
 
20:16 તે ચેતનાની અંદર
 
20:18 સ્મૃતિની બધી પ્રવૃત્તિઓ,
ભયો વગેરે રહેલું છે.
  
20:26 તો આપણે ફરી પૂછીએ છીએ
- ઊંઘી ન જશો, મહેરબાની કરીને - ફરીથી:
  
20:34 શું મનને રચવું
જરૂરી છે?
  
20:40 'મન' એટલે સ્વત્વ.
 
20:43 સ્વત્વ એટલે બધી જ સ્મૃતિઓ,
 
20:46 વિચારની બધી પ્રવૃત્તિઓ,
કલ્પના, મોહ, ભય,
  
20:55 ખુશી, દુઃખ, વેદના.
માટે, નોંધ કરવી તે.
  
21:00 તેમાંથી સમગ્ર મન,
'હું', વ્યક્તિત્વ બને છે.
  
21:07 તમે સમજો છો?
 
21:09 શું સ્વત્વની રચના કરવા માટે
નોંધણી કરવી જરૂરી છે?
  
21:17 તમે આમાંની કોઈ પણ
વસ્તુ વિષે વિચારતા નથી.
  
21:21 તો હું પૂછું છું, આપણે પૂછીએ છીએ,
આ ભાઈ અને હું - બિચારો માણસ,
  
21:27 મને ખેદ છે કે તમે અહીં બેઠા છો,
તમને વાંધો નથી?
  
21:35 પ્ર: તમારી ઇચ્છા હોય તો.
કૃ: મારી ઇચ્છા હોય તો?
  
21:39 તમે ત્યાં બેઠેલા છો, સર.
 
21:48 તમે ક્યારેય આ વિષે વિચાર્યું છે,
આની સામે જોયું છે,
  
21:55 અથવા જેવી રીતે તમે વિવિધ તત્ત્વજ્ઞાનની
કે ધાર્મિક બાબતોનું પરીક્ષણ કરો
  
22:03 તેવી રીતે આનું પરીક્ષણ કર્યું છે,
નોંધણી કરવાના પ્રશ્નમાં ઊંડા ઉતર્યા છો?
  
22:10 જો મેં ગાડી કેવી રીતે ચલાવવી
તેની નોંધણી ન કરી હોય
  
22:18 - વકતાએ બે વર્ષ પહેલાં
કલાકના ૧૨૦ માઈલની ઝડપે ગાડી ચલાવી છે -
  
22:27 જો મેં ન કરી હોત… જો નોંધણી
ન હોત, તો હું ગાડી ચલાવી ન શકત.
  
22:34 એટલે, અમુક વસ્તુઓની
નોંધણી કરવી જરૂરી છે,
  
22:39 અને અન્ય વસ્તુઓની નોંધણી કરવી
તદ્દન બિનજરૂરી છે.
  
22:46 આનું સૌંદર્ય જુઓ,
 
22:49 જેથી મગજ હંમેશાં
સ્મૃતિમાં અનુબંધિત ન રહે,
  
22:57 જેથી મગજ અસાધારણપણે
મુક્ત, પરંતુ સક્રિય બને.
  
23:10 તો આ છે પહેલો પ્રશ્ન.
 
23:13 શીખવું એટલે નોંધણી ન કરવી.
 
23:21 હું કોઈ માનસચિકિત્સક સાથે
આની ચર્ચા કરવા માગું છું - તેઓ અહીં છે.
  
23:28 આપણે આ બાબતે
ન્યૂયોર્કમાં ચર્ચા કરી છે.
  
23:33 તેઓ નોંધણી ન કરવાના વિચારથી
મંત્રમુગ્ધ થયા હતા.
  
23:41 જેથી મગજના કોષો
જાતે જ પરિવર્તિત થાય.
  
23:48 તમે સમજો છો? ઓહ, ના.
 
23:53 આપણાં મગજો
કોષો, વગેરે વડે બનેલાં છે -
  
23:59 હું આનો વ્યવસાયી નથી -
 
24:02 અને મગજના કોષોમાં
સ્મૃતિઓ છે.
  
24:11 અને આપણે તે સ્મૃતિઓના સહારે
જીવીએ છીએ - ભૂતકાળ,
  
24:16 માણસ પાસે રહેલી
બધી યાદો,
  
24:20 અને માણસ જેમ જેમ વધુ વૃદ્ધ થાય,
તેમ તેમ વધુ ને વધુ પાછળ જતો જાય છે,
  
24:23 મૃત્યુ આવે ત્યાં સુધી.
 
24:29 પાછળ.
 
24:31 અને આ શોધી કાઢવું, શીખવું,
તે ખરું જોતાં એક અગત્યનો પ્રશ્ન છે,
  
24:40 તે શોધી કાઢવાનું શીખો કે શું મગજે
દરેક બાબતની નોંધ રાખવાની જરૂર છે.
  
24:47 ભૂલી જવું એમ નહીં - બંને અલગ છે,
ભૂલી જવું અને નોંધણી કરવી
  
24:54 તે બંને બિલકુલ ભિન્ન બાબતો છે.
 
24:58 તો, જયારે તમે દુભાઈ જાવ,
- શારીરિક રીતે નહીં -
  
25:06 માનસિક રીતે, આંતરિક રીતે,
ત્યારે શું દુભાય છે?
  
25:16 તમે કહો છો, 'હું દુભાયો છું.'
શું તમે આ શબ્દો નથી સાંભળ્યા?
  
25:23 આ તમારા માટે નવું છે?
 
25:26 તમે બધા દુભાયા છો, ખરું કે નહીં?
 
25:29 બાળપણથી,
તમે મોટા થાવ અને મૃત્યુ પામો ત્યાં સુધી,
  
25:34 તમને બધા સમયે દુભવવામાં આવે છે.
 
25:37 તમે કહો છો, 'હું આનાથી વધારે
દુભાવાનું સહન કરી શકું એમ નથી,
  
25:40 મને એટલો દુભવવામાં આવ્યો છે,
કે હું ભયભીત થઈ ગયો છું.'
  
25:44 હું મારી જાતની આજુબાજુ એક દીવાલ
ચણી દઉં છું, મારી જાતને વિખુટી કરી દઉં છું,
  
25:48 અને દુભાયેલા હોવાનાં
બધાં પરિણામો સહન કરું છું.
  
25:52 હવે, કોણ દુભાઈ રહ્યું છે?
 
25:57 આનો જવાબ આપો, સર, બેસી ન રહો.
 
26:00 તમે બધા દુભાયા છો.
 
26:05 પૃથ્વી ઉપરનો દરેક માણસ
થોડોઘણો દુભાયેલો છે, બાળપણથી -
  
26:12 ઠપકો આપવો, લાફો મારવો,
એવું બધું બાળકો સાથે થતું જ હોય છે.
  
26:19 આપણે સૌએ દુભાયાની લાગણી અનુભવી છે.
 
26:24 હવે, કોણ દુભાયું છે?
 
26:27 પ્રઃ હું.
 
26:28 કૃ: માત્ર જવાબ ન આપો, સર, મહેરબાની કરીને.
 
26:33 તેને વિષે પૂરો વિચાર કરો, સર.
 
26:37 તમે કહો છો, 'તે હું છું',
પેલા સદ્દગૃહસ્થે તેમ કહ્યું.
  
26:42 તો પછી 'હું' શું છે?
 
26:49 તમે માત્ર બોલો છો, 'હું', 'અહં' -
જે કોઈ શબ્દ તમારા મનમાં આવે તે.
  
26:57 પરંતુ તમે એની કાળજીપૂર્વકની તપાસ નથી કરતા
કે કોણ છે 'હું'?
  
27:04 કોણ છે તે વ્યક્તિત્વ, કોણ છે,
તે વ્યક્તિ, કોણ છો તમે?
  
27:12 એક નામ, એક ઊપાધિ, જો તમે
પૂરતા નસીબદાર અથવા કમનસીબ હો તો,
  
27:18 એક નોકરી, એક ઘર, અથવા એક ફ્લેટ -
 
27:24 સાંકડા, નાના ફ્લેટો,
ખોખાંઓમાં જીવવાનું -
  
27:31 અને નામની પાછળ એક પદવી
- આઈ.એ.એસ., એમ.એસસી., અથવા એમ.એ.ડી.
  
27:41 મોટે ભાગે એમ.એ.ડી. જેવું - વગેરે.
 
27:47 એટલે માનસિક છબી તમે
પોતાની જાતની આજુબાજુ ચણી છે,
  
27:52 અને માનસિક છબીઓ તમે
અન્ય વસ્તુઓ વિષે બનાવી છે કે જે તમે જ છો,
  
27:58 તેથી જયારે તમે કહો છો કે તમે
દુભાયા છો, ત્યારે તમારી
  
28:01 પોતાની જાત વિષેની માનસિક
છબીઓ દુભાઈ રહી હોય છે.
  
28:04 તમે સ્પષ્ટ છો?
 
28:08 ના, મહેરબાની કરીને, આ
વિગતવાર નિવેદન બાબતે સ્પષ્ટ નહીં થતા.
  
28:12 પરંતુ તે બધી માનસિક છબીઓ તમે જ છો.
તમે એક ભૌતિકશાસ્ત્રી છો,
  
28:21 તમે ડૉક્ટર છો, તમે તત્ત્વજ્ઞાની છો,
તમે એમ.પી. છો -
  
28:27 મને ખબર નથી કે તમે… હા, માફ કરજો,
હું જાણું છું - એક એન્જિનિઅર છો.
  
28:34 તમે ક્યારેય નોંધ્યું છે કે
તેઓનો પરિચય એવી રીતે કરાવવામાં આવે છે,
  
28:38 'તે એન્જિનિઅર છે',
'તે કોયલ છે'.
  
28:45 પરિચય હંમેશાં તેઓના
વ્યવસાય દ્વારા અપાય છે.
  
28:50 તમે સમજો છો, સર,
આ બધું ગાંડપણ છે.
  
28:55 એટલે સ્વત્વ, મન,
વ્યક્તિત્વ એ માનસિક છબી છે,
  
29:01 જે તમે પોતાને વિષે રચી છે,
 
29:04 અને એ માનસિક છબી છે, જે તમે
તમારી પત્ની વિષે રચી છે,
  
29:07 અને પત્ની તમારે વિષે માનસિક છબી રચે છે,
 
29:09 અને આ માનસિક છબીઓ વચ્ચે
સંબંધ છે.
  
29:15 જુઓ કે શું બની રહ્યું છે.
 
29:17 માનસિક છબીઓ વચ્ચે સંબંધ છે,
 
29:20 વ્યક્તિઓ નહીં, પરંતુ માનસિક છબીઓ.
 
29:27 અને તમે આવી રીતે જીવો છો.
 
29:30 એટલે કે તમે કદી તમારી પત્નીને,
કે તમારા પતિને, કે મિત્રને ઓળખતા નથી.
  
29:37 અથવા તમે ઓળખવા માગતા નથી,
પરંતુ તમારી પાસે માનસિક છબી છે.
  
29:45 તો પ્રશ્ન આ છે: શું તમે
એક પણ માનસિક છબી વિના જીવી શકો -
  
29:53 વડાપ્રધાન વિષે, તેમના જેવા અન્ય
વ્યક્તિઓ વિષે અને મારા વિષે?
  
30:00 તમે એક પણ માનસિક છબી વિના જીવી શકો?
 
30:05 તેના સૂચિતાર્થો જુઓ,
 
30:08 તેનું સૌંદર્ય,
તેની સ્વતંત્રતા જુઓ.
  
30:14 વાતો કરવા માટે બહુ બધી
બાબતો છે.
  
30:18 શું આપણે આગળ વધીએ?
 
30:21 માત્ર કહેવાનું નહીં કે, 'હા, આગળ વધો',
પણ તમે તેમાં ભાગ લઈ રહ્યા છો,
  
30:28 તમે સક્રિયપણે ભેગા મળીને
વિચારી રહ્યા છો.
  
30:33 માત્ર કહેવાનું નહીં કે, 'હા, તમારે
જે કહેવાનું છે તે મને સાંભળવા દો’.
  
30:37 જે તમે હકીકતમાં આમેય
બિલકુલ સાંભળતા નથી.
  
30:43 તેથી આપણે સાથે મળીને વાત કરવી હિતાવહ છે:
 
30:48 જીવનમાં આ બધો પ્રયત્ન શા માટે?
 
30:53 શા માટે આપણે કંઈ પણ કરવા માટે
આટલો અતિશય પ્રયત્ન કરીએ છીએ?
  
31:00 તમે મારો પ્રશ્ન
સમજો છો, સર?
  
31:07 હું આ સદ્દગૃહસ્થને પૂછું છું.
 
31:10 શા માટે પ્રયત્ન કરવો?
 
31:15 હું આ બધામાંથી પસાર થઈ ચૂક્યો છું
- જલ્દી જવાબ ન આપતા.
  
31:19 હું આવી કામગીરીમાં મુકાઈ ચુક્યો છું,
વૈજ્ઞાનિકો દ્વારા, તત્ત્વજ્ઞાનીઓ દ્વારા,
  
31:27 વિભિન્ન પ્રકારના
ધાર્મિક લોકો દ્વારા,
  
31:32 દરેક પ્રકારના માણસ દ્વારા,
માટે જલ્દી કંઈ ન કહો.
  
31:35 શા માટે આપણે જીવનમાં
આટલો બધો પ્રયત્ન કરીએ છીએ?
  
31:46 તમે ધ્યાન ધરવા માટે જબરદસ્ત
પ્રયત્ન કરો છો -
  
31:50 આપણે હમણાં તે વિષે વાત કરીશું -
 
31:53 જીવવા માટે, એકબીજા સામે
ઝઘડવા માટે, લડવા માટે,
  
31:58 મતની વિરુદ્ધ મત,
નિર્ણયની વિરુદ્ધ નિર્ણય,
  
32:03 હું તમારી સાથે સંમત છું,
હું પેલા માણસની સાથે સંમત નથી.
  
32:08 આ બધો પ્રયત્ન શા માટે?
શેના માટે? ધન માટે?
  
32:14 હું તમને પૂછું છું, સર, જાગતા રહો.
 
32:18 ધન માટે? તમારા કુટુંબ માટે?
મહેરબાની કરીને કાળજીપૂર્વક સાંભળો.
  
32:29 તમારી એવી મમતા માટે, કે તમને
કોઈએ પ્રેમ કરવો જ જોઈએ?
  
32:39 આ બધો પ્રયત્ન શા માટે?
 
32:43 જયારે તમે એ પ્રશ્ન પૂછો,
ત્યારે તમારે પૂછવું પડે,
  
32:48 - શું હું આગળ વધી શકું? -
 
32:51 તમારે પૂછવું પડે: પ્રેમ એટલે શું?
 
32:58 તે તમને મૂંઝવણમાં નાખે છે.
 
33:02 પ્રેમ એ પ્રયત્ન છે?
મારે તમને પ્રેમ કરવો પડે,
  
33:07 તેથી હું તે અંગે
પ્રયત્ન કરીશ.
  
33:17 પ્રેમ એક પ્રયત્ન છે?
 
33:24 તો પછી તમારે તપાસ કરવી પડે,
પ્રેમ એટલે શું?
  
33:29 તમે આ બાબતમાં તપાસ કરશો?
 
33:35 તમે જાણો છો કે પ્રેમ શું છે?
 
33:44 તમે જાણતા હો એવું દેખાતું નથી,
કારણ કે તમે બધા બહુ ચૂપ છો.
  
33:50 પ્રેમ શું છે?
 
33:53 જ્યાં મહત્ત્વાકાંક્ષા હોય
ત્યાં પ્રેમ હોઈ શકે?
  
33:58 સર , એમ નહીં... મહેરબાની કરીને, આ ગંભીર છે.
ભગવાનને ખાતર.
  
34:04 આ તેમના માટે નથી
જેમને કોઈ પડી જ નથી,
  
34:09 જે માત્ર પોતાનો જ કક્કો
સાચો ઠરાવવા માગે છે.
  
34:13 શું તે મહત્ત્વાકાંક્ષા છે? શું તે લોભ છે?
 
34:20 શું તે સ્વાર્થ છે?
 
34:30 શું તે મહત્ત્વાકાંક્ષાની ઉપલબ્ધિ છે?
 
34:37 શું પ્રેમ ઘૃણાનો વિરોધી છે?
અરે, પ્રભુ!
  
34:47 તમે જાણો છો, સર,
આપણે હંમેશાં ઝઘડતા રહીએ છીએ,
  
34:53 અનાદિકાળથી.
 
34:58 આ તમે ફ્રાન્સમાં
ઘણી ગુફાઓમાં જુઓ છો,
  
35:04 અને ગ્રીક પૌરાણિક કથાઓમાં,
 
35:08 સારા-નરસા વચ્ચે લડાઈ ચાલતી હોય છે,
આખા જીવનકાળ દરમ્યાન.
  
35:15 તમે સમજો છો હું શું કહું છું?
 
35:17 સારાની નરસા સામે લડાઈ.
 
35:21 તમે આ ચિત્રોમાં જુઓ છો,
સારપનાં ચિહ્નો,
  
35:28 રાક્ષસનાં ચિહ્નો,
અને એવું બધું...
  
35:32 ગ્રીક પૌરાણિક કથાઓ
અને અન્ય પૌરાણિક કથાઓમાં
  
35:36 એક આખલાની સામે બીજો આખલો હોય છે -
 
35:41 કાળા આખલાની સામે સફેદ આખલો -
 
35:44 અથવા વિભિન્ન આકારો, ચિહ્નોમાં
અનિષ્ટ સામે લડતી ભલાઈ.
  
35:53 આપણે હજુ સુધી એમ જ કરીએ છીએ,
 
35:56 સારું નરસા સામે લડે છે.
 
36:00 ખરું? તમે એવું નથી કરતા?
 
36:08 શું સારું નરસા કરતાં અલગ છે?
 
36:15 સારો માણસ અને ખરાબ માણસ.
 
36:20 શું સારું નરસામાંથી જન્મ્યું છે?
 
36:35 અચાનક આવા ભારેખમ ન થઈ જાવ, સર
- આ બધું તમારે માટે એક રમત છે.
  
36:45 સારું જો નરસા સાથે સંકળાયેલું હોય,
તો તે સારું નથી.
  
36:56 સારું જો નરસામાંથી જન્મ્યું હોય,
નરસામાંથી આવતું હોય,
  
37:01 તો તે સારું નથી.
 
37:05 તે સહેલું છે, ખરું કે નહીં?
 
37:08 પરંતુ જો જે નરસું છે તે
સારા કરતાં તદ્દન છૂટું હોય,
  
37:14 જો સારા અને નરસા વચ્ચે
કોઈ સંબંધ જ ન હોય,
  
37:18 બંનેનો એકબીજા સાથે
કોઈ જ સંબંધ ન હોય,
  
37:21 તો પછી માત્ર
નરસું અને સારું રહે છે.
  
37:26 એકબીજાથી તદ્દન છૂટાં,
 
37:28 અને તેથી તેઓ લડી ન શકે.
 
37:36 માટે આપણે તપાસ કરવી પડે કે,
સારું શું છે?
  
37:41 તમને આ બધામાં રસ છે?
 
37:52 તેથી, તમારે પૂછવું પડે,
શું પ્રેમમાં ઘૃણા હોઈ શકે?
  
38:03 કે પછી ઘૃણાને પ્રેમ સાથે
કશી જ લેવાદેવા નથી.
  
38:13 એટલે કે, તે બંને વચ્ચે,
કોઈ જ સંબંધ નથી
  
38:17 અને તેથી તેઓ
એકબીજા સાથે લડી ન શકે.
  
38:21 તમે સમજો છો -
 
38:23 તમારે સમજવા માટે,
ઊંડાણમાં ઊતરવા માટે,
  
38:27 આ એક અગત્યનો પ્રશ્ન છે,
 
38:31 કારણ કે તમે હંમેશાં કહેતા હો છો,
 
38:33 'આજે મેં સારું નહીં કર્યું,
પણ આવતીકાલે હું સારું કરીશ.'
  
38:39 'આજે હું ગુસ્સે થયો છું,
પણ આવતીકાલે હું ગુસ્સો નહીં કરું.'
  
38:45 આ છે સારા અને નરસા વચ્ચેનો
 
38:49 સાપેક્ષ સંબંધ.
 
38:53 એટલે કે, ઈર્ષ્યાને પ્રેમ સાથે કશી જ
લેવાદેવા નથી.
  
39:04 પ્રેમને ઘૃણા સાથે કશી જ
લેવાદેવા નથી.
  
39:08 જ્યાં ઘૃણા, મોજશોખ,
વ્યગ્રતા વગેરે હોય,
  
39:17 ત્યાં પ્રેમનું અસ્તિત્વ શક્ય નથી.
હા, સર.
  
39:25 અને વક્તા પ્રશ્ન ઉઠાવે છે,
કે તમે કોઈને ય પ્રેમ કરો છો ખરા?
  
39:38 અને પ્રેમ શું છે?
તે કેવી રીતે થાય છે?
  
39:42 તમે મારો પ્રશ્ન સમજો છો?
 
39:48 તમે તે પ્રશ્ન પૂછતા નથી?
 
39:51 તમે ખરેખર તે પ્રશ્ન પૂછો છો,
કે માત્ર હું તમારા માટે પૂછું છું?
  
39:57 પ્ર: પ્રશ્ન આપણી સાથે છે.
કૃ: કયો પ્રશ્ન?
  
40:02 પ્ર: આપણે પ્રેમ કરીએ છીએ કે કેમ.
કૃ: હા. તમે પ્રેમ કરો છો કે કેમ.
  
40:08 જ્યાં દુઃખ હોય,
ત્યાં પ્રેમ હોઈ શકે?
  
40:12 કાળજીથી, સર, મને જવાબ ન આપો.
 
40:19 લગભગ આપણે બધાં કોઈ ને કોઈ
પ્રકારના દુઃખમાં છીએ.
  
40:24 પરીક્ષામાં નપાસ થવું - હે પ્રભુ, વિચારો કે
આપણે કેવા છીએ - પરીક્ષામાં નપાસ થવું,
  
40:33 ધંધામાં અથવા રાજકારણમાં
સફળ ન થવું,
  
40:38 કે પછી તમારા તમારી પત્ની
સાથેના સંબંધમાં,
  
40:41 અથવા ઉપરવાળા સાથેના સંબંધમાં
સફળ ન થવું.
  
40:48 તમે સમજો છો - ઉપરવાળો! -
 
40:54 જે તમારો ગુરુ હોઈ શકે
અથવા કોઈ અન્ય કાલ્પનિક પાત્ર.
  
41:01 માટે, જયારે તમે સફળ નથી થઈ શકતા,
જયારે તમારામાં સફળતાની ભાવના નથી હોતી,
  
41:07 ત્યારે તમે નિરાશ થઈ જાવ છો,
તમે દુઃખી થઈ જાવ છો.
  
41:10 અથવા તમે દુઃખી હો છો કારણ કે તમે
એક નાનકડા ગામડામાં રહો છો,
  
41:16 તમને વાંચતાં અને લખતાં
નથી આવડતું - ભગવાનનો આભાર -
  
41:22 અને તમને ગાડી
ચલાવતાં નથી આવડતું,
  
41:26 અથવા તમારી પાસે નહાવા માટે ગરમ
પાણી નથી, તમે ગંદો પોશાક પહેરો છો.
  
41:35 આપણે એ બધામાંથી પસાર થયા છીએ.
 
41:38 વક્તા એ બધામાંથી
પસાર થયો છે.
  
41:41 તમે બધા ઘણા
સમૃદ્ધ છો.
  
41:46 માટે તે દુઃખ ભોગવે છે.
 
41:51 પદ ઉપર રહેલો માણસ,
સીડીમાં ઊંચે બેઠેલો -
  
41:56 કોઈ સીડી નીચે ખેંચતું નેથી,
પણ તે ઘણો ઊંચે છે.
  
42:02 તે પણ દુઃખ ભોગવે છે, કારણ કે
થોડાં વધુ પગથિયાં ચડવાનાં બાકી છે.
  
42:10 એટલે પૃથ્વી ઉપર દરેક માણસ,
 
42:15 દરેકેદરેક,
સૌથી ગરીબથી માંડીને સૌથી અમીર,
  
42:19 સૌથી શક્તિશાળીથી માંડીને
સૌથી નબળો -
  
42:23 તેઓ બધા દુઃખ ભોગવે છે.
 
42:28 ખરું, સર? તેઓ બધા દુઃખ ભોગવે છે.
 
42:31 પૃથ્વી ઉપરની દરેક સ્ત્રી દુઃખ ભોગવે છે.
 
42:36 પુરુષો મોજશોખ કરે છે,
 
42:39 સ્ત્રીઓ દુઃખ ભોગવે છે.
 
42:48 એટલે કે, દુઃખ તમારા એકલાનું નથી,
 
42:54 કારણ કે તમારી આજુબાજુ
દરેક માણસ દુઃખ ભોગવે છે.
  
43:00 એ મારું દુઃખ નથી
- એ માત્ર દુઃખ છે.
  
43:04 તમે તે સમજો છો?
 
43:09 મારો પુત્ર મૃત્યુ પામે છે,
અને હું અત્યંત અસ્વસ્થ થઈ જાઉં છું.
  
43:18 હું રડું છું, અને કહું છું,
'અરે, પ્રભુ, મેં મારો પુત્ર ગુમાવ્યો છે',
  
43:21 અને તે બની જાય છે
કાયમી સમસ્યા.
  
43:26 હું જયારે પણ એક નાના છોકરા કે છોકરીને
જોઉં, ત્યારે હું રડું છું.
  
43:34 અને હું એકલતા, દુઃખ વગેરેની
પીડામાંથી પસાર થાઉં છું.
  
43:41 આપણે ક્યારેય વિચારીએ છીએ કે દુઃખ
મારું નથી, એ દરેકનું છે,
  
43:51 જેનાથી દુઃખ ઘટતું નથી
- તે રહે છે.
  
44:07 શું તે દુઃખનો અંત આવી શકે?
 
44:14 જ્યાં સુધી હું દુઃખ ભોગવું,
- કારણ કે મેં મારી પત્નીને ગુમાવી છે,
  
44:20 અથવા હું પોતે માનતો હતો
એટલો મહાન નથી,
  
44:25 અથવા મારા સાંધામાં દર્દ છે,
અથવા બીજું કંઈ,
  
44:35 હું હંમેશાં દુઃખ ભોગવું છું.
 
44:38 હું પૂછું છું કે, તે દુઃખનો અંત આવી શકે?
 
44:48 જો દુઃખ હોય,
તો ત્યાં પ્રેમ નથી.
  
44:54 મહેરબાની કરીને આ સમજો.
 
44:57 જો હું દુઃખ ભોગવ્યા જ કરું,
તો તે આત્મદયાનો ભાગ છે,
  
45:02 મારી ચિંતાનો ભાગ છે કે, માત્ર હું
દુઃખ ભોગવું છું, બીજું કોઈ નહીં,
  
45:09 મારું દુઃખ તમારા દુઃખ કરતાં
ભિન્ન છે,
  
45:11 જેમ કે મારો ઈશ્વર તમારા ઈશ્વર કરતાં
વિશિષ્ટ છે,
  
45:14 મારો ગુરુ તમારા ગુરુ કરતાં
વધુ શક્તિસંપન્ન છે.
  
45:19 એ એક મજાક બની જાય છે.
 
45:23 તો શું દુઃખનો અંત છે?
 
45:30 કે પછી માનવજાતે આ મહાભયમાંથી
આખું જીવન પસાર થવું જ પડે?
  
45:40 હા, સર.
 
45:44 વક્તા કહે છે કે તેનો અંત આવી શકે,
 
45:48 નહીંતર પ્રેમ સંભવ નથી.
 
45:50 જો હું બધા સમયે આંસુઓ જ વહાવતો રહું
કારણ કે મેં મારો પુત્ર ગુમાવ્યો છે
  
45:59 અને તે મારો એકનો એક પુત્ર હતો,
 
46:03 મારા માટે તે મારું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે,
 
46:07 મારું સાતત્ય, મારી મિલકત,
ભલે ગમે તેટલી ઓછી હોય,
  
46:14 મને આશા હતી કે તે
વડાપ્રધાન બનશે, મોટું મકાન હશે,
  
46:20 વધારે શિક્ષિત હશે, વધુ ધન મેળવશે.
તમે જાણો છો?
  
46:23 આપણે સૌ એકસરખી રીતે વિચારીએ છીએ,
આની સાથે રમત ન રમો.
  
46:30 આમ હું દુઃખ ભોગવું છું.
 
46:32 અને તમે આવો છો અને મને કહો છો,
 
46:38 'પૃથ્વી ઉપરનો દરેક માણસ
દુઃખ ભોગવે છે,
  
46:41 તે તારું દુઃખ નથી, મોટા છોકરા,
આપણે સૌ તેમાં સહભાગી છીએ'.
  
46:45 હું આવું કથન સ્વીકારવાની ના પાડું છું
કારણ કે મારું દુઃખ -
  
46:49 હું મારા દુઃખને પ્રેમ કરું છું.
 
46:52 હું મારા દુઃખમાં સુખી છું,
 
46:58 અને હું મારા દુઃખમાં
અલગ રહેવા માગું છું.
  
47:05 તે ઘણી તપાસ, સમજાવટ
અને વાતચીત માગી લે છે,
  
47:10 ત્યાર પછી તમે કહી શકો,
'જુઓ, આ પૂરેપૂરું તમારું નથી,
  
47:14 તેમાંથી થોડુંક ભલે લો,
પણ આ પૂરેપૂરું તમારું નથી.'
  
47:20 તેનો અર્થ એ કે કોઈ આત્મદયા નહીં
 
47:28 અને તેનો અર્થ એ કે
તમે બાકીની સમગ્ર માનવજાત માટે
  
47:34 દુઃખનો ભાર ઉપાડવામાં
ખરેખર ફાળો આપો છો.
  
47:39 આગળ વધો, સર - તમે એ વિષે
કશું જાણતા નથી.
  
47:42 એને વિષે વિચારો, એને જુઓ.
 
47:45 તમે માનવજાતના ભાગ છો,
 
47:49 તમે માનવજાતથી
અલગ નથી.
  
47:52 તમારી પાસે વધુ સારો હોદ્દો હોય,
વધુ સારી પદવીઓ,
  
47:55 વધુ ધન હોય, પ્રાધ્યાપક સાહેબ,
તમે માનવજાતના ભાગ છો,
  
48:01 તમારી ચેતના
માનવજાતનો ભાગ છે.
  
48:05 એટલે કે, તમારી ચેતનામાં
એ બધી જ વસ્તુઓ છે
  
48:11 જેને વિષે તમે વિચાર કર્યો છે,
કલ્પના કરી છે, ભય અનુભવ્યો છે વગેરે.
  
48:15 તે છે તમારી ચેતના
 
48:18 અને તે છે માનવજાતની
ચેતના.
  
48:22 માનવજાત ભય, દુઃખ, પીડા,
વ્યગ્રતા પામે છે, આંસુઓ વહાવે છે,
  
48:31 અનિશ્ચિત, ગૂંચવાયેલી હોય છે -
પૃથ્વી ઉપરનો દરેક માનવ.
  
48:36 અને તમે બીજા બધા જેવા છો.
 
48:39 એટલે તમે નથી - ધ્યાનથી સાંભળો -
તમે વ્યક્તિઓ નથી.
  
48:45 હું જાણું છું કે મારું શરીર
તમારા શરીર કરતાં અલગ છે.
  
48:49 તમે એક સ્ત્રી છો,
હું પુરુષ છું, વગેરે.
  
48:53 પણ આપણે આ દુનિયામાં એક એકમ તરીકે છીએ.
 
48:59 જયારે તમે તે સંબંધ અનુભવો કે
તમે જ બાકીની માનવજાત છો,
  
49:05 ત્યારે કશુંક સંપૂર્ણપણે
વિશિષ્ટ બને છે.
  
49:10 માત્ર શબ્દો, કલ્પના નહીં,
પરંતુ તેની સંવેદના,
  
49:14 તેની પ્રચંડતા.
 
49:18 તો આપણે તેના વિષે
થોડી વાત કરી.
  
49:22 હવે આપણે મૃત્યુ વિષે વાત કરવી જોઈએ.
 
49:26 માફ કરજો. આ સુંદર સવારે,
વૃક્ષો નીચે બેસીને,
  
49:36 શાંતિ, - કોઈ ટ્રેઈન
પુલ પસાર કરી રહી નથી -
  
49:54 આપણે આ સુંદર સવારે
ખૂબ શાંત છીએ.
  
49:58 અને મૃત્યુ વિષે વાત કરવી એ
કદાચ માંદલું લાગે, કદરૂપું લાગે,
  
50:07 કદાચ કંઇક એવું લાગે કે જેને વિષે
વાત નહીં કરવી જોઈએ.
  
50:13 અમેરિકામાં તેઓ પુસ્તકો લખે છે,
'કેવી રીતે સુખેથી મરવું',
  
50:27 ડૉક્ટરો એવું કરે છે,
પોતાના દર્દીઓને કહે છે કે
  
50:30 કેવી રીતે સુખેથી મરવું.
 
50:33 હવે આપણે સાથે મળીને
તેને તપાસીશું, તેને વિષે વાત કરીશું.
  
50:41 માત્ર તમે સાંભળો અને હું બોલું એવું નહીં.
તે તો બાલિશ છે.
  
50:49 તો, મૃત્યુ શું છે?
 
50:57 શા માટે આપણે તેનાથી આટલા ડરીએ છીએ?
 
51:04 શા માટે આપણે મૃત્યુને
દસ વર્ષ,
  
51:07 કે વીસ વર્ષ,
કે સો વર્ષો દૂર મૂકીએ છીએ? કેમ?
  
51:13 જીવવું, અને મૃત્યુ?
 
51:19 તો પછી તમારે માત્ર એ નથી પૂછવાનું કે
 
51:24 મૃત્યુ શું છે, મરવું એટલે શું,
પરંતુ એ પણ કે જીવવું એટલે શું?
  
51:30 હું જે કહું છું તે તમે સમજો છો?
જીવવું એટલે શું?
  
51:37 તમે કેવી રીતે જીવો છો.
 
51:40 નવથી પાંચ ઑફિસ,
ક્લાર્ક તરીકે, કે ગવર્નર તરીકે,
  
51:45 અથવા જે કંઈ હોય તે,
કારખાનાના કારીગર તરીકે.
  
51:50 નવથી પાંચ
તમારું આખું જીવન,
  
51:54 તમે એક વૃદ્ધ માણસ તરીકે
નિવૃત્ત થાવ ત્યાં સુધીનું.
  
52:00 અને તમારું જીવન છે બાળકો પેદા કરવાં,
જાતીયતા, ખુશી, પીડા,
  
52:05 દુઃખ, વ્યગ્રતા,
સમસ્યા અને સમસ્યા,
  
52:13 માંદગી, ડૉક્ટરો,
 
52:20 સિઝેરિઅન ઓપરેશનો,
પ્રસવની પીડા.
  
52:29 આ છે આપણું જીવન.
 
52:33 શું તમે આને નકારો છો? ના.
 
52:38 અને આને તમે જીવવું કહો છો.
 
52:44 મારી સામે આવી રીતે ન જુઓ,
જાણે કે હું કોઈ વિચિત્ર માણસ હોઉં.
  
52:48 આને આપણે જીવવું કહીએ છીએ.
 
52:51 અને આને તમે ટેકો આપો છો, આનંદ માણો છો.
 
52:56 તમારે વધુ ને વધુ આ જોઈએ છે.
 
53:05 તો તમે જેને જીવવું કહો છો તે આ છે.
 
53:09 અને તમે મૃત્યુને ખૂબ દૂર મુકો છો
 
53:13 - જેટલાં વર્ષો દૂર શક્ય હોય તેટલું.
 
53:21 અને સમયના તે અંતરાળમાં
 
53:27 તમે એનો એ જ ઢાંચો
ફરીફરી બનાવતા રહો છો -
  
53:31 તમારાં સંતાનો, પૌત્રોપૌત્રીઓ,
એના એ જ ઢાંચામાં જીવે છે,
  
53:38 જેને તમે જીવન કહો છો.
 
53:40 તમારી પોતાની જાતને
એવું કહીને છેતરો નહીં
  
53:43 કે કુદરત લડત કરે છે,
માટે આપણે લડત કરવી જ પડે.
  
53:47 વાનરો લડત કરે છે,
માટે આપણે વાનર છીએ.
  
53:53 તમે જાણો છો કે
એક બહુ પ્રસિદ્ધ લેખક છે -
  
53:57 હું તેમને જાણતો હતો
- શું હું તમને તેમની વાત કરું? -
  
54:04 હું તેમને જાણતો હતો
- અને તેમણે લખ્યું છે,
  
54:09 'કદાચ કેદખાનાના સળિયાઓ પાછળ
આપણે હોવું જોઈએ, વાનરોએ નહીં.'
  
54:20 તો આપણે જેને જીવવું કહીએ છીએ તે આ છે.
 
54:27 અને હું આ મારી પોતાની જાતને કહું છું
- આપણે એકબીજા સાથે વાત કરી રહ્યાં છીએ -
  
54:31 કે જેને તમે મૃત્યુ કહો છો તેને
જીવનની સાથે કેમ ન ભેળવી દેવું.
  
54:41 તમે પોતાની સાથે
કશું જ ન લઈ જઈ શકો,
  
54:45 તમારા ગુરુ પણ નહીં,
તેમણે જે બધું કહ્યું હોય તે નહીં,
  
54:50 તમે જે મુજબ જીવવાનો પ્રયત્ન કર્યો હોય
તેમાંનું કશું જ નહીં.
  
54:53 તમે પોતાની સાથે તે ન લઈ જઈ શકો.
તમારું રાચરચીલું, તમારી પત્ની,
  
54:57 તમારાં સંતાનો, બધાં ઘરેણાં
જે તમે ભેગાં કર્યાં હોય,
  
55:01 તિજોરીમાંનાં નાણાં -
 
55:03 આમાંનું કશું જ તમે પોતાની સાથે ન લઈ જઈ શકો.
 
55:07 એ એક નિશ્ચિત વસ્તુ છે: મૃત્યુ,
 
55:11 અને તમે પોતાની સાથે
કશું ન લઈ જઈ શકો.
  
55:14 સિવાય કે - આપણે તેમાં નહીં જઈએ.
 
55:19 તો, જયારે તમે કશું
લઈ જઈ શકવાના નથી,
  
55:25 તો શા માટે બંનેને મળવા ન દેવાં?
 
55:30 હું જે કહું છું તે તમે સમજો છો?
શા માટે મૃત્યુ આજે ન આવે?
  
55:37 આપઘાત નહીં -
હું તેની વાત નથી કરતો.
  
55:41 આખરે, હું મારી પત્ની સાથે અથવા
રાચરચીલા સાથે જોડાયેલો છું -
  
55:48 કદાચ તેની સાથે વધુ!
 
55:54 હસવા બદલ દિલગીર છું.
તમે પાગલોનું ટોળું છો!
  
56:05 તો, હું મારી જાતને કહું છું,
અથવા તમે તમારી જાતને કહો છો,
  
56:12 હું કોઈને કોઈ વસ્તુ સાથે જોડાયેલો છું.
 
56:18 મારા ખમીસ સાથે, કે મારા ઝભ્ભા સાથે
- પેલા સદ્દગૃહસ્થના જેવો -
  
56:27 અથવા કોઈ ગુરુ સાથે, કોઈ દિવાસ્વપ્ન સાથે,
કોઈ પ્રતીક સાથે - હું જોડાયેલો છું.
  
56:33 દસ વર્ષમાં મૃત્યુ આવે છે
અને કહે છે,
  
56:36 'વૃદ્ધ માણસ, તું એને સાથે
ન લઈ જઈ શકે.'
  
56:48 તો શા માટે અત્યારે જ
જોડાણથી મુક્ત ન થવું?
  
56:54 જે છે મૃત્યુ.
તમે સમજો છો?
  
57:01 પૂરેપૂરા અલગ.
 
57:08 આજે, નહીં કે આવતીકાલે.
આવતીકાલ મૃત્યુ છે.
  
57:14 તો, હું શા માટે મારા જોડાણથી
મુક્ત ન થઈ શકું? અત્યારે.
  
57:24 માટે જીવન અને મૃત્યુ
બધા સમયે સાથે જ છે.
  
57:30 મને ખબર નથી કે તમે આનું
સૌંદર્ય જુઓ છો કે કેમ.
  
57:36 દસ વર્ષો પછી
કે ચાળીસ વર્ષો પછી નહીં.
  
57:42 તે તમને અપાર મુક્તિનું
ભાન કરાવે છે -
  
57:46 તમારા વ્યવસાય પ્રત્યે,
તમારી દરેક બાબત પ્રત્યે.
  
57:54 એટલે, જીવવું અને મરવું
સાથે જ છે, હંમેશ.
  
58:00 તેમાં ડરવા જેવું
કશું નથી.
  
58:07 તેથી, જો મગજ તેમ કરી શકે
- તમે સમજો છો? -
  
58:14 તો પછી મગજનો ગુણધર્મ
તદ્દન વિશિષ્ટ બને છે.
  
58:20 તેને કોઈ આંકડીઓ રહેતી નથી.
 
58:25 તેને ભૂતકાળ, ભવિષ્યકાળ, વર્તમાનકાળનું
કોઈ ભાન હોતું નથી. તે માત્ર જીવે છે.
  
58:37 હું અત્યારે તેમાં જઈ નહીં શકું કારણ કે
તે ખરેખર જીવવાની અનંત રીત છે,
  
58:45 એટલે કે, દરેક દિવસ એક નવો દિવસ છે;
 
58:52 દરેક સવાર
એક સવારનો સૂરજ છે.
  
59:01 અને આપણે ધર્મ વિષે
વાત કરવી જોઈએ.
  
59:09 હું જે કહી રહ્યો છું
- કૃ જે કહી રહ્યો છે -
  
59:12 તેને ખોટું ન સમજતા.
 
59:15 ભવિષ્ય અત્યારે છે.
 
59:17 એટલે એવું કશું નથી કે
'હું આવતા જીવનમાં ફરી જન્મ પામીશ.'
  
59:24 એ માત્ર એક કલ્પના છે
જેની સાથે તમે જોડાયેલા છો,
  
59:26 એ તમને ખૂબ રાહત આપે છે,
વગેરે વાહિયાત વાતો.
  
59:30 પરંતુ જો તમે પુનર્જન્મમાં માનતા હો,
તો તમારે અત્યારે જ કાર્ય કરવું પડે,
  
59:36 યોગ્ય રીતે કાર્ય કરવું પડે,
 
59:40 કારણ કે આવતા જીવનમાં તમારે
ચુકવણી કરવાની અથવા પુરસ્કાર લેવાનો છે.
  
59:50 જો તમે પુનર્જન્મમાં માનતા હો,
જેમ કે તમારામાંથી મોટાભાગના લોકો માનતા હશો,
  
59:56 - તે કલ્પના ઘણી રાહત આપનારી છે,
પણ તે અર્થહીન છે
  
1:00:02 કારણ કે જો તમે અત્યારે યોગ્ય રીતે કાર્ય
કરો, તો સદાચારનો કોઈ પુરસ્કાર નથી હોતો.
  
1:00:15 સદાચાર પોતે પવિત્રતા છે,
 
1:00:18 નહીં કે તેમાંથી
તમને જે મળશે તે.
  
1:00:21 તે તો વેપારી વલણ થયું,
યાંત્રિક વલણ.
  
1:00:30 હું તે બધામાં નહીં જાઉં
- સમય નથી
  
1:00:34 કારણ કે આપણે કેટલીક
અન્ય બાબતો વિષે વાત કરવાની છે.
  
1:00:38 ધર્મ શું છે?
 
1:00:46 સર, આ જીવનના સૌથી મહત્ત્વના
પ્રશ્નોમાંનો એક છે.
  
1:00:52 આખા ભારતમાં
ઘણાં મંદિરો છે,
  
1:00:55 આખી દુનિયામાં ઘણી મસ્જિદો છે,
આખી દુનિયામાં ઘણાં દેવળો છે,
  
1:01:00 અને ત્યાંના પૂજારીઓ
સરસ શણગારેલા હોય છે,
  
1:01:03 સુંદર પોશાક,
ઘણા ચંદ્રકો... વગેરે.
  
1:01:11 આ એક સમસ્યા
પ્રાચીન કાળથી રહી છે.
  
1:01:16 પૂજારી અને રાજા.
 
1:01:21 પૂજારી સત્તા ઇચ્છતો હતો.
 
1:01:25 રાજા પણ સત્તા ઇચ્છતો હતો.
 
1:01:28 પરંતુ પૂજારી અધિક શક્તિશાળી હતો,
 
1:01:30 કારણ કે તે જ
લખતો, વાંચતો,
  
1:01:37 અને રાજાએ તેની આમન્યા રાખવી પડતી
કારણ કે તે વધારે વિદ્વાન હતો -
  
1:01:41 અથવા તો એમ માનવામાં આવતું.
 
1:01:43 અને છેવટે રાજાએ કહ્યું,
'આ તો કંઈ બરાબર નથી'
  
1:01:47 અને આમ પૂજારી અને
રાજા વચ્ચે લડાઈ થઈ.
  
1:01:50 આ ઐતિહાસિક છે -
તમને આના ઘણા પુરાવાઓ મળશે.
  
1:01:55 અને રાજા જીત્યો.
અને કહ્યું, 'તમે તમારી જગ્યાએ રહો.'
  
1:02:03 પરંતુ પૂજારી પણ
સત્તા ઇચ્છતો હતો.
  
1:02:07 તમે આ બધું જાણો છો, નહીં કે?
આ અત્યારે પણ બની રહ્યું છે.
  
1:02:14 અને પોપ પાસે ત્રણ મુગટો છે
- આધ્યાત્મિક, પ્રાદેશિક વગેરે.
  
1:02:24 આમ સંસદમાં ઝઘડો થયો
… અને પૂજારી વચ્ચે,
  
1:02:33 એટલે પૂજારીને બહાર કાઢવામાં આવ્યો.
 
1:02:38 તો, તેમણે ધાર્મિક રહેવાનું હતું.
 
1:02:41 ધર્મના માળખાની રચના થઈ ગઈ હતી.
હું 'ધર્મ' શબ્દમાં નહીં જાઉં.
  
1:02:49 તેનો અર્થ એક સમયે
ઘણો વિકટ હતો,
  
1:02:54 પણ અત્યારે તે એક પ્રતીક, કર્મકાંડ,
અંધશ્રદ્ધા બની ગયો છે.
  
1:03:05 આ દેશમાં તે એક
અંધશ્રદ્ધા છે, કર્મકાંડ છે,
  
1:03:12 પ્રતીકનું પૂજન છે.
 
1:03:15 આખી દુનિયામાં વારેવારે આનું જ
 
1:03:17 પુનરાવર્તન થાય છે -
આ ત્રણનું મિશ્રણ.
  
1:03:23 અને શું તે ધર્મ છે?
પારસી, હિન્દુ, મુસ્લિમ,
  
1:03:29 ખ્રિસ્તી, બૌદ્ધ
- તે ધર્મ છે?
  
1:03:34 કે પછી ધર્મ કશુંક
તદ્દન વિશિષ્ટ છે?
  
1:03:42 હું તમને સૌને અસ્વસ્થ કરવા બદલ દિલગીર છું.
પરંતુ શું તે ધર્મ છે?
  
1:03:51 દિવસમાં ત્રણ વાર
મંદિર જવું,
  
1:03:56 મુસ્લિમો રોજ પાંચ વાર,
 
1:04:04 અને બૌદ્ધ લોકો વગેરે.
 
1:04:06 શું તે ધર્મ છે કે પછી ધર્મ
કશુંક તદ્દન વિશિષ્ટ છે?
  
1:04:12 એનો કર્મકાંડો સાથે, પ્રતીકો સાથે
કોઈ જ સંબંધ નથી.
  
1:04:20 કારણ કે આ બધું
માણસે શોધેલું છે,
  
1:04:25 કારણ કે પૂજારીઓને
સત્તા, હોદ્દો જોઈતાં હતાં,
  
1:04:27 તેથી તેઓએ નવી ટોપીઓ, નવાં વસ્ત્રો પહેર્યાં,
અને લાંબી દાઢીઓ વધારી,
  
1:04:35 અથવા તો માથે મુંડન કરાવ્યું.
 
1:04:40 આમ, આ બધું ધર્મ કહેવાય છે.
 
1:04:48 એક સાધારણ વિચારશીલ,
બુદ્ધિશાળી માણસ,
  
1:04:52 કહેશે કે, 'આ બધું વાહિયાત છે,
તદ્દન વાહિયાત.'
  
1:05:00 પરંતુ જો તે આ બધું એક બાજુ કાઢી નાખે,
હકીકતમાં એક બાજુ કાઢી નાખે, દૂર મૂકી દે,
  
1:05:06 એક હિન્દુ તરીકે પોતાનાં
અંધશ્રદ્ધાઓ, પ્રતીકો,
  
1:05:10 પૂજા, પ્રાર્થનાઓ
વગેરે બધું.
  
1:05:14 અને એક ખ્રિસ્તી તેમ કરે,
બૌદ્ધ તેમ કરે,
  
1:05:17 તો ત્યાર પછી ધર્મ શું છે?
 
1:05:19 તે એક ગંભીર માણસ છે,
 
1:05:21 તે માત્ર શાબ્દિક રમતો કરતો નથી -
યુદ્ધખોર નહીં, પણ શબ્દખોર.
  
1:05:30 તો ધર્મ શું છે?
 
1:05:37 આપણે સૌ સાથે મળીને વાત કરી રહ્યા છીએ -
 
1:05:40 વક્તા કોઈ કાયદો કે અધિકાર મુજબ
વાત કરતો નથી,
  
1:05:46 તે કહે છે, 'આપણે સૌ તેના વિષે વાત કરીએ,
તપાસ કરીએ,
  
1:05:50 તેમાં ઊંડા ઉતરીએ.'
 
1:05:57 આપણાં મગજ સતત બબડાટ
કર્યા કરતાં હોય છે.
  
1:06:02 એક સેકંડ પણ ચૂપ નથી રહેતાં.
શું તમે તે નોંધ્યું નથી?
  
1:06:09 બબડાટ, બબડાટ,
બબડાટ કરે, અથવા કલ્પનાઓ કરે,
  
1:06:14 અથવા સતત કામ કર્યા કરે.
 
1:06:21 તમે એ જાણો છો, નહીં કે?
 
1:06:25 અને ક્યારેય શાંતિની એક પળ
પણ નથી હોતી.
  
1:06:29 અને તે શાંતિમાં પણ
કંઈક રટણ રહે છે:
  
1:06:34 'રામ, રામ',
અથવા જે કંઈ તમે રટતા હો તે.
  
1:06:37 જયારે તમે રટ્યા જ કરો,
ત્યારે તમારું મગજ બહુ મૂઢ બની જાય છે.
  
1:06:43 ખરું? તમે આની સાથે સંમત છો?
 
1:06:47 જો તમે યાંત્રિક રીતે કંઈક રટણ કર્યા કરો,
 
1:06:52 કોઈ શબ્દ,
કે બીજું કંઈ પણ,
  
1:06:56 તો ધીરેધીરે તમારું મગજ
રટણને લીધે મૂઢ અને ચૂપ થઇ જાય છે,
  
1:07:04 અને તે શાંતિ તમને કશુંક
અદ્દભુત હોય એમ લાગે છે.
  
1:07:09 હું જે કહું છું તે તમે સમજો છો?
શું તમે સૌ ઊંઘમાં છો?
  
1:07:14 કે પછી આપણે સૌ એકબીજા સાથે
વાતો કરવા માટે જાગીએ છીએ?
  
1:07:19 આ રટણ,
શારીરિક રીતે, કે જાતીય રીતે,
  
1:07:24 સતત રટણ, રટણ, રટણ,
 
1:07:27 માત્ર શરીરને અને જીવતંત્રને જ નહીં,
પરંતુ મગજને પણ મૂઢ કરી નાખે છે.
  
1:07:35 અને જયારે તે મૂઢ બની જાય,
ત્યારે તમે માનો છો કે તે શાંત છે.
  
1:07:44 ઓહોહો!
 
1:07:47 તેથી, જો તમે એ બધી મૂર્ખામીને
એક બાજુ કાઢી નાખો -
  
1:07:53 વક્તા માટે
એ પૂરેપૂરી મૂર્ખામી છે,
  
1:07:57 સર્કસમાં જવા જેવું છે -
વક્તા માટે, તમારા માટે નહીં.
  
1:08:06 પરંતુ આપણે વિમર્શ કરી રહ્યા છીએ,
 
1:08:08 સાથે મળીને વાત કરી રહ્યા છીએ.
 
1:08:10 હું તમને મનાવતો નથી,
પ્રભાવ પાડતો નથી - એવું કંઈ કરતો નથી.
  
1:08:16 માટે, આપણે તપાસ કરવી પડે કે
ધ્યાન શું છે, શાંતિ શું છે?
  
1:08:26 શાંતિ અવકાશ પૂરો પાડે છે.
તમે એક નાનકડી જગ્યામાં શાંત ન રહી શકો.
  
1:08:33 અવકાશ.
 
1:08:36 માટે આપણે ધ્યાન, અવકાશ, સમયના
પ્રશ્નમાં જવું પડે,
  
1:08:45 અને એ જોવું પડે કે શું
સમયનો અંત છે ખરો.
  
1:08:50 તમે સમજો છો? 'મને કહો કે ધ્યાન
કેવી રીતે ધરવું', એવું નહીં.
  
1:08:58 તમે સમજો છો, સર?
 
1:09:01 હું તમને એ નથી કહી રહ્યો
કે ધ્યાન કેવી રીતે ધરવું.
  
1:09:05 અત્યારે તમારું ધ્યાન
કશાકની પ્રાપ્તિ છે.
  
1:09:10 'ધ્યાન' શબ્દનો અર્થ છે
કશાકનું ચિંતન કરવું -
  
1:09:18 શબ્દકોશમાં તમને આ મળશે -
ચિંતન કરવું,
  
1:09:21 વિચાર કરવો, તોલવું,
કાળજીપૂર્વક ચકાસવું.
  
1:09:27 અને તેનો અર્થ 'માપવું' પણ છે.
સંસ્કૃતમાં 'મા' એટલે માપવું.
  
1:09:35 તો, અત્યારે ધ્યાન જે છે,
તે છે
  
1:09:41 રટણ, જે મગજને મૂઢ બનાવે છે,
અને એટલે કહો કે, 'આખરે!'.
  
1:09:49 તે મૂઢ બને છે,
અને તેથી શાંત પડી જાય છે.
  
1:09:57 અને તમને લાગે છે કે તમે કોઈ
જબરદસ્ત વસ્તુ પ્રાપ્ત કરી છે.
  
1:10:02 અને તમે ચારેબાજુ બીજા લોકોને
આમ કરવા કહો છો.
  
1:10:05 અને બિચારા, ભોળા લોકો
કહે છે, 'હા, હા'.
  
1:10:13 તો આપણે આ બધા વિષે
હવે વાત કરીશું.
  
1:10:18 દસ વાગ્યા ઉપર પાંચ મિનિટ થઈ છે.
શું તમે આગળ વધવા માગો છો?
  
1:10:24 હું કામ કરું છું કે તમે કામ કરો છો?
 
1:10:27 પ્રઃ સાથે મળીને.
કૃ: તમે ચોક્કસ છો?
  
1:10:30 પ્રઃ અમે ચોક્કસ છીએ.
 
1:10:37 કૃ: સાધારણ રીતે
જે ધ્યાન કરવામાં આવે છે,
  
1:10:43 તે આ મૂઢતાનો વિકાસ કરવા માટે છે.
 
1:10:54 અને તેથી ધીરેધીરે મગજને
તાબામાં લઈને શાંત પાડી દે છે.
  
1:11:01 અને જો તમને શાંતિ લાગે, તો તમે કહો,
'હે પ્રભુ, દરેક વસ્તુ પ્રાપ્ત થઈ ગઈ છે.'
  
1:11:08 વક્તા માટે તે
ધ્યાન છે જ નહીં.
  
1:11:14 ધ્યાન કેવી રીતે કરવું એવું ન પૂછો.
 
1:11:17 એ એક સુથારને એવું પૂછવા બરાબર છે કે
સુંદર કબાટ કેવી રીતે બનાવવું.
  
1:11:25 જો તે એક સારો સુથાર હશે,
તો તમારે તેને કહેવું નહીં પડે.
  
1:11:32 માટે, આપણે એવું નથી પૂછતાં
કે ધ્યાન કેવી રીતે કરવું,
  
1:11:35 પરંતુ આપણે પૂછીએ છીએ કે ધ્યાન એટલે શું?
બંને વસ્તુઓ તદ્દન ભિન્ન છે.
  
1:11:44 કેવી રીતે ધ્યાન નહીં, પરંતુ શું છે ધ્યાન?
 
1:11:49 સામાન્ય રીતે જે કરવામાં આવે છે,
તે ઉપલબ્ધિઓની હારમાળા છે.
  
1:11:55 અને તમે કહો છો,
'બુદ્ધ પ્રબુદ્ધ છે’.
  
1:11:58 હું નથી જાણતો કે એનો અર્થ શું,
પણ એથી કશો ફરક નથી પડતો.
  
1:12:04 તો, જયારે તમે સરખામણી કરો,
જે છે ધ્યાન -
  
1:12:10 મેં પહેલાં કહ્યું તેમ સંસ્કૃતમાં
'મા'નો અર્થ છે 'માપવું'.
  
1:12:14 'હું આજે આવો હતો,
હું આવતીકાલે વધારે સારો થઈશ.'
  
1:12:19 એ છે માપણી.
 
1:12:22 તો, માપણીનું ધ્યાનમાં
કોઈ સ્થાન નથી.
  
1:12:30 ગ્રીક સંસ્કૃતિ આવ્યા બાદ
માપણીનું સ્થાન ઊંચું બની ગયું.
  
1:12:38 માપણી બધી જ પ્રૌદ્યોગિક બાબતોમાં
જરૂરી છે -
  
1:12:43 બધી જ પ્રૌદ્યોગિક બાબતો,
તમે એક ખુરશી બનાવો,
  
1:12:48 કે ચંદ્ર ઉપર જવા માટે અટપટું
અવકાશયાન બનાવો.
  
1:12:58 માપણી જરૂરી છે.
 
1:13:01 તો આપણે કહીએ છીએ કે,
ધ્યાનનો ભાવાર્થ છે
  
1:13:07 બધી સરખામણી અને માપણીમાંથી
સંપૂર્ણ મુક્તિ.
  
1:13:11 હવે, આ અઘરું છે
 
1:13:17 કારણ કે, ધ્યાન કશુંક
અદ્દભુત છે,
  
1:13:22 જો તમે જાણતા હો કે શું કરવાનું છે તો
- તમે નહીં, ધ્યાન.
  
1:13:27 ધ્યાન કરનાર અને ધ્યાન
એ બે જુદાં છે.
  
1:13:33 જ્યાં સુધી ધ્યાન કરનાર છે,
ત્યાં સુધી ધ્યાન નથી.
  
1:13:42 તમે આ બધું સમજો છો?
 
1:13:45 કારણ કે ધ્યાન કરનારને
પોતાની સાથે નિસબત છે -
  
1:13:48 પોતે કેવી પ્રગતિ કરે છે,
પોતે શું કરે છે,
  
1:13:51 'મને આશા છે કે હું આવતીકાલે
વધારે સારો થઈશ', વ્યગ્રતા,
  
1:13:56 ધ્યાનમાં
કોઈ ધ્યાન કરનાર હોતું જ નથી.
  
1:14:01 એક વાર તમે આ જાતે જ જુઓ,
 
1:14:04 આનું સૌંદર્ય, આનું ઊંડાણ,
આની બારીકાઈ જુઓ.
  
1:14:11 એટલે, ધ્યાનની પ્રસ્થાપિત રીત
એ ધ્યાન નથી.
  
1:14:19 નદીકિનારે બેસવું અને જોયા કરવું વગેરે...
તમે જાણો છો -
  
1:14:23 મગજને વધુ ને વધુ
મૂઢ બનાવે છે,
  
1:14:26 અને તમે કહો, 'હા, મેં એક કલાક ગાળ્યો,
અદ્દભુત',
  
1:14:30 અને તમે બીજાને સાષ્ટાંગ દંડવત નમસ્કાર કરો,
ચરણસ્પર્શ કરો.
  
1:14:34 જો કે, મહેરબાની કરીને
મારો ચરણસ્પર્શ કરતા નહીં.
  
1:14:37 તે એક માણસ તરીકે
સૌથી વધુ ગૌરવહીન છે.
  
1:14:42 તમે ઇચ્છો ત્યાં સુધી
મારો હાથ પકડી શકો,
  
1:14:46 પરંતુ કોઈના પગ નહીં,
તે અમાનવીય, ગૌરવહીન છે. બરાબર. બરાબર.
  
1:14:53 માટે, ધ્યાન એ એવું કશુંક છે
જેનો મહાવરો થઈ ન શકે,
  
1:15:00 જેમ તમે વાયોલિન કે પિયાનોનો મહાવરો કરો તેમ.
 
1:15:06 ગાવામાં તમે મહાવરો કરો છો.
 
1:15:09 એનો અર્થ એ કે તમે અમુક સ્તરની
સર્વોત્કૃષ્ટતાએ પહોંચવા માગો છો.
  
1:15:15 અને ધ્યાનમાં કોઈ સ્તર નથી,
કશું પ્રાપ્ત કરવાનું નથી.
  
1:15:21 તેથી તે સભાનપણાનું,
ઈરાદાપૂર્વકનું ધ્યાન નથી.
  
1:15:29 મને આશ્ચર્ય છે કે તમે
આ બધું સમજો છો કે કેમ.
  
1:15:32 એવું એક ધ્યાન છે
જે પૂર્ણપણે દિશાહીન છે,
  
1:15:40 પૂર્ણપણે, જો હું આ શબ્દ વાપરી શકું તો,
અભાન.
  
1:15:45 એ કોઈ ઈરાદાપૂર્વકની પ્રક્રિયા નથી.
ચાલો, છોડો આ વાતને.
  
1:15:51 આપણે આ વાતમાં ઘણો સમય
ગાળી શકીએ - એક કલાક, વધારે,
  
1:15:54 એક આખો દિવસ,
આ શોધવા માટે તમારું આખું જીવન.
  
1:16:03 અને આપણે અવકાશ વિષે પણ
વાત કરવી જોઈએ,
  
1:16:08 કારણ કે તે ધ્યાન છે.
 
1:16:13 અવકાશ - આપણાં મગજમાં
જરા પણ અવકાશ નથી.
  
1:16:18 તમે આ સમજ્યા છો, સર?
અવકાશ નથી.
  
1:16:23 બે સંઘર્ષો વચ્ચે, બે વિચારો વચ્ચે
ખાલી જગ્યા છે,
  
1:16:31 પરંતુ છતાં એ બધું કાયમ
વિચારના ક્ષેત્રમાં જ રહે છે.
  
1:16:37 અવકાશ એટલે શું?
 
1:16:47 શું અવકાશમાં સમય સમાવિષ્ટ છે?
 
1:16:53 કે પછી, સમયમાં બધો અવકાશ સમાયેલો છે.
 
1:17:01 આપણે સમય વિષે વાત કરી.
 
1:17:04 શું હું ટૂંકમાં તેની વાત કરી શકું,
 
1:17:07 જોકે લગભગ
સવાદસ વાગ્યા છે -
  
1:17:09 પછી તમને અહીં રોકી રાખવા બદલ
મને દોષ નહીં આપતા.
  
1:17:13 સમય - હું બહુ ટૂંકમાં તે
વાત કરીશ,
  
1:17:16 જો તમને સમજ ન પડે તો
હું દિલગીર છું – સમય ગઈકાલ છે -
  
1:17:22 બધી સ્મૃતિઓ,
બધા બનાવો,
  
1:17:25 બધા ઝઘડાઓ,
અનિશ્ચિતતાઓ,
  
1:17:28 અને લાંબી, પચીસ
લાખ વર્ષોની સ્મૃતિઓ -
  
1:17:34 એ બધું ગઈકાલ છે.
 
1:17:37 અને વર્તમાન એ પરિસ્થિતિ છે,
જે અત્યારે ઘટી રહી છે.
  
1:17:43 બધો ભૂતકાળ અત્યારે
સંજોગો દ્વારા, સમય દ્વારા, ઘટનાઓ દ્વારા
  
1:17:49 ફેરફાર પામી રહ્યો છે.
 
1:17:53 અને ભવિષ્ય ફેરફાર પામી રહ્યું છે,
 
1:17:57 સમયની અંદર ભવિષ્ય તરીકે ઘડાઈ રહ્યું છે.
 
1:18:03 એટલે કે, ભૂતકાળ પોતાનામાં
વર્તમાનમાં ફેરફાર કરીને
  
1:18:09 ભવિષ્ય બને છે.
 
1:18:15 આમ, બધો સમય, ભવિષ્ય,
વર્તમાન અને ભૂતકાળ
  
1:18:22 અત્યારની પળમાં સમાવિષ્ટ છે.
 
1:18:26 કૃપા કરીને, સંમત ન થતા,
આ સૌથી વધુ…
  
1:18:29 આ અસાધારણ
રહસ્ય પ્રગટ કરે છે,
  
1:18:32 કારણ કે આ કર્મ માગી લે છે
- માત્ર કહેવા પૂરતી સંમતિ નહીં કે,
  
1:18:36 'હા, હું ઘરે જાઉં છું…'
અને પછી તમારું જીવન એમ ને એમ ચાલુ રાખો.
  
1:18:43 સમગ્ર સમય - ભવિષ્ય,
વર્તમાન અને ભૂતકાળ, અત્યારની પળ છે.
  
1:18:53 માટે, કર્મ અત્યારે ફેરફાર કરે છે,
આવતીકાલે નહીં.
  
1:18:58 'હું આવતીકાલે સારો થઈશ'.
 
1:19:02 એટલે બધું કર્મ, બધો વિચાર,
 
1:19:07 બધો સમય અત્યારે જ છે.
 
1:19:14 આપણે તે વિષે વાત કરી.
હું વધુ આગળ નહીં જાઉં.
  
1:19:19 તો અવકાશ શું છે?
 
1:19:24 તેની કલ્પના ન કરતા કારણ કે
એ માત્ર તમારો વિચાર જ કલ્પના કરે છે
  
1:19:27 કે અવકાશ આવો છે,
સ્વર્ગ છે.
  
1:19:32 હું તમને એક બહુ મજાનો ટુચકો કહું.
કહું હું?
  
1:19:37 પ્રઃ જરૂર, જરૂર.
 
1:19:43 કૃ: આ નરક છે,
અને ત્યાં દૂર શયતાન છે.
  
1:19:49 હું કોઈની તરફ આંગળી નથી ચીંધી રહ્યો!
 
1:19:54 શયતાન દૂર ખૂણામાં છે
- તમે જાણો છો,
  
1:19:58 ખ્રિસ્તી શયતાન
બે શીંગડાં અને પૂંછડીવાળો -
  
1:20:01 અને ત્યાં બે લોકો
વાતો કરી રહ્યા છે.
  
1:20:05 એક માણસ બીજાને કહે છે,
'અહીં બહુ ગરમી છે, નહીં?'
  
1:20:09 નરક - બહુ ગરમી.
બીજો માણસ કહે છે,
  
1:20:12 'હા, બહુ ગરમી છે, પણ સૂકી ગરમી.'
 
1:20:23 આ ટુચકો નથી? રમુજી માણસો.
ભલે, સર.
  
1:20:31 મારી પાસે ઘણા ટુચકાઓ છે,
હું તે શરુ નહીં કરું.
  
1:20:36 તો અવકાશ શું છે?
 
1:20:39 જો અવકાશમાં સમય સમાવિષ્ટ હોય,
તો તે અવકાશ નથી.
  
1:20:46 તો તેની હદ ચારેકોરથી બંધાયેલી છે,
સીમિત છે.
  
1:20:51 તો, શું મગજ સમયથી
મુક્ત થઈ શકે?
  
1:20:59 સર, આ અતિ મહત્ત્વનો,
પ્રચંડ પ્રશ્ન છે.
  
1:21:03 તમે આ સમજતા હો એમ લાગતું નથી.
 
1:21:11 જો સમગ્ર જીવન અત્યારની પળમાં
સમાયેલું હોય,
  
1:21:16 તો એનો અર્થ શું એ તમે જુઓ છો?
 
1:21:20 સમગ્ર માનવજાત તમે છો.
 
1:21:25 સમગ્ર માનવજાત,
તમે સહન કરો છો, તેથી બીજો માણસ સહન કરે છે,
  
1:21:28 વ્યગ્રતા, દર્દ વગેરે.
 
1:21:32 તેની ચેતના એ તમે છો.
 
1:21:35 તમારી ચેતના,
તમારું અસ્તિત્વ, એ તે છે.
  
1:21:41 તમે અને હું, એવું કંઈ નથી,
જે અવકાશને સીમિત કરે છે.
  
1:21:51 તો, શું સમયનો અંત છે ખરો?
 
1:21:59 ઘડિયાળનો નહીં, તે તો
તમે ચાવી ન આપો એટલે બંધ પડી જાય.
  
1:22:04 સમયની સંપૂર્ણ ગતિનો અંત.
 
1:22:09 સમય ગતિ છે,
બનાવોની, હિલચાલોની હારમાળા છે.
  
1:22:17 વિચાર હિલચાલોની હારમાળા છે,
માટે સમય વિચાર છે.
  
1:22:23 તો આપણે પૂછીએ છીએ:
જો અવકાશમાં સમય સમાવિષ્ટ હોય -
  
1:22:30 ગઈકાલ, આવતીકાલ વગેરે.
- તો તે અવકાશ નથી.
  
1:22:37 માટે, શું સમયનો અંત છે ખરો?
 
1:22:41 એનો અર્થ એ કે
શું વિચારનો અંત છે ખરો?
  
1:22:45 એનો અર્થ એ કે
શું જ્ઞાનનો અંત છે ખરો?
  
1:22:50 એટલે કે, શું અનુભવનો અંત છે ખરો?
 
1:22:57 જે છે સંપૂર્ણ મુક્તિ.
 
1:23:03 અને આ છે ધ્યાન -
 
1:23:07 નહીં કે નદીકિનારે બેસવું અને
જોયા કરવું વગેરે...
  
1:23:10 તે બધું તો ખૂબ બાલિશ છે.
 
1:23:13 આ માત્ર અતિશય પ્રમાણમાં
બુદ્ધિ જ નહીં, પરંતુ અંતર્દૃષ્ટિ
  
1:23:20 પણ માગે છે - કૃપા કરી
આ શબ્દનો પ્રયોગ ફરી ન કરતા -
  
1:23:26 આ બધામાં અંતર્દૃષ્ટિ -
 
1:23:33 ભૌતિકશાસ્ત્રવિદ્, કળાકાર,
 
1:23:39 ચિત્રકાર, કવિ વગેરે
પાસે સીમિત અંતર્દૃષ્ટિ હોય છે.
  
1:23:46 સીમિત, અલ્પ.
 
1:23:49 આપણે વાત કરી રહ્યા છીએ
સમયહીન અંતર્દૃષ્ટિની.
  
1:23:57 તો આ છે ધ્યાન.