કૃષ્ણમૂર્તિ જ્યાં સુધી કોઈ મધ્યસ્થ છે, ત્યાં સુધી ધ્યાન નથી

Krishnamurti Subtitles

RA85T3 - જ્યાં સુધી કોઈ મધ્યસ્થ છે, ત્યાં સુધી ધ્યાન નથી

ત્રીજું જાહેર પ્રવચન
રાજઘાટ - વારાણસી, ભારત
૨૨ નવેમ્બર ૧૯૮૫

2:13	K: Would anybody like	કૃ: કોઈને પણ અહીંયાં
	to come and sit here?	આવીને બેસવું ગમશે?

2:16	I really mean it, sir.	હું ખરેખર કહું છું, સર.
	You can come.	તમે આવી શકો છો.

2:30	Q: Sir, may I come?	પ્ર: સર, હું આવી શકું?
	K: Do, yes.	હા, આવો.

2:40	K: Or would you like to come up here?	કૃ: અથવા તમને આ તરફ આવવું ગમશે?
	This is alright, sir.	આ બરાબર છે, સર.

2:52	Two gurus.	બે ગુરુઓ.

2:59	Q: Only one.	પ્ર: માત્ર એક જ.

3:14	K: Is this alright?	કૃ: આ બરાબર છે?

3:36	This is the last talk.	આ છેલ્લું પ્રવચન છે.

3:47	We’re going to talk over together	આપણે સાથે મળીને આજની સવારે

3:50	a great many things this morning,	ઘણીબધી મહાન બાબતોની વાતો કરવાના છીએ,
	a great many things,	ઘણીબધી મહાન બાબતોની,

4:00	and as we said,	અને અમે કહ્યું તે પ્રમાણે,
	we’re not the only speaker.	માત્ર અમે જ વક્તા નથી.

4:11	You and the speaker are partaking,	આપણે જે આખીયે સમસ્યા અથવા બાબતો વિષે
	sharing together	ચર્ચા કે વાતચીત કરવાના છીએ,

4:20	the whole problem, or issues that	તેમાં તમે અને વક્તા સાથે મળીને
	we are going to discuss, talk over.	ભાગ લઈ રહ્યા છીએ.

4:27	As we said,	આપણે કહ્યું તે પ્રમાણે,
	you are participating in it,	તમે તેમાં સહભાગી છો,

4:33	not just listening casually	માત્ર સહેજ સાંભળવાનું નથી
	or something that you must listen to,	અથવા એવું કંઈ નથી કે તમારે સાંભળવું જ પડે,

4:41	but together we are going	પરંતુ આપણે સાથે મળીને
	to talk over many things.	ઘણી વસ્તુઓની વાતો કરીશું.

4:50	We’ve dealt with, in the last two	આપણે આગલાં બે પ્રવચનો અને એક ચર્ચા દરમ્યાન
	talks and a discussion, many things:	ઘણી વસ્તુઓની ઊંડાણમાં વાતો કરી છે:

5:03	fear and all the travails of man,	ભય અને માનવની સઘળી વેદનાઓ,

5:14	the problems that we have,	આપણી સમસ્યાઓ,

5:18	those problems	એવી સમસ્યાઓ
	which we never seem to resolve,	જેનો આપણે કદી નિવેડો લાવી શકતા નથી,

5:24	and we still carry them.	અને જેનું આપણે અત્યાર સુધી વહન કરીએ છીએ.

5:27	We went into that carefully.	આપણે કાળજીપૂર્વક તેની વાત કરી.

5:32	The problems exist because	સમસ્યાઓનું અસ્તિત્વ છે કારણ કે
	our minds are filled with problems	આપણાં મન સમસ્યાઓથી ભરાયેલાં છે,

5:38	therefore there is no freedom	અને માટે કોઈ પણ સમસ્યા સામે જોવાની
	to look at any problem.	મુક્તિ રહી જ નથી.

5:43	This is not the time	તેમાં અત્યારે જવાનો
	to go into it now –	આ સમય નથી -

5:46	we went into it very carefully.	આપણે ખૂબ કાળજીપૂર્વક તે વાત કરી છે.

5:50	And also we went into	અને આપણે વિચાર અંગેના પ્રશ્નમાં
	the question of thought:	ઊંડાણથી વાત કરી:

5:56	why thought has made this life	કેમ વિચારે આ જીવનને
	so utterly impossible.	તદ્દન અશક્ય બનાવી દીધું છે.

6:06	Thought has brought about	વિચારે વિપુલ પ્રમાણમાં
	a great deal of conflict –	સંઘર્ષ આણ્યો છે -

6:11	wars for two and a half	પચીસ લાખ વર્ષોથી
	million years –	ચાલતાં યુદ્ધો -

6:18	that means practically every year	એનો અર્થ કે લગભગ દર વર્ષે આપણે
	we kill each other,	એકબીજાની હત્યા કરીએ છીએ,

6:25	in the name of god,	ભગવાનના નામે,
	in the name of patriotism –	દેશભક્તિના નામે -

6:34	my country against your country,	મારા દેશની વિરુદ્ધ તમારો દેશ,

6:38	our religion against your religion	અમારા ધર્મની વિરુદ્ધ તમારો ધર્મ
	and so on.	વગેરે.

6:44	War after war,	યુદ્ધ પછી બીજું યુદ્ધ,
	not perhaps in Benares –	કદાચ બનારસમાં નહીં -

6:51	here you’re fairly	અહીં તમે વાસ્તવિક દુનિયાથી
	off the real world,	ખાસ્સા દૂર છો,

6:58	but we are facing wars every year.	પરંતુ આપણે દર વર્ષે
		યુદ્ધોનો સામનો કરીએ છીએ.

7:08	And we also talked about	અને આપણે વિચારના મૂળ સ્વભાવ વિષે
	the nature of thought,	પણ વાત કરી,

7:14	why thought divides man,	કેમ વિચાર માનવોને વિભાજીત કરે છે,
	or brings them together	અથવા તેમને કોઈ એક યોજના મુજબ

7:21	to do a certain project,	કામ કરવા માટે સાથે લાવે છે,
	like going to the moon.	જેમ કે ચંદ્ર ઉપર જવું.

7:27	To build that rocket,	તે રૉકેટ બનાવવા માટે,
	probably you had to have	કદાચ ૩૦૦૦૦૦ થી વધારે

7:32	over 300,000 people,	લોકોની જરૂર પડી હશે,

7:35	everybody doing	જેમાંનું દરેક જણ પોતાનું કામ
	their little job perfectly.	કોઈ ખામી વિના કરતું હોય.

7:40	Either we get together in a crisis	કાં તો આપણે યુદ્ધ જેવા કટોકટીના સમયે
	like war, which is born of hatred,	સાથે મળીએ છીએ, જે વેરભાવમાંથી ઉદ્ભવે છે,

7:48	or we come together	અથવા આપણે કોઈ રાષ્ટ્રીય મુદ્દા
	for some national issue,	ઉપર એકમત થઈએ છીએ,

7:58	or we come together	અથવા આપણે કોઈ મહાન આફત આવે
	when there is a great crisis	ત્યારે એક સાથે થઈએ છીએ,

8:03	like earthquakes, volcanic eruptions,	જેમ કે ધરતીકંપ, જ્વાળામુખી ફાટવો,
	natural incidents and so on.	કુદરતી હોનારતો વગેરે.

8:16	Apart from that,	તે સિવાય,
	we never get together.	આપણે ક્યારેય એક સાથે થતા નથી.

8:25	Now this morning,	હવે આજની સવારે,
	if I may most respectfully suggest,	હું આદરપૂર્વક સૂચવું છું,

8:30	that we all get together,	કે અહીં બેઠેલાં આપણે બધાં
	as we are all sitting together,	એકસાથે મળીએ,

8:36	and gather energy so that	અને શક્તિ એકઠી કરીએ, જેથી
	we can think out very clearly	આપણે જે વિભિન્ન મુદ્દાઓ ઉઠાવવાના છીએ

8:46	the various issues that we are	તેને વિષે બહુ સ્પષ્ટતાથી વિચારી શકીએ.
	going to raise. Together.	સાથે મળીને.

8:54	That means you are	એનો અર્થ એ કે તમે
	actively thinking, actively hearing,	સક્રિયપણે વિચારશો, સક્રિયપણે સાંભળશો,

9:08	to activate our brains	આપણાં મગજો જે ઘણાં સુસ્ત છે
	which are rather sluggish –	તેમને સક્રિય કરશો -

9:15	forgive me for pointing this out –	મને આ કહેવા બધા ક્ષમા કરજો -

9:19	sluggish, slow, monotonous,	સુસ્ત, ધીમાં, એકધારાં,
	repetitive and so on.	પુનરાવર્તનભર્યાં વગેરે.

9:29	So we, together this morning,	એટલે, આજની સવારે આપણે સાથે મળીને,
	keeping our brains alert –	પોતાનાં મગજોને સચેત રાખીને -

9:37	I’m not insulting,	હું અપમાન નથી કરી રહ્યો,
	I’d like to insult, but I won’t.	હું અપમાન કરવા માગું છું, પણ હું કરીશ નહીં.

9:47	That’s only a joke!	તે માત્ર એક મજાક છે!

9:52	To keep not only	માત્ર શારીરિક જીવતંત્રને
	the physical organism active,	સક્રિય રાખવા પૂરતું જ નહીં,

10:00	because that gives energy:	કારણ કે તે આપણને શક્તિ આપે છે:

10:04	different forms of walking,	જુદીજુદી રીતે ચાલવું,
	swimming,	તરવું,

10:08	and different types	અને વિશિષ્ટ પ્રકારનાં
	of yogic asanas and so on,	યોગાસનો વગેરે,

10:14	but also to have	પણ એક બહુ જ સ્પષ્ટ
	a very clear, active brain,	અને સક્રિય મગજ હોવું,

10:23	not a specialised brain	કોઈ વિશેષિત મગજ નહીં,
	as a philosopher, as a scientist,	જેમ કે કોઈ તત્ત્વજ્ઞાની, કોઈ વૈજ્ઞાનિક,

10:35	as a physicist and so on.	કોઈ ભૌતિકશાસ્ત્રવિદ્ વગેરે.

10:40	Those specialised brains	વિશેષિત મગજો
	become very narrow.	બહુ સંકુચિત બની જાય છે.

10:47	I know some friends	હું કેટલાક મિત્રોને ઓળખું છું
	who are scientists here –	જેઓ અહીં વૈજ્ઞાનિક છે -

10:51	I hope I’m not insulting them.	મને આશા છે કે હું તેઓનું
		અપમાન નથી કરી રહ્યો.

10:56	Or the doctors, or the philosophers	અથવા ડૉક્ટરો, કે તત્ત્વજ્ઞાનીઓ,
	who talk about talks.	જેઓ પ્રવચનો વિષે પ્રવચન કરે છે.

11:06	You understand?	તમે સમજો છો?
	See the joke?	આ મજાકને જુઓ છો?

11:12	Talk about talks,	પ્રવચનો વિષે પ્રવચન -
	either Plato, Aristotle,	કાં તો પ્લેટો, એરિસ્ટોટલ,

11:20	various Greek philosophers,	અનેક ગ્રીક તત્ત્વજ્ઞાનીઓ,
	or your own.	અથવા તો તમારા પોતાના.

11:29	Philosophy actually according	શબ્દકોશ મુજબ
	to the dictionary means	તત્ત્વજ્ઞાનનો ખરો અર્થ છે

11:34	‘the love of truth’,	'સત્ય માટેનો પ્રેમ',
	‘the love of life’,	'જીવન માટેનો પ્રેમ',

11:40	‘the love of wisdom’.	'વિદ્વતા માટેનો પ્રેમ'.
	Not theories –	તાત્વિક સિદ્ધાંતો નહીં,

11:48	adding more and more theory,	વધુ ને વધુ સિદ્ધાંતો ઉમેરવા,

11:51	or quoting somebody and explaining	અથવા કોઈની વાતોમાંથી અવતરણ ટાંકવાં અને
	what they have quoted.	સમજાવવું કે તેમણે ક્યાંથી ઉતારો કર્યો છે.

11:59	All the universities, colleges,	આખીયે દુનિયામાં બધી યુનિવર્સીટીઓ,
	schools all over the world	કૉલેજો, સ્કૂલો

12:06	are conditioning the brain.	મગજને અનુબંધિત કરી રહી છે.

12:12	I don’t know if you’ve ever gone	મને ખબર નથી કે તમે ક્યારેય
	into the question of learning,	શીખવાના પ્રશ્નમાં ઊંડા ઉતર્યા છો કે કેમ,

12:19	what it is to learn.	શીખવું એટલે શું.

12:22	Now we’re going	હવે આપણે સાથે મળીને
	to find out together,	શોધી કાઢવાના છીએ કે

12:26	what it means to learn.	‘શીખવું’ એનો અર્થ શો છે.

12:29	We generally mean learning	સામાન્ય રીતે આપણે શીખવાનો અર્થ
	to mean memorising –	યાદ કરી લેવું એવો કરીએ છીએ -

12:39	go to school, you memorise	સ્કૂલ જઈને તમે કેવી રીતે
	how to read and write,	વાંચવું અને લખવું એ યાદ કરો છો,

12:44	you memorise mathematics,	ગણિત યાદ કરી લો છો,
	and so on.	વગેરે.

12:50	All through school,	સ્કૂલ, કૉલેજ,
	college, university,	યુનિવર્સીટી દરમ્યાન -

12:55	if you’re lucky	જો તમે ત્યાં સુધી પહોંચવા જેટલા
	to reach up to that level,	નસીબદાર હો,

12:58	or unlucky to reach that level,	અથવા તો કમનસીબે ત્યાં સુધી ન પહોંચી શકો -
	you memorise.	તમે બધું યાદ કરી લો છો.

13:07	And that memory	અને તે સ્મૃતિનો
	can be used actively –	સક્રિય ઉપયોગ કરી શકાય -

13:13	to earn a livelihood, to gain	આજીવિકા કમાવા માટે,
	power, possessions, prestige,	સત્તા, માલમિલકત, પ્રતિષ્ઠા,

13:19	patronage and so on.	સમર્થન મેળવવા માટે વગેરે.

13:23	So what is learning?	તો શીખવું એટલે શું?
	Is there another kind of learning?	કોઈ અન્ય પ્રકારનું શીખવું છે?

13:28	We know the ordinary	આપણે સાધારણ પ્રકારના શીખવાને
	kind of learning –	જાણીએ છીએ -

13:32	school, college, university.	સ્કૂલ, કૉલેજ, યુનિવર્સીટી.

13:35	Or learning a skill,	અથવા તો કોઈ ખાસ કારીગરી શીખવી,
	to become an excellent carpenter	શ્રેષ્ઠ સુથાર

13:41	or a plumber or an excellent cook.	કે પ્લમર કે રસોઇયા બનવા માટે.

13:53	There are several	અહીં મારા કેટલાક
	friends of mine here	મિત્રો છે

13:56	who are very good cooks	જેઓ ખૂબ સારા રસોઇયાઓ છે,
	and also very good philosophers,	અને ખૂબ સારા તત્ત્વજ્ઞાનીઓ પણ છે,

14:04	and psychiatrists and physicists	અને માનસચિકિત્સકો તેમ જ ભૌતિકવિજ્ઞાનીઓ છે
	– they are all there –	- તેઓ બધા ત્યાં છે -

14:12	here – not in that direction.	અહીં - તે તરફ નહીં.

14:21	So, what is learning?	તો, શીખવું એટલે શું?

14:25	Is there another kind of learning	શું કોઈ અન્ય પ્રકારનું શીખવું છે

14:28	which is not merely memorising?	જે માત્ર પાકું યાદ કરી લેવું એટલું જ ન હોય?

14:34	Have you ever thought about it?	તમે ક્યારેય એ વિષે વિચાર્યું છે?

14:40	When you’re memorising	જયારે તમે યાદ કરો છો ત્યારે
	your brain is filled with memories.	તમારું મગજ સ્મૃતિઓથી ભરાઈ જાય છે.

14:50	That’s simple.	તે સરળ છે.

14:52	So, memory multiplies,	એટલે સ્મૃતિઓ વધતી રહે છે,
	keeps you somewhat alert,	તમને થોડા સચેત રાખે છે,

15:02	you learn more, more, more.	તમે વધુ ને વધુ શીખતા રહો છો.

15:06	We’re asking you, he and I:	અમે - આ ભાઈ અને હું - તમને પૂછીએ છીએ:

15:15	Right, sir?	બરાબર, સર?

15:22	We’re asking you:	અમે તમને પૂછીએ છીએ:
	is there another kind of learning,	શું કોઈ અન્ય પ્રકારનું શીખવું છે,

15:30	not merely memorising?	જે માત્ર પાકું યાદ કરી લેવું એટલું જ નથી?

15:36	As we said, we are together,	આપણે કહ્યું તેમ, આપણે એક સાથે છીએ,
	and our brains are active.	અને આપણાં મગજો સચેત છે.

15:46	So the speaker is asking you:	તો વક્તા તમને પૂછે છે:

15:51	is there a different kind	કોઈ તદ્દન વિશિષ્ટ પ્રકારનું
	of learning altogether?	શીખવું છે ખરું?

16:01	Q: Understanding is learning, sir.	પ્ર: સમજવું તે શીખવું છે, સર.
	K: No, sir, don’t define it yet,	કૃ: ના, સર, તેની તરત વ્યાખ્યા ન કરો,

16:07	think it through,	તેમાં પૂરેપૂરું વિચારો,
	look at the question.	પ્રશ્નને જુઓ.

16:11	Is there a different	કોઈ વિશિષ્ટ પ્રકારનું
	sort of learning	શીખવું છે,

16:16	which is not memorising?	જે માત્ર યાદ કરવું એટલું જ નથી?

16:20	This is a very important question	આ બહુ અગત્યનો પ્રશ્ન છે

16:24	because the brain records	કારણ કે મગજ
	everything, every incident,	દરેક વસ્તુ, દરેક બનાવ,

16:33	every kind of memory.	દરેક જાતની સ્મૃતિ નોંધ્યા કરે છે.

16:39	When you’re hurt, it is recorded,	જયારે તમારું મન દુભાય,
		ત્યારે તેની નોંધ થાય છે,

16:43	but you never enquire who is hurt.	પરંતુ તમે ક્યારેય એ તપાસતા નથી
	We’ll come to that presently.	કે કોણ દુભાયું છે. આપણે

16:50	So the brain is recording.	તો મગજ નોંધ કરે છે.

16:55	See the importance of that.	તેનું મહત્ત્વ જુઓ.

16:58	It has to record, otherwise	તેણે નોંધ કરવી જ પડે, નહીંતર
	you and I wouldn’t be here.	તમે અને હું અહીં ન હોઈએ.

17:05	So the brain is constantly	તો મગજ સતત
	recording, discarding.	નોંધ કરે છે, કાઢી નાખે છે.

17:15	Now, is it necessary to record?	હવે, શું નોંધ કરવી જરૂરી છે?

17:24	You understand my question?	તમે મારો પ્રશ્ન સમજો છો?

17:27	You record an incident in a car;	તમે ગાડીમાં એક અકસ્માતના
	an accident.	બનાવની નોંધ કરો છો.

17:32	It’s instantly recorded,	તેની નોંધ તત્ક્ષણ થાય છે,
	because you have pain,	કારણ કે તમને પીડા થાય છે,

17:37	or you are hurt,	અથવા તમને ઇજા થઈ છે,
	or your car is hurt.	કે પછી તમારી ગાડીને નુકસાન થયું છે.

17:41	So, the brain has	એટલે કે, મગજ પાસે
	the capacity, the energy,	ક્ષમતા છે, શક્તિ છે -

17:46	not only to record,	માત્ર નોંધ કરવાની જ નહીં,
	but also to safeguard itself.	પરંતુ પોતાનું સંરક્ષણ કરવાની પણ.

17:56	We’re asking: is it necessary	આપણે પૂછીએ છીએ: શું દરેક વસ્તુની
	to record everything?	નોંધ કરવી જરૂરી છે?

18:07	Or only record that which is	અથવા તો માત્ર તેની જ નોંધ કરવી
	necessary – and nothing else?	જે જરૂરી હોય - અને બીજા કશાની નહીં?

18:19	Have you put this question to	તમે સૌએ, માનસચિકિત્સકોએ,
	yourself, including the psychiatrists,	તેમ જ ભૌતિકવિજ્ઞાનીઓએ, આ પ્રશ્ન

18:28	including the physicists and so on.	ક્યારેય પોતાની જાતને પૂછ્યો છે?

18:31	Have you ever considered	તમે ક્યારેય આ પ્રશ્ન વિષે
	this question?	ગંભીરતાપૂર્વક વિચાર્યું છે?

18:36	The brain records for its own security	મગજ પોતાની સલામતી માટે નોંધ કરે છે,

18:44	otherwise you and I wouldn’t	નહીંતર તમે અને હું
	be sitting here.	અહીં બેઠા ન હોઈએ.

18:46	We recorded how long it would take	આપણે નોંધ્યું કે અહીં પહોંચવામાં
	to come here and so on.	કેટલો સમય લાગશે વગેરે.

18:53	We’re asking, it is necessary	આપણે તપાસી રહ્યા છીએ કે, અમુક વસ્તુઓની
	to record certain things,	નોંધ કરવી જરૂરી છે,

18:59	and totally unnecessary	અને જેમાં મન સંડોવાયેલું હોય
	where the psyche is involved.	ત્યાં નોંધ કરવી તે તદ્દન બિનજરૂરી છે.

19:09	You understand my question, sir?	તમે મારો પ્રશ્ન સમજો છો, સર?

19:15	Is it necessary	જયારે તમારાં વખાણ થાય
	when you are flattered to record it?	ત્યારે તેની નોંધ કરવી જરૂરી છે?

19:24	Or when you are insulted?	અથવા તમારું અપમાન થાય ત્યારે?

19:28	Is it necessary	શું તે વસ્તુઓની
	to record those things?	નોંધ કરવી જરૂરી છે?

19:33	Because the recording	કારણ કે નોંધણી
	builds up the psyche.	મનને રચે છે.

19:43	Are we talking over together?	શું આપણે ભેગા મળીને વાત કરી રહ્યા છીએ?
	Or you are just saying,	કે પછી તમે માત્ર કહો છો,

19:47	‘Yes, it sounds rather good’.	'હા, આ જરા સારું લાગે છે.'

19:55	This is a very serious question.	આ એક બહુ ગંભીર પ્રશ્ન છે.

19:58	Because the psyche	કારણ કે, મન,
	which is made up of all the elements,	જે બધાં ઘટકો,

20:04	characteristics, ethos,	ખાસિયતો, પ્રાકૃતિક લક્ષણોનું બનેલું છે,
	is contained there in the brain,	તે મગજની અંદર રહેલું છે,

20:11	which we call consciousness.	જેને આપણે ચેતના કહીએ છીએ.

20:16	In that consciousness,	તે ચેતનાની અંદર

20:18	all the activities of memory,	સ્મૃતિની બધી પ્રવૃત્તિઓ,
	fears, etc., is contained.	ભયો વગેરે રહેલું છે.

20:26	So we’re asking again	તો આપણે ફરી પૂછીએ છીએ
	– don’t go to sleep, please – again:	- ઊંઘી ન જશો, મહેરબાની કરીને - ફરીથી:

20:34	is it necessary	શું મનને રચવું
	to build up the psyche?	જરૂરી છે?

20:40	‘Psyche’ means the self.	'મન' એટલે સ્વત્વ.

20:43	The self being all the memories,	સ્વત્વ એટલે બધી જ સ્મૃતિઓ,

20:46	the activities of thought,	વિચારની બધી પ્રવૃત્તિઓ,
	imagination, fascination, fear,	કલ્પના, મોહ, ભય,

20:55	pleasure, sorrow, pain.	ખુશી, દુઃખ, વેદના.
	So, recording.	માટે, નોંધ કરવી તે.

21:00	Which makes up the whole psyche,	તેમાંથી સમગ્ર મન,
	the ‘I’, the persona.	'હું', વ્યક્તિત્વ બને છે.

21:07	You understand?	તમે સમજો છો?

21:09	Is it necessary to record	શું સ્વત્વની રચના કરવા માટે
	so as to build up the self?	નોંધણી કરવી જરૂરી છે?

21:17	You don’t think	તમે આમાંની કોઈ પણ
	about any of these things.	વસ્તુ વિષે વિચારતા નથી.

21:21	So I’m asking, we are asking,	તો હું પૂછું છું, આપણે પૂછીએ છીએ,
	he and I – poor chap,	આ ભાઈ અને હું - બિચારો માણસ,

21:27	I am sorry you are sitting here,	મને ખેદ છે કે તમે અહીં બેઠા છો,
	you don’t mind?	તમને વાંધો નથી?

21:35	Q: If you want.	પ્ર: તમારી ઇચ્છા હોય તો.
	K: If I want?	કૃ: મારી ઇચ્છા હોય તો?

21:39	You are sitting there, sir.	તમે ત્યાં બેઠેલા છો, સર.

21:48	Have you ever thought	તમે ક્યારેય આ વિષે વિચાર્યું છે,
	about this, looked at it,	આની સામે જોયું છે,

21:55	or investigated as you would	અથવા જેવી રીતે તમે વિવિધ તત્ત્વજ્ઞાનની
	into various philosophical,	કે ધાર્મિક બાબતોનું પરીક્ષણ કરો

22:03	religious matters, gone into	તેવી રીતે આનું પરીક્ષણ કર્યું છે,
	this question of recording?	નોંધણી કરવાના પ્રશ્નમાં ઊંડા ઉતર્યા છો?

22:10	If I didn’t record	જો મેં ગાડી કેવી રીતે ચલાવવી
	how to drive a car	તેની નોંધણી ન કરી હોય

22:18	– the speaker has driven a car	- વકતાએ બે વર્ષ પહેલાં
	at 120 miles an hour two years ago –	કલાકના ૧૨૦ માઈલની ઝડપે ગાડી ચલાવી છે -

22:27	if I didn’t… if there was	જો મેં ન કરી હોત… જો નોંધણી
	no recording, I couldn’t drive.	ન હોત, તો હું ગાડી ચલાવી ન શકત.

22:34	So, it is necessary	એટલે, અમુક વસ્તુઓની
	to record certain things	નોંધણી કરવી જરૂરી છે,

22:39	and totally unnecessary	અને અન્ય વસ્તુઓની નોંધણી કરવી
	to record others.	તદ્દન બિનજરૂરી છે.

22:46	See the beauty of it,	આનું સૌંદર્ય જુઓ,

22:49	so that the brain is not always	જેથી મગજ હંમેશાં
	conditioned in memory,	સ્મૃતિમાં અનુબંધિત ન રહે,

22:57	so that the brain becomes	જેથી મગજ અસાધારણપણે
	extraordinarily free, but active.	મુક્ત, પરંતુ સક્રિય બને.

23:10	So that’s the first question.	તો આ છે પહેલો પ્રશ્ન.

23:13	Learning is not to record.	શીખવું એટલે નોંધણી ન કરવી.

23:21	I would like to discuss this	હું કોઈ માનસચિકિત્સક સાથે
	with a psychiatrist – they are here.	આની ચર્ચા કરવા માગું છું - તેઓ અહીં છે.

23:28	We have discussed	આપણે આ બાબતે
	this matter in New York.	ન્યૂયોર્કમાં ચર્ચા કરી છે.

23:33	They were fascinated	તેઓ નોંધણી ન કરવાના વિચારથી
	with the idea of not recording.	મંત્રમુગ્ધ થયા હતા.

23:41	So that the brain cells	જેથી મગજના કોષો
	themselves mutate.	જાતે જ પરિવર્તિત થાય.

23:48	You understand? Oh, no.	તમે સમજો છો? ઓહ, ના.

23:53	Our brains are built up	આપણાં મગજો
	with cells and so on –	કોષો, વગેરે વડે બનેલાં છે -

23:59	I’m not a professional –	હું આનો વ્યવસાયી નથી -

24:02	and in the brain cells	અને મગજના કોષોમાં
	are the memories.	સ્મૃતિઓ છે.

24:11	And we live on those	અને આપણે તે સ્મૃતિઓના સહારે
	memories – the past,	જીવીએ છીએ - ભૂતકાળ,

24:16	all the remembrance	માણસ પાસે રહેલી
	that one has,	બધી યાદો,

24:20	and the older one gets,	અને માણસ જેમ જેમ વધુ વૃદ્ધ થાય,
	the more you go back	તેમ તેમ વધુ ને વધુ પાછળ જતો જાય છે,

24:23	further and further till you die.	મૃત્યુ આવે ત્યાં સુધી.

24:29	Back.	પાછળ.

24:31	And it’s rather an important	અને આ શોધી કાઢવું, શીખવું,
	question to find out, learn,	તે ખરું જોતાં એક અગત્યનો પ્રશ્ન છે,

24:40	learn to find out whether the brain	તે શોધી કાઢવાનું શીખો કે શું મગજે
	needs recording everything.	દરેક બાબતની નોંધ રાખવાની જરૂર છે.

24:47	Not forgetting – the difference	ભૂલી જવું એમ નહીં - બંને અલગ છે,
	between forgetting and recording	ભૂલી જવું અને નોંધણી કરવી

24:54	are entirely two different matters.	તે બંને બિલકુલ ભિન્ન બાબતો છે.

24:58	So, when you are hurt	તો, જયારે તમે દુભાઈ જાવ,
	– not physically –	- શારીરિક રીતે નહીં -

25:06	psychologically, inwardly,	માનસિક રીતે, આંતરિક રીતે,
	what is hurt?	ત્યારે શું દુભાય છે?

25:16	You say, ‘I am hurt’.	તમે કહો છો, 'હું દુભાયો છું.'
	Haven’t you heard that phrase?	શું તમે આ શબ્દો નથી સાંભળ્યા?

25:23	Is it new to you?	આ તમારા માટે નવું છે?

25:26	You are all hurt, aren’t you?	તમે બધા દુભાયા છો, ખરું કે નહીં?

25:29	From childhood	બાળપણથી,
	till you grow and die,	તમે મોટા થાવ અને મૃત્યુ પામો ત્યાં સુધી,

25:34	you are being hurt all the time.	તમને બધા સમયે દુભવવામાં આવે છે.

25:37	You say, ‘I can’t	તમે કહો છો, 'હું આનાથી વધારે
	stand any more hurts.	દુભાવાનું સહન કરી શકું એમ નથી,

25:40	I’ve been hurt so much,	મને એટલો દુભવવામાં આવ્યો છે,
	I’m frightened’.	કે હું ભયભીત થઈ ગયો છું.'

25:44	I build a wall around myself,	હું મારી જાતની આજુબાજુ એક દીવાલ
	isolate myself,	ચણી દઉં છું, મારી જાતને વિખુટી કરી દઉં છું,

25:48	and all the consequences	અને દુભાયેલા હોવાનાં
	of being hurt.	બધાં પરિણામો સહન કરું છું.

25:52	Now, who is being hurt?	હવે, કોણ દુભાઈ રહ્યું છે?

25:57	Answer this, sir, don’t sit there.	આનો જવાબ આપો, સર, બેસી ન રહો.

26:00	You’re all hurt.	તમે બધા દુભાયા છો.

26:05	Every human being on the earth	પૃથ્વી ઉપરનો દરેક માણસ
	is somewhat hurt, from childhood –	થોડોઘણો દુભાયેલો છે, બાળપણથી -

26:12	the scolding, the slapping,	ઠપકો આપવો, લાફો મારવો,
	all that goes on with children.	એવું બધું બાળકો સાથે થતું જ હોય છે.

26:19	All of us have had hurts.	આપણે સૌએ દુભાયાની લાગણી અનુભવી છે.

26:24	Now, who is hurt?	હવે, કોણ દુભાયું છે?

26:27	Q: Me.	પ્રઃ હું.

26:28	K: Don’t just answer me, sir, please.	કૃ: માત્ર જવાબ ન આપો, સર, મહેરબાની કરીને.

26:33	Just think it out, sir.	તેને વિષે પૂરો વિચાર કરો, સર.

26:37	You say, ‘It’s me’,	તમે કહો છો, 'તે હું છું',
	as that gentleman points out.	પેલા સદ્દગૃહસ્થે તેમ કહ્યું.

26:42	Then what is ‘me’?	તો પછી 'હું' શું છે?

26:49	You just say, ‘Me’, ‘I’, ‘ego’ –	તમે માત્ર બોલો છો, 'હું', 'અહં' -
	any word that comes.	જે કોઈ શબ્દ તમારા મનમાં આવે તે.

26:57	But you don’t investigate	પરંતુ તમે એની કાળજીપૂર્વકની તપાસ નથી કરતા
	who is the ‘I’.	કે કોણ છે 'હું'?

27:04	Who is the persona, who is	કોણ છે તે વ્યક્તિત્વ, કોણ છે,
	the personality, who are you?	તે વ્યક્તિ, કોણ છો તમે?

27:12	A name, a degree, if you are	એક નામ, એક ઊપાધિ, જો તમે
	fortunate, or unfortunate enough,	પૂરતા નસીબદાર અથવા કમનસીબ હો તો,

27:18	a job, a house or a flat –	એક નોકરી, એક ઘર, અથવા એક ફ્લેટ -

27:24	measly little flats,	સાંકડા, નાના ફ્લેટો,
	living in boxes –	ખોખાંઓમાં જીવવાનું -

27:31	and a title after a name	અને નામની પાછળ એક પદવી
	– IAS, MSc., or MAD.	- આઈ.એ.એસ., એમ.એસસી., અથવા એમ.એ.ડી.

27:41	More like MAD – and so on.	મોટે ભાગે એમ.એ.ડી. જેવું - વગેરે.

27:47	So the image that you	એટલે માનસિક છબી તમે
	have built about yourself,	પોતાની જાતની આજુબાજુ ચણી છે,

27:52	and the images you have built about	અને માનસિક છબીઓ તમે
	other things which is yourself,	અન્ય વસ્તુઓ વિષે બનાવી છે કે જે તમે જ છો,

27:58	so when you say you are hurt,	તેથી જયારે તમે કહો છો કે તમે
	the images are hurt, about yourself.	દુભાયા છો, ત્યારે તમારી

28:01		પોતાની જાત વિષેની માનસિક
		છબીઓ દુભાઈ રહી હોય છે.

28:04	Are you clear?	તમે સ્પષ્ટ છો?

28:08	No, please, don’t be clear	ના, મહેરબાની કરીને, આ
	about the explanation.	વિગતવાર નિવેદન બાબતે સ્પષ્ટ નહીં થતા.

28:12	But all those images are you.	પરંતુ તે બધી માનસિક છબીઓ તમે જ છો.
	You’re a physicist,	તમે એક ભૌતિકશાસ્ત્રી છો,

28:21	you’re a doctor, you’re a philosopher,	તમે ડૉક્ટર છો, તમે તત્ત્વજ્ઞાની છો,
	you’re an MP –	તમે એમ.પી. છો -

28:27	I don’t know what an…	મને ખબર નથી કે તમે… હા, માફ કરજો,
	yes, sorry, I do – or an engineer.	હું જાણું છું - એક એન્જિનિઅર છો.

28:34	Have you ever realised	તમે ક્યારેય નોંધ્યું છે કે
	they are all introduced,	તેઓનો પરિચય એવી રીતે કરાવવામાં આવે છે,

28:38	‘He’s the engineer’,	'તે એન્જિનિઅર છે',
	‘He’s the cuckoo’.	'તે કોયલ છે'.

28:45	Always introduced	પરિચય હંમેશાં તેઓના
	by his profession.	વ્યવસાય દ્વારા અપાય છે.

28:50	Do you understand, sir,	તમે સમજો છો, સર,
	it’s all crazy.	આ બધું ગાંડપણ છે.

28:55	So the self, the psyche,	એટલે સ્વત્વ, મન,
	the persona is the image	વ્યક્તિત્વ એ માનસિક છબી છે,

29:01	which you have built about yourself,	જે તમે પોતાને વિષે રચી છે,

29:04	and the image you have built	અને એ માનસિક છબી છે, જે તમે
	about your wife	તમારી પત્ની વિષે રચી છે,

29:07	and she builds an image about you,	અને પત્ની તમારે વિષે માનસિક છબી રચે છે,

29:09	and these images	અને આ માનસિક છબીઓ વચ્ચે
	have relationship.	સંબંધ છે.

29:15	See what is happening.	જુઓ કે શું બની રહ્યું છે.

29:17	The images have relationship,	માનસિક છબીઓ વચ્ચે સંબંધ છે,

29:20	not the persons, but the images.	વ્યક્તિઓ નહીં, પરંતુ માનસિક છબીઓ.

29:27	And you live on that.	અને તમે આવી રીતે જીવો છો.

29:30	So you never know your wife	એટલે કે તમે કદી તમારી પત્નીને,
	or your husband or your friend.	કે તમારા પતિને, કે મિત્રને ઓળખતા નથી.

29:37	Or you don’t care to know,	અથવા તમે ઓળખવા માગતા નથી,
	but you have the image.	પરંતુ તમારી પાસે માનસિક છબી છે.

29:45	So the question is: can you live	તો પ્રશ્ન આ છે: શું તમે
	without a single image –	એક પણ માનસિક છબી વિના જીવી શકો -

29:53	about the prime minister,	વડાપ્રધાન વિષે, તેમના જેવા અન્ય
	about persons like him and me?	વ્યક્તિઓ વિષે અને મારા વિષે?

30:00	Can you live without a single image?	તમે એક પણ માનસિક છબી વિના જીવી શકો?

30:05	See the implications of it,	તેના સૂચિતાર્થો જુઓ,

30:08	the beauty of it,	તેનું સૌંદર્ય,
	the freedom of it.	તેની સ્વતંત્રતા જુઓ.

30:14	There are so many things	વાતો કરવા માટે બહુ બધી
	to talk over.	બાબતો છે.

30:18	May we go on?	શું આપણે આગળ વધીએ?

30:21	Not just say, ‘Yes, go on’,	માત્ર કહેવાનું નહીં કે, 'હા, આગળ વધો',
	but you are partaking in it,	પણ તમે તેમાં ભાગ લઈ રહ્યા છો,

30:28	you are actively	તમે સક્રિયપણે ભેગા મળીને
	thinking together.	વિચારી રહ્યા છો.

30:33	Not just say, ‘Yes, let me listen	માત્ર કહેવાનું નહીં કે, 'હા, તમારે
	to what you have to say’.	જે કહેવાનું છે તે મને સાંભળવા દો’.

30:37	Which you don’t really	જે તમે હકીકતમાં આમેય
	listen at all, anyhow.	બિલકુલ સાંભળતા નથી.

30:43	So, we ought to talk about together:	તેથી આપણે સાથે મળીને વાત કરવી હિતાવહ છે:

30:48	why all this effort in life?	જીવનમાં આ બધો પ્રયત્ન શા માટે?

30:53	Why do we make such an immense	શા માટે આપણે કંઈ પણ કરવા માટે
	effort to do anything?	આટલો અતિશય પ્રયત્ન કરીએ છીએ?

31:00	Do you understand	તમે મારો પ્રશ્ન
	my question, sir?	સમજો છો, સર?

31:07	I am asking this gentleman.	હું આ સદ્દગૃહસ્થને પૂછું છું.

31:10	Why make effort?	શા માટે પ્રયત્ન કરવો?

31:15	I’ve been through all this	હું આ બધામાંથી પસાર થઈ ચૂક્યો છું
	– don’t answer quickly.	- જલ્દી જવાબ ન આપતા.

31:19	I’ve been put through the grind	હું આવી કામગીરીમાં મુકાઈ ચુક્યો છું,
	by scientists, philosophers,	વૈજ્ઞાનિકો દ્વારા, તત્ત્વજ્ઞાનીઓ દ્વારા,

31:27	by various forms	વિભિન્ન પ્રકારના
	of religious cuckoos,	ધાર્મિક લોકો દ્વારા,

31:32	every kind of person,	દરેક પ્રકારના માણસ દ્વારા,
	so don’t quickly say.	માટે જલ્દી કંઈ ન કહો.

31:35	Why do we make	શા માટે આપણે જીવનમાં
	such effort in life?	આટલો બધો પ્રયત્ન કરીએ છીએ?

31:46	You make tremendous	તમે ધ્યાન ધરવા માટે જબરદસ્ત
	effort to meditate –	પ્રયત્ન કરો છો -

31:50	we’ll come to that presently –	આપણે હમણાં તે વિષે વાત કરીશું -

31:53	tremendous effort to live,	જીવવા માટે, એકબીજા સામે
	to fight, to battle one another,	ઝઘડવા માટે, લડવા માટે,

31:58	opinion against opinion,	મતની વિરુદ્ધ મત,
	judgement against judgement,	નિર્ણયની વિરુદ્ધ નિર્ણય,

32:03	I agree with you,	હું તમારી સાથે સંમત છું,
	I disagree with him.	હું પેલા માણસની સાથે સંમત નથી.

32:08	Why all this effort?	આ બધો પ્રયત્ન શા માટે?
	For what? For money?	શેના માટે? ધન માટે?

32:14	I am asking you, sir, keep awake.	હું તમને પૂછું છું, સર, જાગતા રહો.

32:18	For money? For your family?	ધન માટે? તમારા કુટુંબ માટે?
	Please carefully listen.	મહેરબાની કરીને કાળજીપૂર્વક સાંભળો.

32:29	For your affection, that you	તમારી એવી મમતા માટે, કે તમને
	must be loved by somebody?	કોઈએ પ્રેમ કરવો જ જોઈએ?

32:39	Why all this effort?	આ બધો પ્રયત્ન શા માટે?

32:43	When you ask that question,	જયારે તમે એ પ્રશ્ન પૂછો,
	then you have to ask	ત્યારે તમારે પૂછવું પડે,

32:48	– may I proceed? –	- શું હું આગળ વધી શકું? -

32:51	you have to ask: what is love?	તમારે પૂછવું પડે: પ્રેમ એટલે શું?

32:58	That stumps you.	તે તમને મૂંઝવણમાં નાખે છે.

33:02	Is love effort?	પ્રેમ એ પ્રયત્ન છે?
	I must love you,	મારે તમને પ્રેમ કરવો પડે,

33:07	therefore I am going	તેથી હું તે અંગે
	to make an effort about it.	પ્રયત્ન કરીશ.

33:17	Is love an effort?	પ્રેમ એક પ્રયત્ન છે?

33:24	Then you have to enquire,	તો પછી તમારે તપાસ કરવી પડે,
	what is love?	પ્રેમ એટલે શું?

33:29	Do you mind enquiring into this?	તમે આ બાબતમાં તપાસ કરશો?

33:35	Do you know what love is?	તમે જાણો છો કે પ્રેમ શું છે?

33:44	Apparently you don’t,	તમે જાણતા હો એવું દેખાતું નથી,
	because you are all very silent.	કારણ કે તમે બધા બહુ ચૂપ છો.

33:50	What is love?	પ્રેમ શું છે?

33:53	Can there be love	જ્યાં મહત્ત્વાકાંક્ષા હોય
	when there is ambition?	ત્યાં પ્રેમ હોઈ શકે?

33:58	Sir, don’t… Please, this is serious.	સર , એમ નહીં... મહેરબાની કરીને, આ ગંભીર છે.
	For god’s sake.	ભગવાનને ખાતર.

34:04	This is not for somebody	આ તેમના માટે નથી
	who doesn’t care,	જેમને કોઈ પડી જ નથી,

34:09	who just wants his own way.	જે માત્ર પોતાનો જ કક્કો
		સાચો ઠરાવવા માગે છે.

34:13	Is it ambition? Is it greed?	શું તે મહત્ત્વાકાંક્ષા છે? શું તે લોભ છે?

34:20	Is it self-centredness?	શું તે સ્વાર્થ છે?

34:30	Is it ambitious achievement?	શું તે મહત્ત્વાકાંક્ષાની ઉપલબ્ધિ છે?

34:37	Is love the opposite of hate?	શું પ્રેમ ઘૃણાનો વિરોધી છે?
	Oh, lord!	અરે, પ્રભુ!

34:47	You know, sirs,	તમે જાણો છો, સર,
	we are always fighting,	આપણે હંમેશાં ઝઘડતા રહીએ છીએ,

34:53	from the beginning of time.	અનાદિકાળથી.

34:58	You see this	આ તમે ફ્રાન્સમાં
	in various caves in France,	ઘણી ગુફાઓમાં જુઓ છો,

35:04	and the Greek mythology,	અને ગ્રીક પૌરાણિક કથાઓમાં,

35:08	the good fighting the bad,	સારા-નરસા વચ્ચે લડાઈ ચાલતી હોય છે,
	all through life.	આખા જીવનકાળ દરમ્યાન.

35:15	Do you understand what I am saying?	તમે સમજો છો હું શું કહું છું?

35:17	The good fighting the bad.	સારાની નરસા સામે લડાઈ.

35:21	You see it in paintings	તમે આ ચિત્રોમાં જુઓ છો,
	as symbolised the good,	સારપનાં ચિહ્નો,

35:28	as symbolised the Devil,	રાક્ષસનાં ચિહ્નો,
	or the something…	અને એવું બધું...

35:32	In Greek mythology	ગ્રીક પૌરાણિક કથાઓ
	and other mythologies	અને અન્ય પૌરાણિક કથાઓમાં

35:36	it is a bull against another –	એક આખલાની સામે બીજો આખલો હોય છે -

35:41	black bull against white bull –	કાળા આખલાની સામે સફેદ આખલો -

35:44	or the good fighting the evil in	અથવા વિભિન્ન આકારો, ચિહ્નોમાં
	different shapes, symbols and so on.	અનિષ્ટ સામે લડતી ભલાઈ.

35:53	We still do that,	આપણે હજુ સુધી એમ જ કરીએ છીએ,

35:56	the good fighting the bad.	સારું નરસા સામે લડે છે.

36:00	Right? Don’t you do it?	ખરું? તમે એવું નથી કરતા?

36:08	Is the good separate from the bad?	શું સારું નરસા કરતાં અલગ છે?

36:15	The good guy and the bad guy.	સારો માણસ અને ખરાબ માણસ.

36:20	Is the good born out of the bad?	શું સારું નરસામાંથી જન્મ્યું છે?

36:35	Don’t look suddenly grave, sir	અચાનક આવા ભારેખમ ન થઈ જાવ, સર
	– it’s all a game for you.	- આ બધું તમારે માટે એક રમત છે.

36:45	If the good is related to the bad,	સારું જો નરસા સાથે સંકળાયેલું હોય,
	then it’s not good.	તો તે સારું નથી.

36:56	If the good is born,	સારું જો નરસામાંથી જન્મ્યું હોય,
	comes from the bad,	નરસામાંથી આવતું હોય,

37:01	then it’s not good.	તો તે સારું નથી.

37:05	That is simple, isn’t it?	તે સહેલું છે, ખરું કે નહીં?

37:08	But if the bad is totally	પરંતુ જો જે નરસું છે તે
	divorced from the good,	સારા કરતાં તદ્દન છૂટું હોય,

37:14	there is no relationship	જો સારા અને નરસા વચ્ચે
	between the good and the bad,	કોઈ સંબંધ જ ન હોય,

37:18	they have no relationship	બંનેનો એકબીજા સાથે
	with each other,	કોઈ જ સંબંધ ન હોય,

37:21	then there is only	તો પછી માત્ર
	the bad and the good.	નરસું અને સારું રહે છે.

37:26	Totally divorced from each other,	એકબીજાથી તદ્દન છૂટાં,

37:28	therefore they can’t fight.	અને તેથી તેઓ લડી ન શકે.

37:36	So then we have to enquire,	માટે આપણે તપાસ કરવી પડે કે,
	what is the good?	સારું શું છે?

37:41	Are you interested in all this?	તમને આ બધામાં રસ છે?

37:52	Therefore, you have to ask,	તેથી, તમારે પૂછવું પડે,
	can love contain hate?	શું પ્રેમમાં ઘૃણા હોઈ શકે?

38:03	Or hate has nothing to do with love.	કે પછી ઘૃણાને પ્રેમ સાથે
		કશી જ લેવાદેવા નથી.

38:13	Therefore there is no relationship	એટલે કે, તે બંને વચ્ચે,
	between the two,	કોઈ જ સંબંધ નથી

38:17	therefore they can’t	અને તેથી તેઓ
	fight each other.	એકબીજા સાથે લડી ન શકે.

38:21	You understand –	તમે સમજો છો -

38:23	this is an important question	તમારે સમજવા માટે,
	for you to understand,	ઊંડાણમાં ઊતરવા માટે,

38:27	to delve, to go into it,	આ એક અગત્યનો પ્રશ્ન છે,

38:31	because you are always saying,	કારણ કે તમે હંમેશાં કહેતા હો છો,

38:33	‘I have been not good today,	'આજે મેં સારું નહીં કર્યું,
	but I will be good tomorrow’.	પણ આવતીકાલે હું સારું કરીશ.'

38:39	‘I have been angry today,	'આજે હું ગુસ્સે થયો છું,
	but I won’t be angry tomorrow’.	પણ આવતીકાલે હું ગુસ્સો નહીં કરું.'

38:45	This is the relative relationship	આ છે સારા અને નરસા વચ્ચેનો

38:49	between the good and the bad.	સાપેક્ષ સંબંધ.

38:53	So love has nothing whatsoever	એટલે કે, ઈર્ષ્યાને પ્રેમ સાથે કશી જ
	to do with jealousy.	લેવાદેવા નથી.

39:04	Love has nothing whatsoever	પ્રેમને ઘૃણા સાથે કશી જ
	to do with hate.	લેવાદેવા નથી.

39:08	Where there is hate, pleasure,	જ્યાં ઘૃણા, મોજશોખ,
	anxiety and so on,	વ્યગ્રતા વગેરે હોય,

39:17	love cannot exist.	ત્યાં પ્રેમનું અસ્તિત્વ શક્ય નથી.
	Yes, sir.	હા, સર.

39:25	And the speaker questions	અને વક્તા પ્રશ્ન ઉઠાવે છે,
	whether you love anybody at all.	કે તમે કોઈને ય પ્રેમ કરો છો ખરા?

39:38	And what is love?	અને પ્રેમ શું છે?
	How does it come about?	તે કેવી રીતે થાય છે?

39:42	You understand my question?	તમે મારો પ્રશ્ન સમજો છો?

39:48	Don’t you ask that question?	તમે તે પ્રશ્ન પૂછતા નથી?

39:51	Do you really ask that question,	તમે ખરેખર તે પ્રશ્ન પૂછો છો,
	or am I just asking it for you?	કે માત્ર હું તમારા માટે પૂછું છું?

39:57	Q: The question is with us.	પ્ર: પ્રશ્ન આપણી સાથે છે.
	K: What question?	કૃ: કયો પ્રશ્ન?

40:02	Q: Whether we love.	પ્ર: આપણે પ્રેમ કરીએ છીએ કે કેમ.
	K: Yes. Whether you love.	કૃ: હા. તમે પ્રેમ કરો છો કે કેમ.

40:08	Can love exist	જ્યાં દુઃખ હોય,
	where there is sorrow?	ત્યાં પ્રેમ હોઈ શકે?

40:12	Careful, sir, don’t answer me.	કાળજીથી, સર, મને જવાબ ન આપો.

40:19	Most of us are in sorrow	લગભગ આપણે બધાં કોઈ ને કોઈ
	of some kind or another.	પ્રકારના દુઃખમાં છીએ.

40:24	Failing an exam – god, think	પરીક્ષામાં નપાસ થવું - હે પ્રભુ, વિચારો કે
	what we are – failing an exam,	આપણે કેવા છીએ - પરીક્ષામાં નપાસ થવું,

40:33	failing not to be successful	ધંધામાં અથવા રાજકારણમાં
	in business or in politics,	સફળ ન થવું,

40:38	or in your relationship	કે પછી તમારા તમારી પત્ની
	with your wife	સાથેના સંબંધમાં,

40:41	or a relationship	અથવા ઉપરવાળા સાથેના સંબંધમાં
	with somebody upstairs.	સફળ ન થવું.

40:48	You understand – upstairs! –	તમે સમજો છો - ઉપરવાળો! -

40:54	which may be your guru	જે તમારો ગુરુ હોઈ શકે
	or some other imaginative figure.	અથવા કોઈ અન્ય કાલ્પનિક પાત્ર.

41:01	So, when you can’t succeed,	માટે, જયારે તમે સફળ નથી થઈ શકતા,
	when there is no success in you,	જયારે તમારામાં સફળતાની ભાવના નથી હોતી,

41:07	you are depressed,	ત્યારે તમે નિરાશ થઈ જાવ છો,
	you are sorrowful.	તમે દુઃખી થઈ જાવ છો.

41:10	Or you are sorrowful because you	અથવા તમે દુઃખી હો છો કારણ કે તમે
	live in a small little village,	એક નાનકડા ગામડામાં રહો છો,

41:16	you don’t know how to read	તમને વાંચતાં અને લખતાં
	and write – thank god –	નથી આવડતું - ભગવાનનો આભાર -

41:22	and you don’t know	અને તમને ગાડી
	how to drive a car,	ચલાવતાં નથી આવડતું,

41:26	or you have no bath, hot bath,	અથવા તમારી પાસે નહાવા માટે ગરમ
	you wear one dirty cloth.	પાણી નથી, તમે ગંદો પોશાક પહેરો છો.

41:35	We have been through all that.	આપણે એ બધામાંથી પસાર થયા છીએ.

41:38	The speaker has been	વક્તા એ બધામાંથી
	through all that.	પસાર થયો છે.

41:41	You’re all fairly	તમે બધા ઘણા
	well-to-do and so on.	સમૃદ્ધ છો.

41:46	So he suffers.	માટે તે દુઃખ ભોગવે છે.

41:51	The man in position,	પદ ઉપર રહેલો માણસ,
	high up the ladder –	સીડીમાં ઊંચે બેઠેલો -

41:56	nobody pulls down the ladder	કોઈ સીડી નીચે ખેંચતું નેથી,
	but he is high up.	પણ તે ઘણો ઊંચે છે.

42:02	So he suffers too, because there	તે પણ દુઃખ ભોગવે છે, કારણ કે
	are a few more steps to go up.	થોડાં વધુ પગથિયાં ચડવાનાં બાકી છે.

42:10	So everyone on this earth,	એટલે પૃથ્વી ઉપર દરેક માણસ,

42:15	everyone	દરેકેદરેક,
	from the poorest to the richest,	સૌથી ગરીબથી માંડીને સૌથી અમીર,

42:19	from the most powerful man	સૌથી શક્તિશાળીથી માંડીને
	to the least powerful –	સૌથી નબળો -

42:23	they all suffer.	તેઓ બધા દુઃખ ભોગવે છે.

42:28	Right, sirs? They all suffer.	ખરું, સર? તેઓ બધા દુઃખ ભોગવે છે.

42:31	Every woman on earth suffers.	પૃથ્વી ઉપરની દરેક સ્ત્રી દુઃખ ભોગવે છે.

42:36	Men have pleasure,	પુરુષો મોજશોખ કરે છે,

42:39	the women suffer.	સ્ત્રીઓ દુઃખ ભોગવે છે.

42:48	So, suffering is not yours,	એટલે કે, દુઃખ તમારા એકલાનું નથી,

42:54	because everybody	કારણ કે તમારી આજુબાજુ
	around you suffers.	દરેક માણસ દુઃખ ભોગવે છે.

43:00	It’s not my suffering	એ મારું દુઃખ નથી
	– it’s suffering.	- એ માત્ર દુઃખ છે.

43:04	I wonder if you understand that?	તમે તે સમજો છો?

43:09	My son dies	મારો પુત્ર મૃત્યુ પામે છે,
	and I get terribly upset.	અને હું અત્યંત અસ્વસ્થ થઈ જાઉં છું.

43:18	I weep and I say,	હું રડું છું, અને કહું છું,
	‘Oh, god, I’ve lost my son’,	'અરે, પ્રભુ, મેં મારો પુત્ર ગુમાવ્યો છે',

43:21	and that becomes	અને તે બની જાય છે
	a perpetual problem.	કાયમી સમસ્યા.

43:26	I weep every time I see	હું જયારે પણ એક નાના છોકરા કે છોકરીને
	a little boy or a little girl.	જોઉં, ત્યારે હું રડું છું.

43:34	And I go through the pain	અને હું એકલતા, દુઃખ વગેરેની
	of loneliness, sorrow, etc.	પીડામાંથી પસાર થાઉં છું.

43:41	Do we ever consider, sorrow	આપણે ક્યારેય વિચારીએ છીએ કે દુઃખ
	is not mine, it’s everybody’s,	મારું નથી, એ દરેકનું છે,

43:51	which doesn’t minimise sorrow	જેનાથી દુઃખ ઘટતું નથી
	– it’s there.	- તે રહે છે.

44:07	And can that sorrow end?	શું તે દુઃખનો અંત આવી શકે?

44:14	As long as I am suffering	જ્યાં સુધી હું દુઃખ ભોગવું,
	– because I’ve lost my wife,	- કારણ કે મેં મારી પત્નીને ગુમાવી છે,

44:20	or I’m not as great	અથવા હું પોતે માનતો હતો
	as I thought I was,	એટલો મહાન નથી,

44:25	or I’ve got pain in my joints,	અથવા મારા સાંધામાં દર્દ છે,
	or something or other,	અથવા બીજું કંઈ,

44:35	I’m always suffering about.	હું હંમેશાં દુઃખ ભોગવું છું.

44:38	I’m asking, can that sorrow end?	હું પૂછું છું કે, તે દુઃખનો અંત આવી શકે?

44:48	If there is sorrow,	જો દુઃખ હોય,
	there is no love.	તો ત્યાં પ્રેમ નથી.

44:54	Please realise this.	મહેરબાની કરીને આ સમજો.

44:57	If I suffer, suffer, suffer,	જો હું દુઃખ ભોગવ્યા જ કરું,
	it’s part of self-pity,	તો તે આત્મદયાનો ભાગ છે,

45:02	part of my concern, it is only	મારી ચિંતાનો ભાગ છે કે, માત્ર હું
	I am suffering, nobody else,	દુઃખ ભોગવું છું, બીજું કોઈ નહીં,

45:09	my sorrow is different	મારું દુઃખ તમારા દુઃખ કરતાં
	from your sorrow,	ભિન્ન છે,

45:11	like my god is different	જેમ કે મારો ઈશ્વર તમારા ઈશ્વર કરતાં
	from your god,	વિશિષ્ટ છે,

45:14	my guru is stronger that your guru.	મારો ગુરુ તમારા ગુરુ કરતાં
		વધુ શક્તિસંપન્ન છે.

45:19	It becomes a joke.	એ એક મજાક બની જાય છે.

45:23	So is there an end to sorrow?	તો શું દુઃખનો અંત છે?

45:30	Or, mankind must go through	કે પછી માનવજાતે આ મહાભયમાંથી
	this horror all his life?	આખું જીવન પસાર થવું જ પડે?

45:40	Yes, sir.	હા, સર.

45:44	The speaker says it can end,	વક્તા કહે છે કે તેનો અંત આવી શકે,

45:48	otherwise there is no love.	નહીંતર પ્રેમ સંભવ નથી.

45:50	If I’m shedding tears all the time	જો હું બધા સમયે આંસુઓ જ વહાવતો રહું
	because I’ve lost my son	કારણ કે મેં મારો પુત્ર ગુમાવ્યો છે

45:59	and he’s the only son I have,	અને તે મારો એકનો એક પુત્ર હતો,

46:03	to me the son represents me,	મારા માટે તે મારું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે,

46:07	my continuity, my property,	મારું સાતત્ય, મારી મિલકત,
	however small it is,	ભલે ગમે તેટલી ઓછી હોય,

46:14	I had hoped he would become	મને આશા હતી કે તે
	prime minister, better house,	વડાપ્રધાન બનશે, મોટું મકાન હશે,

46:20	more learned, get more money.	વધારે શિક્ષિત હશે, વધુ ધન મેળવશે.
	You know?	તમે જાણો છો?

46:23	We all think the same way,	આપણે સૌ એકસરખી રીતે વિચારીએ છીએ,
	don’t play around with this.	આની સાથે રમત ન રમો.

46:30	So I suffer.	આમ હું દુઃખ ભોગવું છું.

46:32	And you come along and tell me,	અને તમે આવો છો અને મને કહો છો,

46:38	‘Every human being	'પૃથ્વી ઉપરનો દરેક માણસ
	on earth suffers,	દુઃખ ભોગવે છે,

46:41	it’s not your suffering, old boy,	તે તારું દુઃખ નથી, મોટા છોકરા,
	we all share it’.	આપણે સૌ તેમાં સહભાગી છીએ'.

46:45	I refuse to accept such a statement	હું આવું કથન સ્વીકારવાની ના પાડું છું
	because my sorrow –	કારણ કે મારું દુઃખ -

46:49	I love my sorrow.	હું મારા દુઃખને પ્રેમ કરું છું.

46:52	I’m happy in my sorrow,	હું મારા દુઃખમાં સુખી છું,

46:58	and I want to be separate	અને હું મારા દુઃખમાં
	in my sorrow.	અલગ રહેવા માગું છું.

47:05	So it requires a great deal	તે ઘણી તપાસ, સમજાવટ
	of enquiry, persuasion,	અને વાતચીત માગી લે છે,

47:10	talking about it, to say,	ત્યાર પછી તમે કહી શકો,
	‘Look, it isn’t quite yours,	'જુઓ, આ પૂરેપૂરું તમારું નથી,

47:14	have a little bit of it,	તેમાંથી થોડુંક ભલે લો,
	but it isn’t quite yours’.	પણ આ પૂરેપૂરું તમારું નથી.'

47:20	That means no self-pity	તેનો અર્થ એ કે કોઈ આત્મદયા નહીં

47:28	and that means	અને તેનો અર્થ એ કે
	you are really sharing	તમે બાકીની સમગ્ર માનવજાત માટે

47:34	the burden of sorrow	દુઃખનો ભાર ઉપાડવામાં
	for all the rest of mankind.	ખરેખર ફાળો આપો છો.

47:39	Go on, sir – you don’t know	આગળ વધો, સર - તમે એ વિષે
	anything about it.	કશું જાણતા નથી.

47:42	Think about it, look at it.	એને વિષે વિચારો, એને જુઓ.

47:45	You are part of humanity,	તમે માનવજાતના ભાગ છો,

47:49	you are not separate	તમે માનવજાતથી
	from humanity.	અલગ નથી.

47:52	You may have a better position,	તમારી પાસે વધુ સારો હોદ્દો હોય,
	better degrees,	વધુ સારી પદવીઓ,

47:55	better money, professor,	વધુ ધન હોય, પ્રાધ્યાપક સાહેબ,
	you are part of mankind,	તમે માનવજાતના ભાગ છો,

48:01	your consciousness	તમારી ચેતના
	is part of mankind.	માનવજાતનો ભાગ છે.

48:05	That is, your consciousness	એટલે કે, તમારી ચેતનામાં
	contains all the things	એ બધી જ વસ્તુઓ છે

48:11	that you have thought about,	જેને વિષે તમે વિચાર કર્યો છે,
	imagined, feared, and so on.	કલ્પના કરી છે, ભય અનુભવ્યો છે વગેરે.

48:15	Your consciousness is that	તે છે તમારી ચેતના

48:18	and that is the consciousness	અને તે છે માનવજાતની
	of mankind.	ચેતના.

48:22	Mankind has fear, sorrow,	માનવજાત ભય, દુઃખ, પીડા,
	pain, anxiety, shedding tears,	વ્યગ્રતા પામે છે, આંસુઓ વહાવે છે,

48:31	uncertain, confused –	અનિશ્ચિત, ગૂંચવાયેલી હોય છે -
	every human being on earth.	પૃથ્વી ઉપરનો દરેક માનવ.

48:36	And you are like the rest.	અને તમે બીજા બધા જેવા છો.

48:39	So you are not – listen carefully –	એટલે તમે નથી - ધ્યાનથી સાંભળો -
	you are not individuals.	તમે વ્યક્તિઓ નથી.

48:45	I know my body is different	હું જાણું છું કે મારું શરીર
	from your body.	તમારા શરીર કરતાં અલગ છે.

48:49	You are a woman,	તમે એક સ્ત્રી છો,
	I’m a man, and so on.	હું પુરુષ છું, વગેરે.

48:53	But we are in the world as one unit.	પણ આપણે આ દુનિયામાં એક એકમ તરીકે છીએ.

48:59	That relationship when you feel	જયારે તમે તે સંબંધ અનુભવો કે
	you are the rest of mankind	તમે જ બાકીની માનવજાત છો,

49:05	then something totally	ત્યારે કશુંક સંપૂર્ણપણે
	different takes place.	વિશિષ્ટ બને છે.

49:10	Not just words, imagination,	માત્ર શબ્દો, કલ્પના નહીં,
	but the feeling of it,	પરંતુ તેની સંવેદના,

49:14	the enormity of it.	તેની પ્રચંડતા.

49:18	So we’ve talked	તો આપણે તેના વિષે
	a bit about that.	થોડી વાત કરી.

49:22	Then we ought to talk about death.	હવે આપણે મૃત્યુ વિષે વાત કરવી જોઈએ.

49:26	Sorry. On a lovely morning,	માફ કરજો. આ સુંદર સવારે,
	sitting under the trees,	વૃક્ષો નીચે બેસીને,

49:36	quiet, no train is	શાંતિ, - કોઈ ટ્રેઈન
	crossing the bridge,	પુલ પસાર કરી રહી નથી -

49:54	we are very quiet	આપણે આ સુંદર સવારે
	on a lovely morning.	ખૂબ શાંત છીએ.

49:58	And to talk about death	અને મૃત્યુ વિષે વાત કરવી એ
	may seem morbid, may seem ugly,	કદાચ માંદલું લાગે, કદરૂપું લાગે,

50:07	may seem something	કદાચ કંઇક એવું લાગે કે જેને વિષે
	to be not talked about.	વાત નહીં કરવી જોઈએ.

50:13	They are writing books in America,	અમેરિકામાં તેઓ પુસ્તકો લખે છે,
	‘How to die happily’,	'કેવી રીતે સુખેથી મરવું',

50:27	doctors are doing it,	ડૉક્ટરો એવું કરે છે,
	telling their patients	પોતાના દર્દીઓને કહે છે કે

50:30	how to die happily.	કેવી રીતે સુખેથી મરવું.

50:33	Now together we’re going	હવે આપણે સાથે મળીને
	to examine it, share it.	તેને તપાસીશું, તેને વિષે વાત કરીશું.

50:41	Not just you listen and I talk.	માત્ર તમે સાંભળો અને હું બોલું એવું નહીં.
	That’s childish.	તે તો બાલિશ છે.

50:49	So, what is death?	તો, મૃત્યુ શું છે?

50:57	Why are we so frightened of it?	શા માટે આપણે તેનાથી આટલા ડરીએ છીએ?

51:04	Why do we keep death	શા માટે આપણે મૃત્યુને
	for ten years later,	દસ વર્ષ,

51:07	or twenty years later,	કે વીસ વર્ષ,
	or a hundred years later? Why?	કે સો વર્ષો દૂર મૂકીએ છીએ? કેમ?

51:13	Living, and death?	જીવવું, અને મૃત્યુ?

51:19	Then you have not only to ask:	તો પછી તમારે માત્ર એ નથી પૂછવાનું કે

51:24	what is death, what is dying,	મૃત્યુ શું છે, મરવું એટલે શું,
	but also what is living?	પરંતુ એ પણ કે જીવવું એટલે શું?

51:30	You understand what I am saying?	હું જે કહું છું તે તમે સમજો છો?
	What is living?	જીવવું એટલે શું?

51:37	What you are living.	તમે કેવી રીતે જીવો છો.

51:40	Office from nine to five,	નવથી પાંચ ઑફિસ,
	as a clerk, as a governor	ક્લાર્ક તરીકે, કે ગવર્નર તરીકે,

51:45	or whatever it is,	અથવા જે કંઈ હોય તે,
	as a factory worker.	કારખાનાના કારીગર તરીકે.

51:50	Nine to five	નવથી પાંચ
	for the rest of your life,	તમારું આખું જીવન,

51:54	except when you retire;	તમે એક વૃદ્ધ માણસ તરીકે
	gaga old man.	નિવૃત્ત થાવ ત્યાં સુધીનું.

52:00	And your life is breeding children,	અને તમારું જીવન છે બાળકો પેદા કરવાં,
	sex, pleasure, pain,	જાતીયતા, ખુશી, પીડા,

52:05	sorrow, anxiety,	દુઃખ, વ્યગ્રતા,
	problem after problem,	સમસ્યા અને સમસ્યા,

52:13	illness, doctors,	માંદગી, ડૉક્ટરો,

52:20	Caesarean operations,	સિઝેરિઅન ઓપરેશનો,
	pain giving birth.	પ્રસવની પીડા.

52:29	This is our life.	આ છે આપણું જીવન.

52:33	Do you deny that? No.	શું તમે આને નકારો છો? ના.

52:38	And you call this living.	અને આને તમે જીવવું કહો છો.

52:44	Don’t look at me	મારી સામે આવી રીતે ન જુઓ,
	as though I’m a strange man.	જાણે કે હું કોઈ વિચિત્ર માણસ હોઉં.

52:48	This is what we call living.	આને આપણે જીવવું કહીએ છીએ.

52:51	And you support it, you enjoy it.	અને આને તમે ટેકો આપો છો, આનંદ માણો છો.

52:56	You want more and more of this.	તમારે વધુ ને વધુ આ જોઈએ છે.

53:05	So this is what you call living.	તો તમે જેને જીવવું કહો છો તે આ છે.

53:09	And you put far away death	અને તમે મૃત્યુને ખૂબ દૂર મુકો છો

53:13	– as many years away as possible.	- જેટલાં વર્ષો દૂર શક્ય હોય તેટલું.

53:21	And in that distance of time	અને સમયના તે અંતરાળમાં

53:27	you are building up that	તમે એનો એ જ ઢાંચો
	same pattern, over and over –	ફરીફરી બનાવતા રહો છો -

53:31	your children, your grandchildren	તમારાં સંતાનો, પૌત્રોપૌત્રીઓ,
	live in the same pattern,	એના એ જ ઢાંચામાં જીવે છે,

53:38	which you call living.	જેને તમે જીવન કહો છો.

53:40	Don’t deceive yourself	તમારી પોતાની જાતને
		એવું કહીને છેતરો નહીં

53:43	saying that nature struggles	કે કુદરત લડત કરે છે,
	therefore we must struggle.	માટે આપણે લડત કરવી જ પડે.

53:47	Monkeys struggle,	વાનરો લડત કરે છે,
	so we are monkeys.	માટે આપણે વાનર છીએ.

53:53	You know there is	તમે જાણો છો કે
	a very famous author –	એક બહુ પ્રસિદ્ધ લેખક છે -

53:57	we used to know him	હું તેમને જાણતો હતો
	– may I include you in that? –	- શું હું તમને તેમની વાત કરું? -

54:04	we used to know him	હું તેમને જાણતો હતો
	– and he wrote,	- અને તેમણે લખ્યું છે,

54:09	‘Perhaps we should be	'કદાચ કેદખાનાના સળિયાઓ પાછળ
	behind the bars, not the monkeys’.	આપણે હોવું જોઈએ, વાનરોએ નહીં.'

54:20	So this is what we call living.	તો આપણે જેને જીવવું કહીએ છીએ તે આ છે.

54:27	And I say this to myself	અને હું આ મારી પોતાની જાતને કહું છું
	– we are sharing this together –	- આપણે એકબીજા સાથે વાત કરી રહ્યાં છીએ -

54:31	why not bring that which you	કે જેને તમે મૃત્યુ કહો છો તેને
	call death to living, together.	જીવનની સાથે કેમ ન ભેળવી દેવું.

54:41	You can’t take	તમે પોતાની સાથે
	anything with you,	કશું જ ન લઈ જઈ શકો,

54:45	even your guru,	તમારા ગુરુ પણ નહીં,
	even all that he has said,	તેમણે જે બધું કહ્યું હોય તે નહીં,

54:50	all that you have	તમે જે મુજબ જીવવાનો પ્રયત્ન કર્યો હોય
	tried to live up to.	તેમાંનું કશું જ નહીં.

54:53	You can’t take it with you.	તમે પોતાની સાથે તે ન લઈ જઈ શકો.
	Your furniture, your wife,	તમારું રાચરચીલું, તમારી પત્ની,

54:57	your children, all the silver	તમારાં સંતાનો, બધાં ઘરેણાં
	that you have collected,	જે તમે ભેગાં કર્યાં હોય,

55:01	all the money in the treasury –	તિજોરીમાંનાં નાણાં -

55:03	none of it you can take with you.	આમાંનું કશું જ તમે પોતાની સાથે ન લઈ જઈ શકો.

55:07	That’s one thing certain: death,	એ એક નિશ્ચિત વસ્તુ છે: મૃત્યુ,

55:11	and you can’t take	અને તમે પોતાની સાથે
	anything with you.	કશું ન લઈ જઈ શકો.

55:14	Except – we won’t go into that.	સિવાય કે - આપણે તેમાં નહીં જઈએ.

55:19	So, as you cannot	તો, જયારે તમે કશું
	take anything with you,	લઈ જઈ શકવાના નથી,

55:25	so why not let the two meet?	તો શા માટે બંનેને મળવા ન દેવાં?

55:30	You understand what I’m saying?	હું જે કહું છું તે તમે સમજો છો?
	Why not death come today?	શા માટે મૃત્યુ આજે ન આવે?

55:37	Not suicide –	આપઘાત નહીં -
	I’m not talking of that.	હું તેની વાત નથી કરતો.

55:41	After all, I’m attached	આખરે, હું મારી પત્ની સાથે અથવા
	to my wife or to my furniture –	રાચરચીલા સાથે જોડાયેલો છું -

55:48	more like it!	કદાચ તેની સાથે વધુ!

55:54	Sorry to laugh.	હસવા બદલ દિલગીર છું.
	You are a crazy crowd!	તમે પાગલોનું ટોળું છો!

56:05	So, I say to myself,	તો, હું મારી જાતને કહું છું,
	or you say to yourself,	અથવા તમે તમારી જાતને કહો છો,

56:12	I’m attached to something or other.	હું કોઈને કોઈ વસ્તુ સાથે જોડાયેલો છું.

56:18	To my shirt, or to my robe	મારા ખમીસ સાથે, કે મારા ઝભ્ભા સાથે
	– like that gentleman –	- પેલા સદ્દગૃહસ્થના જેવો -

56:27	or to some guru, some fantasy,	અથવા કોઈ ગુરુ સાથે, કોઈ દિવાસ્વપ્ન સાથે,
	some symbol – I’m attached.	કોઈ પ્રતીક સાથે - હું જોડાયેલો છું.

56:33	Death comes along	દસ વર્ષમાં મૃત્યુ આવે છે
	in ten years and says,	અને કહે છે,

56:36	‘Old boy, you can’t	'વૃદ્ધ માણસ, તું એને સાથે
	take that with you’.	ન લઈ જઈ શકે.'

56:48	So, why not get totally free	તો શા માટે અત્યારે જ
	of attachment now?	જોડાણથી મુક્ત ન થવું?

56:54	Which is death.	જે છે મૃત્યુ.
	You understand?	તમે સમજો છો?

57:01	Totally detached.	પૂરેપૂરા અલગ.

57:08	Today not tomorrow.	આજે, નહીં કે આવતીકાલે.
	Tomorrow is death.	આવતીકાલ મૃત્યુ છે.

57:14	So, why can’t I be free	તો, હું શા માટે મારા જોડાણથી
	of my attachment? Now.	મુક્ત ન થઈ શકું? અત્યારે.

57:24	Therefore living and dying	માટે જીવન અને મૃત્યુ
	are together all the time.	બધા સમયે સાથે જ છે.

57:30	I wonder if you see	મને ખબર નથી કે તમે આનું
	the beauty of it.	સૌંદર્ય જુઓ છો કે કેમ.

57:36	Not ten years later	દસ વર્ષો પછી
	or forty years later.	કે ચાળીસ વર્ષો પછી નહીં.

57:42	That gives you an immense	તે તમને અપાર મુક્તિનું
	sense of freedom –	ભાન કરાવે છે -

57:46	to your profession,	તમારા વ્યવસાય પ્રત્યે,
	to everything about you.	તમારી દરેક બાબત પ્રત્યે.

57:54	So, living and dying	એટલે, જીવવું અને મરવું
	are together, always.	સાથે જ છે, હંમેશ.

58:00	It’s not something	તેમાં ડરવા જેવું
	to be frightened about.	કશું નથી.

58:07	So, if the brain can do that	તેથી, જો મગજ તેમ કરી શકે
	– you understand? –	- તમે સમજો છો? -

58:14	then there is a totally	તો પછી મગજનો ગુણધર્મ
	different quality to the brain.	તદ્દન વિશિષ્ટ બને છે.

58:20	It has no hooks.	તેને કોઈ આંકડીઓ રહેતી નથી.

58:25	It has no sense of the past,	તેને ભૂતકાળ, ભવિષ્યકાળ, વર્તમાનકાળનું
	the future, the present. It is living.	કોઈ ભાન હોતું નથી. તે માત્ર જીવે છે.

58:37	I can’t go into it now because it is	હું અત્યારે તેમાં જઈ નહીં શકું કારણ કે
	really endless way of living,	તે ખરેખર જીવવાની અનંત રીત છે,

58:45	that is, every day is a new day;	એટલે કે, દરેક દિવસ એક નવો દિવસ છે;

58:52	every morning is	દરેક સવાર
	a sun of the morning.	એક સવારનો સૂરજ છે.

59:01	And also we should	અને આપણે ધર્મ વિષે
	talk about religion.	વાત કરવી જોઈએ.

59:09	Don’t mistake	હું જે કહી રહ્યો છું
	what I’m talking about –	- કૃ જે કહી રહ્યો છે -

59:12	what K is talking about.	તેને ખોટું ન સમજતા.

59:15	Future is now.	ભવિષ્ય અત્યારે છે.

59:17	Therefore there is no	એટલે એવું કશું નથી કે
	‘I shall be born next life’.	'હું આવતા જીવનમાં ફરી જન્મ પામીશ.'

59:24	That is an idea	એ માત્ર એક કલ્પના છે
	to which you’re attached,	જેની સાથે તમે જોડાયેલા છો,

59:26	it gives you great comfort,	એ તમને ખૂબ રાહત આપે છે,
	blah blah, etc.	વગેરે વાહિયાત વાતો.

59:30	But if you believe in reincarnation	પરંતુ જો તમે પુનર્જન્મમાં માનતા હો,
	then you must act right now,	તો તમારે અત્યારે જ કાર્ય કરવું પડે,

59:36	act rightly now,	યોગ્ય રીતે કાર્ય કરવું પડે,

59:40	because next life you are going	કારણ કે આવતા જીવનમાં તમારે
	to pay for it, or be rewarded.	ચુકવણી કરવાની અથવા પુરસ્કાર લેવાનો છે.

59:50	If you believe in reincarnation,	જો તમે પુનર્જન્મમાં માનતા હો,
	as most of you probably do	જેમ કે તમારામાંથી મોટાભાગના લોકો માનતા હશો,

59:56	– it’s a very comforting idea	- તે કલ્પના ઘણી રાહત આપનારી છે,
	but it’s meaningless	પણ તે અર્થહીન છે

1:00:02	because if you act rightly now	કારણ કે જો તમે અત્યારે યોગ્ય રીતે કાર્ય
	righteousness has no reward.	કરો, તો સદાચારનો કોઈ પુરસ્કાર નથી હોતો.

1:00:15	Righteousness is righteousness,	સદાચાર પોતે પવિત્રતા છે,

1:00:18	not what you are going	નહીં કે તેમાંથી
	to get out of it.	તમને જે મળશે તે.

1:00:21	That’s a merchandise attitude,	તે તો વેપારી વલણ થયું,
	mechanical attitude.	યાંત્રિક વલણ.

1:00:30	I won’t go into all that	હું તે બધામાં નહીં જાઉં
	– there’s no time	- સમય નથી

1:00:34	because we have some	કારણ કે આપણે કેટલીક
	other things to talk about.	અન્ય બાબતો વિષે વાત કરવાની છે.

1:00:38	What is religion?	ધર્મ શું છે?

1:00:46	Sir, this is one of the most	સર, આ જીવનના સૌથી મહત્ત્વના
	important questions in life.	પ્રશ્નોમાંનો એક છે.

1:00:52	There are temples	આખા ભારતમાં
	all over India,	ઘણાં મંદિરો છે,

1:00:55	mosques all over the world,	આખી દુનિયામાં ઘણી મસ્જિદો છે,
	churches all over the world,	આખી દુનિયામાં ઘણાં દેવળો છે,

1:01:00	and their priests	અને ત્યાંના પૂજારીઓ
	beautifully decorated,	સરસ શણગારેલા હોય છે,

1:01:03	beautifully garbed,	સુંદર પોશાક,
	all medallions… and so on.	ઘણા ચંદ્રકો... વગેરે.

1:01:11	This has been one of the problems	આ એક સમસ્યા
	from ancient of times.	પ્રાચીન કાળથી રહી છે.

1:01:16	The priest and the king.	પૂજારી અને રાજા.

1:01:21	The priest wanted power.	પૂજારી સત્તા ઇચ્છતો હતો.

1:01:25	The king also wanted power.	રાજા પણ સત્તા ઇચ્છતો હતો.

1:01:28	But the priest was stronger	પરંતુ પૂજારી અધિક શક્તિશાળી હતો,

1:01:30	because he was the one	કારણ કે તે જ
	who wrote, read,	લખતો, વાંચતો,

1:01:37	and the king had to obey him	અને રાજાએ તેની આમન્યા રાખવી પડતી
	because he was the wiser man –	કારણ કે તે વધારે વિદ્વાન હતો -

1:01:41	or he was supposed to be.	અથવા તો એમ માનવામાં આવતું.

1:01:43	And gradually the king said,	અને છેવટે રાજાએ કહ્યું,
	‘This is not good enough’	'આ તો કંઈ બરાબર નથી'

1:01:47	and so there was a war	અને આમ પૂજારી અને
	between the priest and the king.	રાજા વચ્ચે લડાઈ થઈ.

1:01:50	This is historical –	આ ઐતિહાસિક છે -
	you’ll find it in different ways.	તમને આના ઘણા પુરાવાઓ મળશે.

1:01:55	And the king won.	અને રાજા જીત્યો.
	And said, ‘You keep to your place’.	અને કહ્યું, 'તમે તમારી જગ્યાએ રહો.'

1:02:03	But the priest also	પરંતુ પૂજારી પણ
	wanted to have power.	સત્તા ઇચ્છતો હતો.

1:02:07	You know all this, don’t you?	તમે આ બધું જાણો છો, નહીં કે?
	It’s happening right now.	આ અત્યારે પણ બની રહ્યું છે.

1:02:14	And the popes have three crowns	અને પોપ પાસે ત્રણ મુગટો છે
	– spiritual, terrestrial, etc.	- આધ્યાત્મિક, પ્રાદેશિક વગેરે.

1:02:24	So, there was a conflict in	આમ સંસદમાં ઝઘડો થયો
	parliament between... and the priest	… અને પૂજારી વચ્ચે,

1:02:33	So, the priest was put out.	એટલે પૂજારીને બહાર કાઢવામાં આવ્યો.

1:02:38	So, they had to be religious.	તો, તેમણે ધાર્મિક રહેવાનું હતું.

1:02:41	Religion has been built.	ધર્મના માળખાની રચના થઈ ગઈ હતી.
	I won’t go into the word ‘religion’.	હું 'ધર્મ' શબ્દમાં નહીં જાઉં.

1:02:49	It had a very complicated	તેનો અર્થ એક સમયે
	meaning at one time,	ઘણો વિકટ હતો,

1:02:54	but now it has become a symbol,	પણ અત્યારે તે એક પ્રતીક, કર્મકાંડ,
	a ritual, a superstition.	અંધશ્રદ્ધા બની ગયો છે.

1:03:05	In this country,	આ દેશમાં તે એક
	it’s a superstition, a ritual,	અંધશ્રદ્ધા છે, કર્મકાંડ છે,

1:03:12	worshipping a symbol.	પ્રતીકનું પૂજન છે.

1:03:15	This is repeated all over the world,	આખી દુનિયામાં વારેવારે આનું જ

1:03:17	over and over again –	પુનરાવર્તન થાય છે -
	a mixture of these three.	આ ત્રણનું મિશ્રણ.

1:03:23	And is that religion?	અને શું તે ધર્મ છે?
	Parsi, Hindu, Muslim,	પારસી, હિન્દુ, મુસ્લિમ,

1:03:29	Christian, Buddhist	ખ્રિસ્તી, બૌદ્ધ
	– is that religion?	- તે ધર્મ છે?

1:03:34	Or religion is something	કે પછી ધર્મ કશુંક
	entirely different.	તદ્દન વિશિષ્ટ છે?

1:03:42	I’m sorry to upset all of you.	હું તમને સૌને અસ્વસ્થ કરવા બદલ દિલગીર છું.
	But is that religion?	પરંતુ શું તે ધર્મ છે?

1:03:51	Going to the temple	દિવસમાં ત્રણ વાર
	three times a day,	મંદિર જવું,

1:03:56	the Muslim calling five times a day	મુસ્લિમો રોજ પાંચ વાર,

1:04:04	and the Buddhist and so on.	અને બૌદ્ધ લોકો વગેરે.

1:04:06	Is that religion or is religion	શું તે ધર્મ છે કે પછી ધર્મ
	something entirely different?	કશુંક તદ્દન વિશિષ્ટ છે?

1:04:12	It has nothing whatsoever to do	એનો કર્મકાંડો સાથે, પ્રતીકો સાથે
	with rituals, with symbols.	કોઈ જ સંબંધ નથી.

1:04:20	Because all these	કારણ કે આ બધું
	are invented by man,	માણસે શોધેલું છે,

1:04:25	because the priests	કારણ કે પૂજારીઓને
	wanted power, position,	સત્તા, હોદ્દો જોઈતાં હતાં,

1:04:27	so he put on new hats, new clothes,	તેથી તેઓએ નવી ટોપીઓ, નવાં વસ્ત્રો પહેર્યાં,
	and grew long beards,	અને લાંબી દાઢીઓ વધારી,

1:04:35	or shaved their head.	અથવા તો માથે મુંડન કરાવ્યું.

1:04:40	So, all that is called religion.	આમ, આ બધું ધર્મ કહેવાય છે.

1:04:48	To an ordinary thoughtful man,	એક સાધારણ વિચારશીલ,
	fairly intelligent,	બુદ્ધિશાળી માણસ,

1:04:52	he will say, ‘That’s rubbish,	કહેશે કે, 'આ બધું વાહિયાત છે,
	total rubbish’.	તદ્દન વાહિયાત.'

1:05:00	If he discards all that,	પરંતુ જો તે આ બધું એક બાજુ કાઢી નાખે,
	really discards, totally puts away	હકીકતમાં એક બાજુ કાઢી નાખે, દૂર મૂકી દે,

1:05:06	being a Hindu, with all his	એક હિન્દુ તરીકે પોતાનાં
	superstitions, symbols,	અંધશ્રદ્ધાઓ, પ્રતીકો,

1:05:10	worship, prayers,	પૂજા, પ્રાર્થનાઓ
	all that stuff.	વગેરે બધું.

1:05:14	And the Christian does,	અને એક ખ્રિસ્તી તેમ કરે,
	and the Buddhist,	બૌદ્ધ તેમ કરે,

1:05:17	then what is religion?	તો ત્યાર પછી ધર્મ શું છે?

1:05:19	He is a serious man,	તે એક ગંભીર માણસ છે,

1:05:21	he is not just a wordmonger –	તે માત્ર શાબ્દિક રમતો કરતો નથી -
	not warmonger but wordmonger.	યુદ્ધખોર નહીં, પણ શબ્દખોર.

1:05:30	So what is religion?	તો ધર્મ શું છે?

1:05:37	We’re talking over together –	આપણે સૌ સાથે મળીને વાત કરી રહ્યા છીએ -

1:05:40	the speaker is not laying down	વક્તા કોઈ કાયદો કે અધિકાર મુજબ
	the law, no authority,	વાત કરતો નથી,

1:05:46	he says, let us talk about it,	તે કહે છે, 'આપણે સૌ તેના વિષે વાત કરીએ,
	let’s investigate,	તપાસ કરીએ,

1:05:50	let’s go into it.	તેમાં ઊંડા ઉતરીએ.'

1:05:57	Our brains are chattering	આપણાં મગજ સતત બબડાટ
	all the time.	કર્યા કરતાં હોય છે.

1:06:02	Never a second when it is quiet.	એક સેકંડ પણ ચૂપ નથી રહેતાં.
	Haven’t you noticed it?	શું તમે તે નોંધ્યું નથી?

1:06:09	Chattering, chattering,	બબડાટ, બબડાટ,
	chattering, or imagining,	બબડાટ કરે, અથવા કલ્પનાઓ કરે,

1:06:14	or perpetually in action.	અથવા સતત કામ કર્યા કરે.

1:06:21	You know that, don’t you?	તમે એ જાણો છો, નહીં કે?

1:06:25	And there is never	અને ક્યારેય શાંતિની એક પળ
	a moment of silence.	પણ નથી હોતી.

1:06:29	And that silence	અને તે શાંતિમાં પણ
	is also a repetition:	કંઈક રટણ રહે છે:

1:06:34	‘Ram, Ram’	'રામ, રામ',
	or whatever you repeat.	અથવા જે કંઈ તમે રટતા હો તે.

1:06:37	When you repeat, repeat, repeat,	જયારે તમે રટ્યા જ કરો,
	your brain becomes very dull.	ત્યારે તમારું મગજ બહુ મૂઢ બની જાય છે.

1:06:43	Right? Do you agree to this?	ખરું? તમે આની સાથે સંમત છો?

1:06:47	When you repeat something mechanical	જો તમે યાંત્રિક રીતે કંઈક રટણ કર્યા કરો,

1:06:52	and you repeat the word,	કોઈ શબ્દ,
	or something or other,	કે બીજું કંઈ પણ,

1:06:56	and gradually your brain through	તો ધીરેધીરે તમારું મગજ
	repetition becomes dull and quiet,	રટણને લીધે મૂઢ અને ચૂપ થઇ જાય છે,

1:07:04	and that quietness is something	અને તે શાંતિ તમને કશુંક
	marvellous to you.	અદ્દભુત હોય એમ લાગે છે.

1:07:09	Do you understand what I am saying?	હું જે કહું છું તે તમે સમજો છો?
	Are you all asleep?	શું તમે સૌ ઊંઘમાં છો?

1:07:14	Or are we awake	કે પછી આપણે સૌ એકબીજા સાથે
	to talk to each other?	વાતો કરવા માટે જાગીએ છીએ?

1:07:19	This repetition	આ રટણ,
	either physically, or sexually,	શારીરિક રીતે, કે જાતીય રીતે,

1:07:24	constant repeat, repeat, repeat,	સતત રટણ, રટણ, રટણ,

1:07:27	makes not only the body, the organism	માત્ર શરીરને અને જીવતંત્રને જ નહીં,
	dull, but also the brain.	પરંતુ મગજને પણ મૂઢ કરી નાખે છે.

1:07:35	And when it becomes dull,	અને જયારે તે મૂઢ બની જાય,
	you think that’s quiet.	ત્યારે તમે માનો છો કે તે શાંત છે.

1:07:44	My golly!	ઓહોહો!

1:07:47	So, if you discard	તેથી, જો તમે એ બધી મૂર્ખામીને
	all that nonsense –	એક બાજુ કાઢી નાખો -

1:07:53	for the speaker	વક્તા માટે
	it’s complete nonsense,	એ પૂરેપૂરી મૂર્ખામી છે,

1:07:57	like going to a circus –	સર્કસમાં જવા જેવું છે -
	for the speaker, not for you.	વક્તા માટે, તમારા માટે નહીં.

1:08:06	But we’re sharing it together,	પરંતુ આપણે વિમર્શ કરી રહ્યા છીએ,

1:08:08	we’re talking about it together.	સાથે મળીને વાત કરી રહ્યા છીએ.

1:08:10	I am not persuading you,	હું તમને મનાવતો નથી,
	influencing you – do this or that.	પ્રભાવ પાડતો નથી - એવું કંઈ કરતો નથી.

1:08:16	So, we have to enquire	માટે, આપણે તપાસ કરવી પડે કે
	what is meditation, what is silence.	ધ્યાન શું છે, શાંતિ શું છે?

1:08:26	Silence allows space.	શાંતિ અવકાશ પૂરો પાડે છે.
	You can’t be silent in a tiny space.	તમે એક નાનકડી જગ્યામાં શાંત ન રહી શકો.

1:08:33	Space.	અવકાશ.

1:08:36	So we have to go into the question	માટે આપણે ધ્યાન, અવકાશ, સમયના
	of meditation, space, time	પ્રશ્નમાં જવું પડે,

1:08:45	and whether there is	અને એ જોવું પડે કે શું
	an ending to time.	સમયનો અંત છે ખરો.

1:08:50	You understand?	તમે સમજો છો? 'મને કહો કે ધ્યાન
	Not, ‘Tell me how to meditate’.	કેવી રીતે ધરવું', એવું નહીં.

1:08:58	You understand, sir?	તમે સમજો છો, સર?

1:09:01	We are not telling you	હું તમને એ નથી કહી રહ્યો
	how to meditate.	કે ધ્યાન કેવી રીતે ધરવું.

1:09:05	Your meditation now	અત્યારે તમારું ધ્યાન
	is achievement.	કશાકની પ્રાપ્તિ છે.

1:09:10	The meaning of the word ‘meditation’	'ધ્યાન' શબ્દનો અર્થ છે
	means to ponder over –	કશાકનું ચિંતન કરવું -

1:09:18	in a dictionary you will	શબ્દકોશમાં તમને આ મળશે -
	find this – ponder over,	ચિંતન કરવું,

1:09:21	think over, weigh,	વિચાર કરવો, તોલવું,
	look at it carefully.	કાળજીપૂર્વક ચકાસવું.

1:09:27	And also it means ‘measure’,	અને તેનો અર્થ 'માપવું' પણ છે.
	‘ma’ in Sanskrit. Measure.	સંસ્કૃતમાં 'મા' એટલે માપવું.

1:09:35	So, meditation now is,	તો, અત્યારે ધ્યાન જે છે,
	as is now:	તે છે

1:09:41	repetition, making the mind dull,	રટણ, જે મગજને મૂઢ બનાવે છે,
	and so say, ‘At last!’.	અને એટલે કહો કે, 'આખરે!'.

1:09:49	Because it is dull,	તે મૂઢ બને છે,
	and being dull it becomes quiet.	અને તેથી શાંત પડી જાય છે.

1:09:57	And you think you’ve achieved	અને તમને લાગે છે કે તમે કોઈ
	some tremendous thing.	જબરદસ્ત વસ્તુ પ્રાપ્ત કરી છે.

1:10:02	And you go round	અને તમે ચારેબાજુ બીજા લોકોને
	repeating this to others.	આમ કરવા કહો છો.

1:10:05	And the poor gullible people	અને બિચારા, ભોળા લોકો
	say, ‘Yes, yes’.	કહે છે, 'હા, હા'.

1:10:13	So, we’re going to consider	તો આપણે આ બધા વિષે
	all this now.	હવે વાત કરીશું.

1:10:18	It is five minutes past ten.	દસ વાગ્યા ઉપર પાંચ મિનિટ થઈ છે.
	Do you want to go on?	શું તમે આગળ વધવા માગો છો?

1:10:24	Am I working or are you working?	હું કામ કરું છું કે તમે કામ કરો છો?

1:10:27	Q: Together.	પ્રઃ સાથે મળીને.
	K: Are you sure?	કૃ: તમે ચોક્કસ છો?

1:10:30	Q: We are sure.	પ્રઃ અમે ચોક્કસ છીએ.

1:10:37	K: Meditation	કૃ: સાધારણ રીતે
	as is generally practised	જે ધ્યાન કરવામાં આવે છે,

1:10:43	is to cultivate this dullness.	તે આ મૂઢતાનો વિકાસ કરવા માટે છે.

1:10:54	And therefore gradually make	અને તેથી ધીરેધીરે મગજને
	the brain subservient, quiet.	તાબામાં લઈને શાંત પાડી દે છે.

1:11:01	And if you feel quiet, you say,	અને જો તમને શાંતિ લાગે, તો તમે કહો,
	‘My god, everything is achieved’.	'હે પ્રભુ, દરેક વસ્તુ પ્રાપ્ત થઈ ગઈ છે.'

1:11:08	For the speaker that is	વક્તા માટે તે
	not meditation at all.	ધ્યાન છે જ નહીં.

1:11:14	Don’t ask how to meditate.	ધ્યાન કેવી રીતે કરવું એવું ન પૂછો.

1:11:17	It is like asking a carpenter	એ એક સુથારને એવું પૂછવા બરાબર છે કે
	how to build a beautiful cabinet.	સુંદર કબાટ કેવી રીતે બનાવવું.

1:11:25	If he is a good carpenter,	જો તે એક સારો સુથાર હશે,
	you don’t have to tell him.	તો તમારે તેને કહેવું નહીં પડે.

1:11:32	So, we are not asking	માટે, આપણે એવું નથી પૂછતાં
	how to meditate,	કે ધ્યાન કેવી રીતે કરવું,

1:11:35	but we are asking what is meditation?	પરંતુ આપણે પૂછીએ છીએ કે ધ્યાન એટલે શું?
	Two different things altogether.	બંને વસ્તુઓ તદ્દન ભિન્ન છે.

1:11:44	Not how, but what is meditation?	કેવી રીતે ધ્યાન નહીં, પરંતુ શું છે ધ્યાન?

1:11:49	As is generally practised,	સામાન્ય રીતે જે કરવામાં આવે છે,
	it is a series of achievements.	તે ઉપલબ્ધિઓની હારમાળા છે.

1:11:55	And you say,	અને તમે કહો છો,
	‘Buddha is enlightened’.	'બુદ્ધ પ્રબુદ્ધ છે’.

1:11:58	I don’t know what that means	હું નથી જાણતો કે એનો અર્થ શું,
	but that doesn’t matter.	પણ એથી કશો ફરક નથી પડતો.

1:12:04	So, when you compare,	તો, જયારે તમે સરખામણી કરો,
	which is meditation –	જે છે ધ્યાન -

1:12:10	‘ma’ as I said means	મેં પહેલાં કહ્યું તેમ સંસ્કૃતમાં
	in Sanskrit ‘measure’.	'મા'નો અર્થ છે 'માપવું'.

1:12:14	‘I was this today,	'હું આજે આવો હતો,
	I’ll be better tomorrow’.	હું આવતીકાલે વધારે સારો થઈશ.'

1:12:19	That is measurement.	એ છે માપણી.

1:12:22	So, measurement has	તો, માપણીનું ધ્યાનમાં
	no place in meditation.	કોઈ સ્થાન નથી.

1:12:30	Measurement has a great place	ગ્રીક સંસ્કૃતિ આવ્યા બાદ
	from the Greeks onwards.	માપણીનું સ્થાન ઊંચું બની ગયું.

1:12:38	Measurement is necessary	માપણી બધી જ પ્રૌદ્યોગિક બાબતોમાં
	in all technology –	જરૂરી છે -

1:12:43	in all technology,	બધી જ પ્રૌદ્યોગિક બાબતો,
	whether you build a chair,	તમે એક ખુરશી બનાવો,

1:12:48	or the most complicated trajectory	કે ચંદ્ર ઉપર જવા માટે અટપટું
	to go to the moon.	અવકાશયાન બનાવો.

1:12:58	Measurement is necessary.	માપણી જરૂરી છે.

1:13:01	So we are saying,	તો આપણે કહીએ છીએ કે,
	meditation implies total freedom	ધ્યાનનો ભાવાર્થ છે

1:13:07	from all comparison	બધી સરખામણી અને માપણીમાંથી
	and measurement.	સંપૂર્ણ મુક્તિ.

1:13:11	Now, this is difficult	હવે, આ અઘરું છે

1:13:17	because meditation is something	કારણ કે, ધ્યાન કશુંક
	that is marvellous	અદ્દભુત છે,

1:13:22	if you know what to do	જો તમે જાણતા હો કે શું કરવાનું છે તો
	– not you, meditation.	- તમે નહીં, ધ્યાન.

1:13:27	The meditator is different	ધ્યાન કરનાર અને ધ્યાન
	from meditation.	એ બે જુદાં છે.

1:13:33	As long as there is a meditator,	જ્યાં સુધી ધ્યાન કરનાર છે,
	there is no meditation.	ત્યાં સુધી ધ્યાન નથી.

1:13:42	You understand all this?	તમે આ બધું સમજો છો?

1:13:45	Because the meditator	કારણ કે ધ્યાન કરનારને
	is concerned about himself –	પોતાની સાથે નિસબત છે -

1:13:48	how he is progressing,	પોતે કેવી પ્રગતિ કરે છે,
	what he is doing,	પોતે શું કરે છે,

1:13:51	‘I hope I will be better tomorrow’,	'મને આશા છે કે હું આવતીકાલે
	anxiety,	વધારે સારો થઈશ', વ્યગ્રતા,

1:13:56	in meditation	ધ્યાનમાં
	there is no meditator at all.	કોઈ ધ્યાન કરનાર હોતું જ નથી.

1:14:01	Once you have seen this for yourself,	એક વાર તમે આ જાતે જ જુઓ,

1:14:04	the beauty of it, the depth of it,	આનું સૌંદર્ય, આનું ઊંડાણ,
	the subtleness of it.	આની બારીકાઈ જુઓ.

1:14:11	So, the practice of meditation	એટલે, ધ્યાનની પ્રસ્થાપિત રીત
	is no meditation.	એ ધ્યાન નથી.

1:14:19	Sitting on the banks and looking…	નદીકિનારે બેસવું અને જોયા કરવું વગેરે...
	You know –	તમે જાણો છો -

1:14:23	making the mind	મગજને વધુ ને વધુ
	more and more dull,	મૂઢ બનાવે છે,

1:14:26	and say, ‘Yes, I’ve spent an hour,	અને તમે કહો, 'હા, મેં એક કલાક ગાળ્યો,
	marvellous’,	અદ્દભુત',

1:14:30	and you prostrate to him,	અને તમે બીજાને સાષ્ટાંગ દંડવત નમસ્કાર કરો,
	touch his feet.	ચરણસ્પર્શ કરો.

1:14:34	By the way,	જો કે, મહેરબાની કરીને
	please don’t touch my feet.	મારો ચરણસ્પર્શ કરતા નહીં.

1:14:37	That’s most undignified,	તે એક માણસ તરીકે
	as a human being.	સૌથી વધુ ગૌરવહીન છે.

1:14:42	You can hold my hand	તમે ઇચ્છો ત્યાં સુધી
	any amount you like,	મારો હાથ પકડી શકો,

1:14:46	but not the feet of somebody,	પરંતુ કોઈના પગ નહીં,
	it’s inhuman, undignified. Right.	તે અમાનવીય, ગૌરવહીન છે. બરાબર. બરાબર.

1:14:53	So, meditation is something	માટે, ધ્યાન એ એવું કશુંક છે
	that cannot be practised,	જેનો મહાવરો થઈ ન શકે,

1:15:00	as you practise a violin, a piano.	જેમ તમે વાયોલિન કે પિયાનોનો મહાવરો કરો તેમ.

1:15:06	In singing you practise.	ગાવામાં તમે મહાવરો કરો છો.

1:15:09	That means that you want to reach	એનો અર્થ એ કે તમે અમુક સ્તરની
	a certain level of perfection.	સર્વોત્કૃષ્ટતાએ પહોંચવા માગો છો.

1:15:15	And in meditation there is no level,	અને ધ્યાનમાં કોઈ સ્તર નથી,
	nothing to be achieved.	કશું પ્રાપ્ત કરવાનું નથી.

1:15:21	Therefore it is not a conscious,	તેથી તે સભાનપણાનું,
	deliberate meditation.	ઈરાદાપૂર્વકનું ધ્યાન નથી.

1:15:29	I wonder if you understand all this.	મને આશ્ચર્ય છે કે તમે
		આ બધું સમજો છો કે કેમ.

1:15:32	There is a meditation	એવું એક ધ્યાન છે
	which is totally undirected,	જે પૂર્ણપણે દિશાહીન છે,

1:15:40	totally, if I can use the word,	પૂર્ણપણે, જો હું આ શબ્દ વાપરી શકું તો,
	unconscious.	અભાન.

1:15:45	It is not a deliberate process.	એ કોઈ ઈરાદાપૂર્વકની પ્રક્રિયા નથી.
	Let’s leave that.	ચાલો, છોડો આ વાતને.

1:15:51	We can spend a lot of time	આપણે આ વાતમાં ઘણો સમય
	on this – an hour, more,	ગાળી શકીએ - એક કલાક, વધારે,

1:15:54	a whole day, the whole	એક આખો દિવસ,
	of your life to find this out.	આ શોધવા માટે તમારું આખું જીવન.

1:16:03	And also we ought	અને આપણે અવકાશ વિષે પણ
	to talk about space,	વાત કરવી જોઈએ,

1:16:08	because meditation is that.	કારણ કે તે ધ્યાન છે.

1:16:13	Space – we have	અવકાશ - આપણાં મગજમાં
	no space in the brain.	જરા પણ અવકાશ નથી.

1:16:18	Have you realised that, sir?	તમે આ સમજ્યા છો, સર?
	No space.	અવકાશ નથી.

1:16:23	There is space between two struggles,	બે સંઘર્ષો વચ્ચે, બે વિચારો વચ્ચે
	between two thoughts,	ખાલી જગ્યા છે,

1:16:31	but still within the sphere	પરંતુ છતાં એ બધું કાયમ
	of thought, and so on.	વિચારના ક્ષેત્રમાં જ રહે છે.

1:16:37	What is space?	અવકાશ એટલે શું?

1:16:47	Does space contain time?	શું અવકાશમાં સમય સમાવિષ્ટ છે?

1:16:53	Or, time includes all space.	કે પછી, સમયમાં બધો અવકાશ સમાયેલો છે.

1:17:01	We talked about time.	આપણે સમય વિષે વાત કરી.

1:17:04	May I just briefly go over it,	શું હું ટૂંકમાં તેની વાત કરી શકું,

1:17:07	though it is nearly	જોકે લગભગ
	a quarter past ten –	સવાદસ વાગ્યા છે -

1:17:09	don’t blame me afterwards	પછી તમને અહીં રોકી રાખવા બદલ
	for keeping you here.	મને દોષ નહીં આપતા.

1:17:13	Time – I am going	સમય - હું બહુ ટૂંકમાં તે
	to put it very briefly,	વાત કરીશ,

1:17:16	if you don’t understand it	જો તમને સમજ ન પડે તો
	I’m sorry – time is yesterday –	હું દિલગીર છું – સમય ગઈકાલ છે -

1:17:22	all the memories,	બધી સ્મૃતિઓ,
	all the incidents,	બધા બનાવો,

1:17:25	all the quarrels,	બધા ઝઘડાઓ,
	the uncertainties,	અનિશ્ચિતતાઓ,

1:17:28	and the long, two and a half	અને લાંબી, પચીસ
	million years of memory –	લાખ વર્ષોની સ્મૃતિઓ -

1:17:34	all that is yesterday.	એ બધું ગઈકાલ છે.

1:17:37	And the present is the environment,	અને વર્તમાન એ પરિસ્થિતિ છે,
	what is happening now.	જે અત્યારે ઘટી રહી છે.

1:17:43	All the past is modified	બધો ભૂતકાળ અત્યારે
	by circumstances, by time,	સંજોગો દ્વારા, સમય દ્વારા, ઘટનાઓ દ્વારા

1:17:49	by events now.	ફેરફાર પામી રહ્યો છે.

1:17:53	And the future is modified,	અને ભવિષ્ય ફેરફાર પામી રહ્યું છે,

1:17:57	is reshaped in time as the future.	સમયની અંદર ભવિષ્ય તરીકે ઘડાઈ રહ્યું છે.

1:18:03	So the past modifying	એટલે કે, ભૂતકાળ પોતાનામાં
	itself in the present	વર્તમાનમાં ફેરફાર કરીને

1:18:09	becomes the future.	ભવિષ્ય બને છે.

1:18:15	So, all time, the future,	આમ, બધો સમય, ભવિષ્ય,
	the present and the past	વર્તમાન અને ભૂતકાળ

1:18:22	is contained in the now.	અત્યારની પળમાં સમાવિષ્ટ છે.

1:18:26	Don’t agree, please,	કૃપા કરીને, સંમત ન થતા,
	this is the most…	આ સૌથી વધુ…

1:18:29	It is a tremendously	આ અસાધારણ
	revealing thing	રહસ્ય પ્રગટ કરે છે,

1:18:32	because it demands action	કારણ કે આ કર્મ માગી લે છે
	– not just agreement,	- માત્ર કહેવા પૂરતી સંમતિ નહીં કે,

1:18:36	say, ‘Yes, I’m going home…’,	'હા, હું ઘરે જાઉં છું…'
	and go on with your life.	અને પછી તમારું જીવન એમ ને એમ ચાલુ રાખો.

1:18:43	The whole of time – the future,	સમગ્ર સમય - ભવિષ્ય,
	the present and the past, is now.	વર્તમાન અને ભૂતકાળ, અત્યારની પળ છે.

1:18:53	So, action changes	માટે, કર્મ અત્યારે ફેરફાર કરે છે,
	now, not tomorrow.	આવતીકાલે નહીં.

1:18:58	‘I will be good tomorrow’.	'હું આવતીકાલે સારો થઈશ'.

1:19:02	So all action, all thought,	એટલે બધું કર્મ, બધો વિચાર,

1:19:07	all time is now.	બધો સમય અત્યારે જ છે.

1:19:14	We went into that.	આપણે તે વિષે વાત કરી.
	I won’t go further.	હું વધુ આગળ નહીં જાઉં.

1:19:19	So what is space?	તો અવકાશ શું છે?

1:19:24	Don’t imagine it	તેની કલ્પના ન કરતા કારણ કે
	because then it’s just your thought	એ માત્ર તમારો વિચાર જ કલ્પના કરે છે

1:19:27	imagining space is this,	કે અવકાશ આવો છે,
	the heavens.	સ્વર્ગ છે.

1:19:32	I must tell a very good joke.	હું તમને એક બહુ મજાનો ટુચકો કહું.
	May I?	કહું હું?

1:19:37	Q: Please, please.	પ્રઃ જરૂર, જરૂર.

1:19:43	K: This happens to be hell, and	કૃ: આ નરક છે,
	the devil is there in the distance.	અને ત્યાં દૂર શયતાન છે.

1:19:49	I am not pointing at anybody!	હું કોઈની તરફ આંગળી નથી ચીંધી રહ્યો!

1:19:54	The devil is far in the corner	શયતાન દૂર ખૂણામાં છે
	– you know,	- તમે જાણો છો,

1:19:58	Christian devil	ખ્રિસ્તી શયતાન
	with two horns and tail –	બે શીંગડાં અને પૂંછડીવાળો -

1:20:01	and there are two people	અને ત્યાં બે લોકો
	talking together.	વાતો કરી રહ્યા છે.

1:20:05	One says to the other,	એક માણસ બીજાને કહે છે,
	‘It’s very hot here, isn’t it?’	'અહીં બહુ ગરમી છે, નહીં?'

1:20:09	Hell – very hot.	નરક - બહુ ગરમી.
	The other fellow says,	બીજો માણસ કહે છે,

1:20:12	‘Yes, it’s very hot but dry heat’.	'હા, બહુ ગરમી છે, પણ સૂકી ગરમી.'

1:20:23	No joke? Funny people.	આ ટુચકો નથી? રમુજી માણસો.
	All right, sir.	ભલે, સર.

1:20:31	I have got lots of jokes,	મારી પાસે ઘણા ટુચકાઓ છે,
	I can’t begin.	હું તે શરુ નહીં કરું.

1:20:36	So what is space?	તો અવકાશ શું છે?

1:20:39	If space contains time	જો અવકાશમાં સમય સમાવિષ્ટ હોય,
	then it is not space.	તો તે અવકાશ નથી.

1:20:46	Then it is circumscribed,	તો તેની હદ ચારેકોરથી બંધાયેલી છે,
	limited.	સીમિત છે.

1:20:51	So, can the brain	તો, શું મગજ સમયથી
	be free of time?	મુક્ત થઈ શકે?

1:20:59	Sir, this is such an important,	સર, આ અતિ મહત્ત્વનો,
	immense question.	પ્રચંડ પ્રશ્ન છે.

1:21:03	You don’t seem to gather it.	તમે આ સમજતા હો એમ લાગતું નથી.

1:21:11	If life, all life is contained	જો સમગ્ર જીવન અત્યારની પળમાં
	in the now,	સમાયેલું હોય,

1:21:16	you see what it means?	તો એનો અર્થ શું એ તમે જુઓ છો?

1:21:20	All humanity is you.	સમગ્ર માનવજાત તમે છો.

1:21:25	All humanity,	સમગ્ર માનવજાત,
	because you suffer, he suffers,	તમે સહન કરો છો, તેથી બીજો માણસ સહન કરે છે,

1:21:28	anxiety, pain and so on.	વ્યગ્રતા, દર્દ વગેરે.

1:21:32	His consciousness is you.	તેની ચેતના એ તમે છો.

1:21:35	Your consciousness,	તમારી ચેતના,
	your being, is him.	તમારું અસ્તિત્વ, એ તે છે.

1:21:41	There is no you and me,	તમે અને હું, એવું કંઈ નથી,
	which limits space.	જે અવકાશને સીમિત કરે છે.

1:21:51	So, is there an end to time?	તો, શું સમયનો અંત છે ખરો?

1:21:59	Not to the clock,	ઘડિયાળનો નહીં, તે તો
	which you wind and it stops.	તમે ચાવી ન આપો એટલે બંધ પડી જાય.

1:22:04	To the whole movement of time.	સમયની સંપૂર્ણ ગતિનો અંત.

1:22:09	Time is movement,	સમય ગતિ છે,
	a series of incidents, movements.	બનાવોની, હિલચાલોની હારમાળા છે.

1:22:17	Thought is a series of movements,	વિચાર હિલચાલોની હારમાળા છે,
	so time is thought.	માટે સમય વિચાર છે.

1:22:23	So we are asking:	તો આપણે પૂછીએ છીએ:
	if space contains time –	જો અવકાશમાં સમય સમાવિષ્ટ હોય -

1:22:30	yesterday, tomorrow, etc.	ગઈકાલ, આવતીકાલ વગેરે.
	– it is not space.	- તો તે અવકાશ નથી.

1:22:37	So, is there an end to time?	માટે, શું સમયનો અંત છે ખરો?

1:22:41	Which means	એનો અર્થ એ કે
	is there an end to thought?	શું વિચારનો અંત છે ખરો?

1:22:45	So, which means	એનો અર્થ એ કે
	is there an end to knowledge?	શું જ્ઞાનનો અંત છે ખરો?

1:22:50	So, is there an end to experience?	એટલે કે, શું અનુભવનો અંત છે ખરો?

1:22:57	Which is total freedom.	જે છે સંપૂર્ણ મુક્તિ.

1:23:03	And this is meditation –	અને આ છે ધ્યાન -

1:23:07	not sitting on the banks	નહીં કે નદીકિનારે બેસવું અને
	and looking at the…	જોયા કરવું વગેરે...

1:23:10	That’s all too childish.	તે બધું તો ખૂબ બાલિશ છે.

1:23:13	This demands a great deal	આ માત્ર અતિશય પ્રમાણમાં
	of not only the intellect	બુદ્ધિ જ નહીં, પરંતુ અંતર્દૃષ્ટિ

1:23:20	but an insight – don’t use	પણ માગે છે - કૃપા કરી
	that word again, please –	આ શબ્દનો પ્રયોગ ફરી ન કરતા -

1:23:26	insight into all this –	આ બધામાં અંતર્દૃષ્ટિ -

1:23:33	the physicist, the artist,	ભૌતિકશાસ્ત્રવિદ્, કળાકાર,

1:23:39	the painter, the poet and so on	ચિત્રકાર, કવિ વગેરે
	have limited insight.	પાસે સીમિત અંતર્દૃષ્ટિ હોય છે.

1:23:46	Limited, small.	સીમિત, અલ્પ.

1:23:49	We are talking about	આપણે વાત કરી રહ્યા છીએ
	a timeless insight.	સમયહીન અંતર્દૃષ્ટિની.

1:23:57	So this is meditation,	તો આ છે ધ્યાન.