Krishnamurti Subtitles home


BR76T4 - Vrijheid is de eerste en de laatste stap
Vierde openbare toespraak
Brockwood Park, UK
5 september 1976



0:22 We hebben in deze vier discussies, dialogen over veel dingen gesproken die te maken hebben met ons dagelijks leven als mens - de problemen van angst en plezier en de grote last van verdriet die de mens met zich meedraagt. En gisteren zijn we ingegaan op tijd, wat tijd is, wat liefde en dood zijn. Ik denk dat we vanmorgen samen moeten praten over iets wat van fundamenteel belang is en waar ieder mens zich mee bezig zou moeten houden, omdat het ons leven aangaat, onze dagelijkse activiteit, hoe we onze dagen en jaren verspillen en waar het allemaal om gaat, waarvoor het allemaal dient.
2:15 We worden geboren en we gaan dood en al die jaren vol pijn, vreugde, plezier en verdriet, de eeuwige strijd en inspanning, waar gaat het allemaal om, waarvoor dient het? Ik denk dat dit een erg belangrijke vraag is die je jezelf moet stellen. Het is makkelijk om die te beantwoorden, er een rationele of neurotische verklaring voor te geven, of een heel intellectuele, emotionele, romantische verklaring. Maar als je die natuurlijk allemaal opzij zet omdat ze blijkbaar erg oppervlakkig zijn, hoe intellectueel ook, dan denk ik dat het een heel belangrijke vraag is, waarop je zelf een antwoord moet vinden, en dat niet laten afhangen van een priester of goeroe, van een filosofische opvatting of formule, die geen antwoord geeft op de echte vraag. Ze bieden je voor de hand liggende, oppervlakkige, irreële theorieën. Het lijkt me erg belangrijk om op deze vraag in te gaan. Wat betekent het, ons bestaan? Heeft het eigenlijk wel enige zin zoals we leven - naar kantoor of de fabriek gaan en dat veertig of vijftig jaar lang, de ladder van het succes beklimmen, geld sparen, plezier, ervaring, kennis, enzovoort, en ten slotte sterven. Sommige wetenschappers zeggen: 'Door kennis verheffen we ons,' - de verheffing van de mens door kennis. Is dat zo? We hebben oneindig veel kennis over een heleboel zaken - biologisch, archeologisch, historisch, enzovoort - maar blijkbaar is de mens door kennis niet radicaal, grondig veranderd. We zijn nog min of meer wat we ruim een miljoen jaar zijn geweest: strijd, conflict, pijn, plezier en de eeuwige strijd om het bestaan. Als je dat alles in elk land en elk klimaat ziet gebeuren, waar gaat het dan om?
6:18 Dat uit te zoeken, zonder iets vast te stellen, iets te geloven, idealen te koesteren, maar alleen door heel grondig te observeren, het is nodig om het uit te zoeken, anders leiden we een erg mechanisch leven. Ons brein is gewend geraakt aan een mechanische manier van leven. Een deel van het brein moet mechanisch zijn en dat is nodig om kennis te verwerven en die vaardig in te zetten op elk gebied van het leven, bij elke handeling in de buitenwereld, technologisch. Maar die kennis die je hebt verworven - en we kunnen steeds meer kennis verzamelen, maar daarmee kan de fundamentele vraag niet worden beantwoord: wat is de diepere betekenis, van ons leven?
7:55 Je ziet, je neemt waar dat de mensheid één moet zijn, want dat is de enige manier waarop we fysiek, biologisch zullen overleven, geen verdeeldheid tussen Europeanen, Amerikanen, Russen, hindoes enzovoort, geen verdeeldheid, maar de volledige totale eenheid van de mensheid. En politiek en politici gaan dat probleem nooit oplossen. Integendeel, ze handhaven verdeeldheid, want daar hebben ze voordeel bij. Het is dus belangrijk en volstrekt noodzakelijk voor het voortbestaan dat de hele mensheid één is en dat kan niet door wetgeving tot stand worden gebracht, door bureaucratische dogma's of regels, en dergelijke. Als je dit dus waarneemt als iemand die in chaos leeft, in een wereld die bijna gek geworden is - de bewapening, de wapenhandel omdat het winstgevend is, het doden van mensen uit naam van een idee, een land, God en noem maar op. Als je dit alles in de hele wereld ziet, wat moet een mens dan doen en waarvoor?
9:58 Daarom denk ik dat het heel belangrijk wordt om uit te zoeken, om zelf te ontdekken, als je überhaupt serieus bent - en je moet serieus zijn in het leven, anders leef je niet echt. Alleen iemand die heel serieus is - wat niet betekent dat hij niet mag lachen of glimlachen - maar het soort ernst dat volledige toewijding vraagt aan het hele vraagstuk van het leven. Religies hebben geprobeerd om zin aan het leven te geven, dat wil zeggen, georganiseerde, propagandistische, rituele religie. Maar ondanks de tweeduizend of in Azië tienduizend jaar, heeft de mens alleen bepaalde principes verkondigd, bepaalde idealen en conclusies, maar het zijn allemaal woorden, oppervlakkig en irreëel. Dus we worden geconfronteerd, als we hiernaar kijken en beseffen dat ons brein nagenoeg mechanisch is, gevangen zit in sleur, in gewoontes, in tradities, in de conditionering door ons onderwijs, die alleen kennis en informatie stimuleert en op die manier het brein steeds meer mechanisch maakt, dan vraag je je onvermijdelijk af - als je serieus bent - wat het leven betekent. Waar gaat het allemaal om?
12:43 Als we ons hier heel grondig in verdiepen, moet er grote twijfel zijn. Twijfel, scepticisme is van wezenlijk belang, omdat dat een zekere vrijheid van de geest teweegbrengt door de negatie van alles wat de mens heeft voortgebracht. Zijn religies, rituelen, dogma's, geloven, overtuigingen zijn allemaal voortbrengselen van het denkproces en denken is een materieel proces, zoals we al besproken hebben. Zelfs de wetenschappers nemen dat aan. En het denken heeft de problemen niet opgelost, het denken is niet in staat om diep in zichzelf te graven. Het denken, dat zelf een fragment is, heeft alleen maar het hele bestaan in fragmenten opgedeeld.
14:06 Er is dus een eigenschap van het brein, dat mechanisch is - wat op bepaalde gebieden nodig is - maar psychologisch, innerlijk, in de psychische structuur van de menselijke geest, is er geen vrijheid. Die is geconditioneerd, zit vast aan een geloof, aan zogenaamde idealen en overtuigingen. Als je aan dat alles twijfelt, het echt opzij zet, niet theoretisch maar feitelijk, nauwkeurig, zorgvuldig opzij zet, wat blijft er dan over?
15:16 Veel mensen zijn zo ver gegaan - totale negatie - en dat geeft je een zekere vrijheid - de totale negatie van alles wat het denken heeft geconstrueerd, verzonnen, verdeeld op religieus, economisch en sociaal gebied - en als je dat alles negeert omdat het geen antwoord geeft, omdat het niet één van onze ernstige problemen heeft opgelost, zoals verdriet, angst en de dood. Dus is de geest - jouw geest - in staat, als je serieus bent, om dat opzij te zetten en opnieuw te beginnen?
16:37 We zijn bang om dat te doen, omdat we tegen onszelf zeggen: als ik alles verwerp dat het denken... dat een mechanisch proces van tijd is, van meten, dat de reactie van het geheugen is en daardoor een materieel proces en dat materiële proces bezorgt de mensheid steeds meer leed, pijn, bezorgdheid en angst, als je dat ziet en je bewust wordt van de aard van het denken en dat overstijgt, het verwerpt, wat is er dan? Om te ontdekken wat er dan is, moeten we beginnen bij vrijheid, want vrijheid is de eerste en de laatste stap, Zowel op democratisch als op innerlijk gebied, anders is de mens een machine, als er geen vrijheid is - zonder keuzes te maken. We denken vooral dat we vrij zijn door te kiezen - omdat we kunnen kiezen zijn we vrij. Maar keuze bestaat alleen als de geest in de war is. Er is geen sprake van kiezen als de geest heel helder is. Als je alles heel duidelijk ziet, zonder enige vervorming, zonder enige illusie, dan is er geen kiezen. Een geest die keuzeloos is, is een vrije geest, en een geest die kiest en daarmee een reeks conflicten en tegenstrijdigheden teweegbrengt, zo'n geest is nooit vrij omdat hij op zichzelf verward is, verdeeld, versnipperd.
19:19 Als je dus bereid bent om zo ver te gaan, kunnen we beginnen met uit te zoeken wat de zin van dit hele bestaan is. Alstublieft, zoals we in deze en eerdere toespraken zeiden, we gaan samen op onderzoek uit, we maken samen deel uit van deze verkenningen, omdat er geen gezag is. Hoewel de spreker op een podium zit omdat dat handig is, zodat de mensen hem kunnen zien, verleent het podium hem geen gezag en hij accepteert ook geen gezag. Dus we zijn samen en ik bedoel echt samen, aan het onderzoeken en voor onszelf aan het ontdekken of het leven eigenlijk wel enige zin heeft, enige diepgang of dat het alleen een voorbijgaande aangelegenheid is in een lange reeks historische processen. Om welk gebied dan ook te kunnen verkennen, moet er vrijheid zijn, vrijheid om te onderzoeken, zodat er in het onderzoek zelf geen vervorming optreedt. Als er vervorming is, zit er een motief achter, een motief om een antwoord te vinden, iets wat je zou willen hebben of waarvan je denkt dat het je problemen zal oplossen, en dat motief kan gebaseerd zijn op ervaring of kennis van vroeger - alle kennis is het verleden - en als er een motief is, moet er vervorming optreden. Dus kan de geest, onze geest die we gemeenschappelijk hebben, omdat ons bewustzijn dezelfde inhoud heeft, alle mensen, of ze nu in het Verre Oosten, Midden-Oosten of Verre Westen wonen, doorstaan het proces van angst, pijn, kwellingen en bezorgdheid, angst en eindeloze conflicten, zowel innerlijk als uiterlijk. Dat is het gemeenschappelijke bewustzijn van de mensheid. Als je dus je eigen bewustzijn onderzoekt, kijk je naar het bewustzijn van de mens en daarom is het geen persoonlijk, individualistisch onderzoek. Integendeel, je kijkt naar het bewustzijn van de wereld - en dat ben jij - wat een feit is als je je er serieus in verdiept.
23:24 Een geest die vrij is en dat is enorm belangrijk, want het vereist dat je je volledig wijdt aan de transformatie van de inhoud van het bewustzijn - omdat de inhoud het bewustzijn vormt. En we houden ons bezig met de transformatie, met de totale psychologische revolutie van dat bewustzijn, en om dat te verkennen, heb je veel energie nodig. En die energie ontstaat als er geen energie wordt verspild. Verspilling gebeurt doordat we proberen 'wat is' naar onze hand te zetten, het te verwerpen, eraan te ontsnappen of het te analyseren. Want de analyticus is, zoals ik al jarenlang in veel toespraken heb gezegd, de analyticus is het geanalyseerde. De analyticus verschilt niet van datgene wat hij analyseert. Als je afgunstig bent of boos of hebzuchtig, of wat dan ook, en het proces van hebzucht analyseert, is de analyticus zelf die 'hebzucht' - wat hij analyseert staat niet los van hem. Dat is een fundamentele realiteit.
25:52 We vragen dus wat de zin en de betekenis van het leven is, als die er überhaupt is. Als we zeggen dat die er is, heb je jezelf al vastgelegd en daarom kun je niet onderzoeken, want je bent al begonnen met iets te vervormen. Of je zegt dat er niets is, dat het leven geen zin heeft, maar dat is een ander soort vervorming. Je moet dus volledig vrij zijn van allebei - zowel van de positieve als de negatieve beweringen.
26:52 Zoals ik zei, maakt dit deel uit van meditatie. Dit is het echte begin van meditatie. De goeroes die vanuit India naar dit land komen en als paddenstoelen over de hele wereld uit de grond schieten, hebben dit woord een heleboel betekenissen gegeven. Zo heb je de transcendente meditatie - ik wou dat ze dat mooie woord nooit hadden gebruikt - die bestaat uit het herhalen van bepaalde woorden en er zijn in het Sanskriet maar heel weinig mantra's, waar we nu niet op in zullen gaan. En het herhalen van die woorden, die je voor een bepaald bedrag kunt kopen, geven je, als je ze elke morgen twintig minuten herhaalt, en 's middags weer twintig minuten en nog een keer 's avonds, geven je een bepaalde rust, de constante herhaling. Je kunt net zo goed 'Ave Maria' of 'coca cola' herhalen of een andere automatische herhaling. Het geeft je beslist een bepaalde rust, maar dat is mechanische rust, want je brengt de hersenactiviteit terug tot almaar herhalen - zelfs als je het maar twee minuten probeert, wordt het automatisch, wordt het brein rustig. Maar dat is net zo min transcendent als wat dan ook. Door dat te doen menen we iets te ervaren dat voorbij het materiële denkproces gaat.
29:30 Dus het is zo dat de mens ervaringen zoekt, hij zoekt ervaringen die anders zijn dan de gewone, dagelijks ervaringen. We zijn verveeld, moe of verzadigd van alle ervaringen in ons leven en we hopen een ervaring op te doen die niet het product van het denken is. Ervaren - dat betekent 'ergens doorheen gaan' - door wat dan ook heengaan en daar een eind aan maken, het je het niet herinneren en met je meedragen. Maar dat doen we niet. Om een ervaring te herkennen, moet je die al kennen, anders is het geen nieuwe ervaring. Dus een geest die een ervaring wil hebben - luister hier alstublieft naar - andere dan de zuiver fysieke, psychologische, dagelijkse ervaring, dat vereist iets veel groter dat boven dit alles uitgaat. Wat het zal ervaren is zijn eigen bedenksel en daarom is het nog steeds mechanisch, materialistisch, dus het product van het denken. Wanneer je dus geen ervaring wilt hebben, als er geen vervorming is en daarom geen illusie en je de hele betekenis van verlangen hebt begrepen, wat we al vele malen in deze en andere toespraken hebben besproken, namelijk dat gevoel plus het denken verlangen is met zijn beeldvorming. Dus zorgt verlangen ook voor vervorming bij het onderzoeksproces. Ik hoop dat u dit alles volgt. Alleen als de geest, de hele structuur van het bewustzijn vrij is, is hij in staat om naar zichzelf te kijken, zonder enige vervorming, zoals je je gezicht in een heldere spiegel kunt zien. De spiegel geeft je gezicht exact weer. Er is geen vervorming, tenzij de spiegel vervormd is. Op die manier is de geest, die het brein omvat en het hele zenuwstelsel, dat allemaal samen is de geest, die geest is nu vrij - absoluut zonder vervormende beweging. Vervorming vindt plaats als er inspanning is. Nietwaar? Inspanning betekent dat 'ik' iets wil bereiken, dus verdeeldheid tussen 'mij' en dat. Die verdeeldheid veroorzaakt steevast conflicten, zoals tussen nationaliteiten enzovoort. Waar verdeeldheid is, moeten conflicten zijn en meditatie ontstaat alleen als er een volledig eind komt aan conflicten. Daarom heeft iedere vorm van meditatie waarbij inspanning, oefening en beheersing komt kijken, geen enkele betekenis. Nietwaar? Neem niet aan wat de spreker zegt, maar onderzoek het, we zijn samen aan het onderzoeken, aan het delen, en daarom is het erg belangrijk om niets te aanvaarden wat er wordt gezegd, maar het te onderzoeken.
34:33 Vraagsteller: (onhoorbaar)
34:35 K: Later zullen we vragen stellen, als u het niet erg vindt.
34:40 We moeten dus ingaan op het vraagstuk van beheersing, omdat we ons gaan verdiepen in het vraagstuk van beheersing, gewaarzijn en aandacht. Die zijn allemaal nodig om uit te zoeken of het leven zin heeft of helemaal niet. We zijn van jongs af aan opgevoed om onze gevoelens te beheersen, je weet wel, het hele proces van beheersing. Bij beheersing is er de beheerser en datgene wat beheerst wordt. Nietwaar? De beheerser denkt dat hij verschilt van wat hij wil beheersen. Hij heeft zich dus al opgedeeld in een 'beheerser' en het 'beheerste'. En daarom is altijd een conflict. Een fragment van het denken zegt tegen zichzelf, ik moet andere fragmenten van het denken beheersen. Maar het denken dat zegt, ik moet andere fragmenten beheersen, is zelf een onderdeel van het denken, een fragment van het denken. Als je dat allemaal door hebt, is de beheerser het beheerste. Nietwaar? Ik hoop dat je het ziet. Dit is erg belangrijk, want als je dit volledig en diepgaand beseft, niet verbaal of theoretisch, maar werkelijk, komt er aan conflicten een eind. Dan is er geen innerlijke verdeeldheid. Dan is er geen beheerser en het beheerste dat verschilt van de beheerser. Degene die ervaart is de ervaring. Het zijn geen twee verschillende wezens of bewegingen. De denker is de gedachte, er is geen denker als er geen gedachte is. Als je dit diepgaand beseft, als iets dat waar is, een wetmatigheid, komt er een eind aan alle inspanningen. En het is heel belangrijk bij het onderzoek waarmee we ons nu bezig houden, dat er aan die inspaning een eind komt. Want ook inspanning is een vervormende factor.
38:24 Meditatie kan dus alleen ontstaan als er geen enkele vorm van inspanning is en het is nodig te mediteren om uit te kunnen zoeken of het leven eigenlijk wel enige zin heeft, of een betekenis heeft. Meditatie legt ook de fundamenten voor goed gedrag, goed in de zin van correct, niet volgens een ideaal, niet volgens een patroon, niet volgens een formule, maar handelen dat plaatsvindt als er volledige waarneming is van wat er gaande is in jezelf. Van daaruit vindt handelen plaats. Die grondslag moet je dus leggen door meditatie en goede relaties. Relaties tussen mensen, wat betekent dat er geen conflicten zijn tussen mensen. Een conflict bestaat alleen als er verdeeldheid is tussen twee beelden, waarover we al veel hebben gesproken. Het beeld dat zij van jou heeft en jij van haar. De beelden zorgen voor verdeeldheid, waar we al op in zijn gegaan, dus dat zullen we nu niet doen, omdat het te veel tijd zou kosten.
40:22 En om meditatie te laten ontstaan, mag er geen enkele vorm van psychologische angst zijn. Zo kan er aan verdriet een einde komen en aan waar we gisteren over spraken, compassie en liefde. Dat is de basis, de grondslag voor meditatie. Zonder die grondslag kun je de rest van je leven met gekruiste benen onder een boom zitten en daar tot in eeuwigheid mee doorgaan. Of je kunt goed leren ademen - je kent al die trucjes wel - maar geen enkele zal je helpen.
41:11 U kent misschien wel die leermeester die een discipel op bezoek kreeg. De discipel ging in een bepaalde houding zitten, netjes rechtop met zijn benen gekruist, de zogenaamde Indiase lotushouding, en sloot zijn ogen. De leermeester zei: 'Waar bent u mee bezig?' Hij zei: 'Ik adem op de juiste manier, ik zit rechtop en beheers mijn gedachten, zodat ik het hoogste bewustzijn kan bereiken.' De leermeester pakt twee stenen en wrijft die over elkaar. De discipel wordt wakker, kijkt op en zegt: 'Meester, waar bent u mee bezig?" Hij zegt: 'Ik wrijf stenen over elkaar omdat ik een spiegel wil maken.' De leerling zegt: 'Weet u dan niet dat het u zo nooit gaat lukken?' Hij zegt: 'Dat weet ik, maar weet u dat u de volgende tienduizend jaar zo kunt blijven zitten...?' - enzovoort.
42:37 Dus als je dit echt serieus hebt gedaan, een manier van leven hebt ingericht - wat op zichzelf niet een doel is, dat is slechts een begin - dan kunnen we verder gaan om uit te zoeken of de geest, die het geheel is - het brein en de rest - die het hele bewustzijn is, zonder enige vervorming rustig is, want het is nodig om rustig te zijn. Alleen als de geest rustig is, stil, kun je goed horen. We horen nooit iets helemaal. We luisteren nooit naar iets in zijn geheel. Als we luisteren, vindt er al vervorming plaats - je bent het eens of oneens met wat je hoort, of je vergelijkt het met wat je al weet, of de geest is aan het ratelen. Hij is dus nooit echt aan het luisteren, naar je vrouw of naar je man, naar wat dan ook, omdat hij al boordevol zit. Het is dus noodzakelijk dat de geest rustig is om naar een gesprek zoals dit te kunnen luisteren. Om naar iemand te luisteren, naar een vogel, naar de wind moet de geest natuurlijk stil zijn om te luisteren naar het mooie gezang van een vogel. De geest moet dus stil zijn om te ontdekken, uit te zoeken, te kijken, waar te nemen of het leven enige zin heeft of dat er iets is dat heel diep gaat - wat we nu hopelijk samen doen. Dat wil zeggen dat je geest, nadat je een basis hebt gelegd van goed gedrag, van orde in dit verwarrende bestaan, dat de geest op een natuurlijke manier rustig wordt. Is er in die rust een waarnemer, die zegt dat hij rustig is. Begrijpt u mijn vraag? Als je gelukkig bent, terwijl je over straat of in het bos loopt of in de zon zit terwijl je stilletjes gelukkig bent, en je je afvraagt: 'Ben ik gelukkig?', is dat geluk verdwenen. Heb je dat niet gemerkt? Het is een simpel feit. Zodra je bewust bent van iets dat je gelukkig maakt, verdwijnt het geluk. Dus als je vraagt: 'Ben ik wel stil, is mijn geest wel stil?' is deze niet meer stil. Nietwaar?
46:52 Er zijn verschillende soorten stilte: de stilte tussen twee woorden, de stilte tussen twee klanken op de piano, de stilte tussen twee geluiden, de stilte tussen twee gedachten - een tussenruimte - de stilte na een lange strijd met jezelf, vermoeidheid, de stilte tussen twee oorlogen, die we 'vrede' noemen. Al die soorten stilte zijn het product van geluid: tussen twee geluiden, twee gedachten, twee klanken, twee gevechten. Dat is geen stilte. Er is stilte die geen product is, die niet wordt opgewekt, zodat er geen 'ik is om die stilte waar te nemen, er is alleen stilte, rust. In die stilte kunnen we de vraag stellen of het eigenlijk wel enige zin heeft of helemaal niet. In die stilte stel je die vraag niet echt, maar we zijn met die vraag begonnen. We hebben die vraag niet beantwoord. We moeten een antwoord op die vraag vinden. We hebben alleen het veld, of eigenlijk de geest, voorbereid, en die is nu in staat om dat uit te zoeken. Zijn we samen opgetrokken? In elk geval een beetje?
49:29 Waar vind je het antwoord? Begrijpt u mijn vraag? We vroegen of het leven enige zin had? We zeiden dat allerlei religies een vervanging, een symbool hebben geboden. Een symbool, een mythe is niet echt, het is iets romantisch. Maar nu we met die vraag zijn begonnen, moeten we uitzoeken wie die gaat beantwoorden. Ga ik die beantwoorden, dat wil zeggen, als mens beantwoorden, of zit het antwoord in de stilte zelf? Begrijpt u mijn vraag? Ben ik duidelijk genoeg?
50:46 Als er geen vervorming is - en vervorming is er alleen als er een motief is - vervorming is er als er inspanning is, als er het verlangen naar ervaring is, als er verdeeldheid is tussen de waarnemer en het waargenomene, de denker en de gedachte, enzovoort, dat zijn allemaal vervormende factoren. Als er geen vervorming is en er zodoende geen energie wordt verspild, is er in die stilte energie die anders verspild werd, maar nu niet meer. Dus is er in die stilte heel veel energie. Nietwaar? Is dat voor ieder van ons een feit, of modderen we ergens maar wat aan? Begrijpt u mijn vraag? Want die energie, die bezieling moet er zijn, die kracht om te zien ... woorden! Want het woord is niet het ding, de beschrijving is niet het beschrevene, Is er dus iets voorbij die energie en stilte? Is die energie iets mechanisch, want mechanisch denken heeft enorm veel energie, om naar de maan te gaan, om daarvoor de instrumenten te creëren. Er is enorm veel energie nodig om dat allemaal in elkaar te zetten, om miljoenen stukjes in elkaar te zetten. Dat vereist een uitstekende samenwerking van driehonderd duizend mensen om dat ding in elkaar te zetten. Die energie wordt ontleend aan kennis, ervaring, herinnering, reacties van het denken. De activiteit van het denken heeft zijn eigen energie, die mechanisch is, een materieel proces. Die energie is totaal anders dan de energie waar wij het over hebben. Ik vraag me af of u beseft waar we het over hebben? Ben ik u aan het hypnotiseren?
54:04 Ziet u, de spreker neemt dit allemaal heel serieus. Hij is hier meer dan vijftig jaar mee bezig en omdat de geest meestal vast gaat zitten in een al of niet ingesleten patroon let hij constant op of het brein een patroon vormt en zich daarin veilig voelt en daarin blijft zitten. Ik vraag hetzelfde van ieder van ons. En als je in dat patroon blijft zitten, van geloof, dogma's, religies, welk patroon dan ook, hoe mooi of prettig of troostrijk het ook is, dan wordt die geest mechanisch, herhalend, dus hij verliest zijn schoonheid en diepte. Dus we vragen of de stilte mechanisch is, een product van het denken dat zegt: Er moet iets groters dan 'mij' zijn en om dat te ontdekken, moet ik stil zijn, moet ik me beheersen, moet ik alles ondergeschikt maken om dat ze zoeken, wat nog steeds een denkproces is. Nietwaar? We moeten dus uitzoeken wat het verschil is tussen concentratie, gewaarzijn en aandacht, omdat we in die drie zaken geïnteresseerd zijn.
56:07 Concentratie houdt in dat je de energie in een bepaalde richting stuurt, met uitsluiting van alle andere richtingen. Nietwaar? Ik concentreer me op een pagina, een woord. Het woord dichtbij of in de verte, om je daarop te concentreren vergt dat energie van je, toegespitst op dat ene ding, en daardoor sluit je alle andere dingen uit, je bouwt een muur van weerstand. Dat is concentratie.
57:05 Verder is er gewaarzijn, wat nogal eenvoudig is als je er niet te veel bijhaalt. Gewaarzijn, je gewaar zijn van de grote tent, de vorm, de mensen om je heen, de kleur van hun kleding, van dat alles gewaar zijn. Maar dan begint dat gewaarzijn te kiezen. Die kleur is mooier dan die andere, te kiezen wat hem bevalt en wat niet. Kun je dus gewaar zijn zonder voorkeur - begrepen? - het geheel observeren zonder enige voorkeur. Ik hoop dat je dat doet terwijl we aan het praten zijn.
58:06 En er is aandacht. Aandacht houdt in dat er geen centrum is van waaruit je aandacht geeft. Als er een centrum is van waaruit je aandacht geeft, is dat een verlenging van het centrum, nietwaar? Het centrum ben ik of jij, en als je gewaar bent vanuit dat centrum, is die aandacht beperkt. Maar er is een soort aandacht die geen centrum heeft. Het centrum is aanwezig als er in het gewaarzijn een voorkeur is. Kunt u dit volgen?
59:07 Begrijpt u? Concentratie, gewaarzijn, gewaarzijn met een voorkeur. Als er een voorkeur is, is er altijd 'ik', mijn ervaring, mijn kennis, 'ik' die losstaat van 'jou'. Het is dat 'ik' dat kiest, waar gekozen wordt, is er het 'ik' en daarom is dat nog steeds beperkt. Nu praten we over aandacht waarin helemaal geen centrum is. Als je dat nu doet, terwijl je daar zit, zal je zien dat je aandacht onmetelijk is als er geen centrum is, dat er geen grens is. En dat is nodig omdat... Het is nodig zodat de geest nu zonder voorkeur is, volledig aandachtig. Volledig, met je zenuwstelsel, met alles, het is volledig aandachtig en daarom is er geen centrum. Er is geen 'ik' dat zegt: ik ben aandachtig. En in die aandacht is er stilte, stilte die deze energie bevat, die niet meer wordt verspild.
1:00:45 Laten we van hieruit verdergaan. Als we van hieruit verder gaan, kan dat echt zijn of alleen verbaal. Begrijpt u? Of er is geen beweging van de geest in de tijd - ik ga daar niet op in - en is in staat tot een andere vorm van bewegen en als je die beweging beschrijft, is dat of in woorden of werkelijk. Als je verstrikt zit in de woordelijke beschrijving, ben je nergens, nietwaar? Dan speel je met woorden, argumenten en noem maar op. Maar als datgene wat gaande is echt en werkelijk is, blijft die vraag nog steeds onbeantwoord: heeft het leven een betekenis of heeft het geen enkele zin? Om het anders te formuleren: is er in het leven iets wat heilig is? Heilig in de zin van 'heelheid'. 'Heel' betekent gezond naar lichaam en geest met een kwaliteit van heiligheid, dat is het woord 'heel'. Dat betekent het woord 'heel': gezondheid en heiligheid. En is de geest, jouw geest, gezond? Dat wil zeggen dat zowel je lichaam als je geest volkomen gezond zijn, zodat er geen neurotische activiteit is, Nietwaar? Misschien is je lichaam niet gezond, maar als het je hindert verstoort die ziekte de geest, de activiteit van de geest en is het onmogelijk. Nietwaar? Maar ook als je niet volledig gezond bent, kun je weten dat je niet gezond bent, je ervan bewust zijn, de beperkingen weten en het daarbij laten. Volgt u dat?
1:03:41 Dus we vragen nu of de geest helemaal heel is, gezond naar lichaam en geest, heilig? Is jouw geest in die toestand? Dit vereist enorm veel onderzoek in jezelf, zodat er geen valse noten zijn, geen huichelarij, zodat je nooit verder gaat dan wat er feitelijk is. Dat vereist veel aandacht, veel energie om naar jezelf te kijken. Niet jezelf analyseren, maar observeren wat er gaande is. Alleen zo'n geest kan het antwoord vinden. Alleen zo'n geest kan ontdekken. Je moet wel tenminste... - helaas is dit een beschrijving en wordt het daardoor iets onwerkelijks - er is iets méér dan al dit geploeter, al deze ellende, als je in staat bent, als je hier al je energie, tijd en vermogen aan geeft. Anders leid je een erg oppervlakkig, zinloos leven, waarna onvermijdelijk de dood volgt.
1:05:39 Dus het geheel hiervan is meditatie, van het begin tot het eind. Het begin is dat je jezelf gaat begrijpen, niet volgens een filosoof, psycholoog of psychoanalyticus, maar voor jezelf en jijzelf bent de mensheid, de rest van de wereld. Als je naar jezelf kijkt, kijk je naar ieder mens in de wereld. Vervolgens moet je zien wat je bewustzijn is - je bewustzijn is de inhoud ervan - de ellende, verwarring, bezorgdheid, angsten, gehechtheden, armoede, je vrouw, dat is allemaal je bewustzijn, dat is het bewustzijn van ieder mens. Misschien met meer franje, maar in essentie is het hetzelfde. Van daaruit kun je het vraagstuk van de angst onderzoeken. Er moet volledig een eind komen aan psychologische angst. Daar zijn we op ingegaan en ook op plezier. We hebben over verdriet gesproken en over het beëindigen van verdriet. Alleen als we een eind aan verdriet maken, is er liefde en compassie. Anders is er geen compassie. Dat is de vaste grond waarop je voeten stevig staan, geworteld zijn, zodat er geen misleiding is. Dan over inspanning. Waar inspanning is, moet vervorming zijn. Kun je dus je dagelijks leven leiden zonder een greintje inspanning? Zoek uit wat dat betekent. Is het mogelijk te leven zonder een greintje inspanning. Dat kan alleen als je de tegenstrijdigheden in jezelf begrijpt. Observeer de tegenstrijdigheid in jezelf, probeer die niet te veranderen of te wijzigen, observeer alleen maar. Het observeren zelf maakt een eind aan de tegenstrijdigheid. Begrijpt u? Als er volledige observatie is, met totale aandacht, komt er aan elke tegenstrijdigheid in jezelf een eind. Je kunt het echt elke dag zelf uittesten. Je kunt dus een leven leiden zonder enig conflict. Alleen dan begint de ware, diepere meditatie en dan heb je die energie van de stilte, waarin geen illusie is, wat inhoudt, zoals we in het begin zeiden: de eerste stap is de laatste, en dat is vrijheid.