Krishnamurti Subtitles home


OJ81T2 - Leven is relatie in beweging
2de Openbare bijeenkomst
Ojai (VS)
3 mei 1981



0:21 Ik ga ervan uit dat jullie weten waarom jullie hier zijn, waarom jullie op deze mooie morgen hier gekomen zijn. Zullen we verdergaan met waar we gisteren gebleven zijn?
0:58 Ik zou graag willen onderstrepen dat we niet aan propaganda doen, voor geen enkel denkbeeld, geen enkel geloof, groep of concept. We gaan hier gezamenlijk onderzoeken wat er gaande is in de wereld, niet alleen in de buitenwereld, maar ook in onze binnenwereld, in onze psyche. Aan onze waarnemingen gaan we geen conclusies verbinden, en maken er ook geen abstractie van die we vastleggen in een denkbeeld. Gewoon kijken zonder vooroordeel, zonder enige verwijzing naar een specifieke filosofie of godsdienst, of psychologische leer, Freudiaans en zo. Gewoon kijken. Dat vraagt om een zekere mate van vrijheid, van gevoelig besef. Als je op die manier kijkt, zie je dat er overal veel geweld is. De straat wordt gevaarlijk. Er is sprake van burgeroorlogen, godsdiensttwisten, sektarisch geweld, en ten slotte is daar ook nog de kernbom met zijn gruwelijke vernietingingskracht. En verder heb je robots en computers, die vermoedelijk alle mensenwerk gaan overnemen. Over de hele wereld grijpt de verloedering om zich heen. Als we het nader onder de loep nemen, zien we dat wat in de buitenwereld gaande is, het resultaat is van wat er in onszelf aan de hand is. Wij hebben deze maatschappij gemaakt, onze ouders, grootouders, de voorbije generaties, generatie op generatie. Wij doen er nog een schepje bovenop. De maatschappij is niet de uitkomst van wat vreemde gebeurtenissen. Ze is gemaakt door mensen, overal ter wereld.
5:27 De crisis zit niet in de politiek, niet in de regering, of die nu totalitair of democratisch is. De crisis zit niet bij de wetenschappers, noch bij de staatskerk of andere godsdiensten. We zeiden dit gisteren al. De crisis zit in ons bewustzijn, in onze geest, in ons hart, in ons gedrag, in onze relaties. We kunnen deze crisis niet ten volle begrijpen noch het hoofd bieden, tenzij we aard en structuur begrijpen van deze crisis in het bewustzijn, die in elkaar gezet is door het denken. We herhalen wat gisteren besproken is. Er zijn vanmorgen een paar mensen bij gekomen, dus we moeten het herhalen.
7:22 Dit is geen entertainment, intellectueel, romantisch, emotioneel of zintuiglijk amusement. We zijn integendeel erg serieus, en als jullie dat ook zijn, kunnen we tezamen op onderzoek naar de aard van deze crisis. Het is geen ver-van-mijn-bed crisis, het is een crisis in onze geest, in ieders geest, in ons hart, in onze relatie met elkaar. De crisis zit in ons bewustzijn. En dit bewustzijn hebben alle mensen gemeen. Waar je ook heen gaat, de mens lijdt, is onzeker, onveilig, eenzaam, neurotisch, depressief, opgewonden, op jacht van de ene gril naar de andere, met name in dit deel van de wereld. Deze crisis wordt veroorzaakt door het denken. Het denken heeft de inhoud van ons bewustzijn in elkaar gezet. Ik wil er nogmaals op wijzen dat dit geen uiteenzetting is. We zijn samen aan het kijken. De spreker is geen leraar. Er is geen leraar, behalve in wiskunde, of als je een goede timmerman wilt worden. Maar in de psychologische wereld is er geen leraar, en is er geen leerling. Er is geen leider en geen volgeling. We zijn samen aan het kijken naar de aard van de mens, wat er met hem gebreurd is, waarom we zijn wie we nu zijn, gewelddadig, neurotisch, eenzaam, vreselijk onzeker, verward. En de filosofen maken het er niet beter op, noch de godsdienstige lui, de dominees, de geleerden, enzovoort.
11:17 We zijn dus onze eigen geestestoestand aan het observeren. Hier begint echte opvoeding, zelfopvoeding. Er is ons zoveel over onszelf onderwezen door anderen. We zoeken altijd iemand anders om ons te leiden, niet alleen innerlijk, maar vooral op het innerlijke, psychologische vlak. Maar bij het minste of geringste probleem of ongemak kloppen we meteen bij iemand aan om ons ervan af te helpen. We zijn verslaafd aan instellingen. We zijn verslaafd aan organisaties, in de hoop dat die onze problemen zullen oplossen en ons helpen onze geest op orde te krijgen. We zijn dus altijd afhankelijk van een ander. En afhankelijkheid leidt onherroepelijk tot corruptie. Hier leunen we op niemand, ook niet op de spreker, zeker niet op de spreker. Want we hebben niet de bedoeling jullie te overtuigen in een bepaalde richting te denken, jullie te prikkelen met mooie woorden en theorieën. Nee, we gaan kijken naar wat er werkelijk gaande is in de wereld en naar de verwarring in onszelf.
13:48 In die observatie gaan we geen abstractie maken van het geobserveerde en dat vastleggen in een idee. Laten we hier heel duidelijk over zijn. Wanneer we iets observeren, bijvoorbeeld een boom, is het woord 'boom' een abstractie. Het is niet de boom. Oké? Ik hoop dat dat duidelijk is. Het woord, de verklaring of de beschrijving, is niet het werkelijke ding, is niet 'wat is'. Dit moeten we vanaf het begin heel duidelijk stellen. Wanneer we kijken naar wat er werkelijk gaande is in de wereld en diep in ons eigen bewustzijn, blijft die waarneming zuiver, direct en helder als we er geen abstractie van maken en die vastleggen in een idee. De meesten van ons leven met ideeën, die geen werkelijkheid zijn. Ideeën worden het allerbelangrijkste, niet wat werkelijk is. Filosofen gebruiken het woord 'idee' in verschillende betekenissen. Aristoteles en zo hebben de 'idee' ieder op hun eigen manier ingevuld. Maar wij hebben het niet over ideeën. Wij houden ons alleen bezig met de observatie van wat er aan de hand is, de werkelijkheid, niet theoretisch, niet volgens een bepaald denkpatroon, maar met wat is. En hou in de observatie van wat is, één ding goed voor ogen: het 'wat is' abstraheren in een idee brengt alleen maar meer verwarring. Ik hoop dat dit duidelijk is.
16:53 Zoals we zeiden, de crisis zit in het bewustzijn. En dat bewustzijn hebben alle mensen gemeen. Het is geen uniek bewustzijn, niet jouw of mijn bewustzijn, maar het bewustzijn van de mensheid, van de mens. Waar je ook naartoe gaat, het Verre- of het Midden-Oosten, het Westen, waar ook ter wereld, de mens lijdt, heeft pijn, leeft in grote onzekerheid, eenzaamheid, diepe wanhoop, is de gevangene van allerlei bizarre religieuze beginselen die in werkelijkheid geen enkele betekenis hebben. Dit hebben alle mensen gemeen. Zie dit alsjeblief heel duidelijk in. Het is niet jouw of mijn bewsutzijn, maar het bewustzijn van alle mensen, die zo veel problemen, ellende en conflicten doormaken, terwijl ze zich willen vereenzelvigen met iets, met een natie, met een religieus symbool of beginsel.
18:50 Dit bewustzijn hebben alle mensen gemeen. Vatten jullie hier de draagwijdte van? Het is heel belangrijk dit te begrijpen. We hebben ons afgezonderd als individuen, - wat we in feite niet zijn. We zijn het resultaat van miljoenen jaren. In die jaren zijn we ertoe aangemoedigd om de idee - idee! - van individualiteit te aanvaarden. Maar als je goed kijkt, ben je eigenlijk geen individu. In psychologische zin zijn we precies als de rest van de mensheid. Dit is schijnbaar heel moeilijk te bevatten. De meesten van ons houden vast aan de idee - idee! - dat we allemaal afzonderlijke unieke individuen zijn met onze eigen ambities, hebzucht, afgunst, lijden en eenzaamheid. Maar als je goed kijkt, krijgt iedereen hier eigenlijk mee te maken. Het concept van individualiteit maakt ons nog egoïstischer, meer egocentrisch, neurotisch en wedijverig. Deze wedijver maakt de mens kapot. De wereld is jij en jij bent de wereld. Dit is een prachtig gevoel, als je het werkelijk begrijpt, Erin ligt grote opmerkzaamheid besloten. Het kent onmetelijke schoonheid, niet alleen de schoonheid van een schilderij, gedicht of mooi gezicht, maar dat wij de wereld zijn, en dat de wereld jij en ik is.
21:57 In dit deel van de wereld wordt vrijheid misbruikt, net als elders in de wereld, want eenieder zoekt zelfvoldoening, wil iets zijn, iets worden. Daarom is de inhoud van ons bewustzijn constant in gevecht om iets te zijn, iets te worden, te slagen, op zoek naar macht, positie en status. En die dingen kun je alleen hebben als je geld hebt, of talent, of bekwaamheid in een bepaalde sector. Bekwaamheid en talent stimuleren dus individualiteit. Welbeschouwd is die individualiteit in elkaar gezet door het denken.
23:10 Dit alles beziend, zit de crisis in de aard van het denken zelf. We zijn daar gisteren kort op ingegaan. We doen dat vandaag weer, maar nu dieper, zorgvuldiger. De buiten- en binnenwereld zijn in elkaar gezet door het denken. Denken is een materieel proces. Het denken heeft de atoombom voortgebracht, het ruimteveer, de computer, de robot, en al het wapentuig. Het denken heeft ook prachtige kathedralen gebouwd, en kerken, en alles wat er in die kerken staat. Er is niets heiligs aan de activiteit van het denken. Het symbool dat het denken gecreëerd heeft en dat je aanbidt, is niet heilig. Het is door het denken neergezet. De rituelen, alle godsdiensttwisten en de scheiding in naties zijn het resultaat van denken. Alsjeblief, kijk er eens goed naar. We zijn niet aan het overtuigen of veroordelen of aanmoedigen, we zijn alleen aan het kijken. Dit is een feit.
25:12 De crisis zit in de aard van het denken zelf. Zoals we gisteren zeiden, vindt het denken zijn oorsprong in de zinnen, de zintuiglijke waarneming en reacties, de ervaring, iets meemaken, wat opgeslagen wordt als kennis, als herinnering, en uit die herinnering spruit het denken voort. Dit was de aard van het denkproces gedurende miljoenen jaren. Alle cultuur, vanaf het oude Egypte, 5000 vC, en nog langer geleden, is gebaseerd op het denken. Het denken heeft voor deze uiterlijke en innerlijke verwarring gezorgd. Kijk er alsjeblief zelf naar, ik ben jullie geen les aan het geven. Ik ben niet aan het uitleggen. De spreker verwoordt alleen om mee te delen wat hij heeft waargenomen. Maar jullie zijn aan het observeren, niet de spreker. We kijken tezamen naar de aard en structuur van het denken. Zintuiglijke responsen, ervaring - je maakt iets mee, wat een ervaring is - die ervaring wordt opgeslagen als kennis, kennis wordt herinnering, en herinnering fungeert als denken. En van die activiteit leer je meer, vergaar je meer kennis. De mens heeft miljoenen jaren geleefd volgens dit patroon: ervaring, kennis, herinnering, denken, handeling - in deze cirkel. Ik vraag me af of we dit helder voor ogen hebben.
28:19 We hebben kennis ontzettend belangrijk gemaakt. Al die universiteiten, al die wetenschappelijke kennis, de kennis die we voor onszelf door ervaring opgedaan hebben, wordt ontzettend belangrijk. Maar kennis is nooit compleet, of het nu wetenschappelijke kennis of kennis van het timmervak is, of huishoudelijke kennis of de zogenaamde kennis van goeroes en priesters. Er is geen echte openbaring, alleen van denken dat onthult.
29:15 Onze crisis zit in de aard van het denken zelf. Dit moge duidelijk zijn. Maar dan zul je zeggen: 'Hoe kunnen we handelen zonder kennis, zonder te denken?' Daar gaat het niet om. Neem eerst de aard van het denken onder de loep, zonder enig vooroordeel, zonder enige bedoeling, gewoon 'zoals het is'. Onze hersenen, die leven in de cirkel van ervaring, kennis, herinnering, handeling, herinnering, meer kennis, hebben daar problemen mee, want kennis is altijd beperkt. Onze hersenen zijn getraind in het oplossen van problemen. Ons brein is een probleemoplosser. Het is nooit vrij van problemen. Hopelijk zien jullie het onderscheid tussen de twee. Onze hersenen zijn getraind in het oplossen van problemen, zowel in de wetenschappen als op psychologisch gebied, op het vlak van de relaties. Is er een probleem? We lossen het wel even op. De oplossing wordt altijd gezocht op het terrein van de kennis, nietwaar? Kennis is altijd onvolledig. Dat is een feit. Het brein is gewend aan, getraind in het oplossen van problemen. Het brein is een probleemoplosser.
31:53 Laten we iets anders bekijken. Wat is schoonheid? Want er is zo weinig schoonheid in de wereld, behalve de natuur, de heuvels, bossen en rivieren, en de vogels, de dingen van de aarde. Waarom is er zo weinig schoonheid in ons leven? We gaan naar musea en bekijken schilderijen en beeldhouwwerken, de buitengewone dingen die de mens heeft gemaakt, de gedichten, de literatuur, de prachtige bouwwerken. Maar als we naar binnen kijken, zien we zo weinig schoonheid. We willen een mooi gezicht, maken het op en bedekken het, maar vanbinnen - we zijn aan het kijken en niet aan het ontkennen of aanvaarden - vanbinnen is er zo weinig schoonheid, vredigheid en waardigheid. Waarom? Waarom is de mens zo gewordem? Waarom zijn mensen, die toch zo knap zijn, zo geleerd op allerlei gebied, - ze gaan naar de maan en planten er een stok met een vod eraan en bouwen geweldige machines - , waarom zijn we allemaal geworden wat we zijn: grof, luidruchtig, middelmatig, ijdel tot op het bot om niks, arrogant vanwege een beetje kennis? Waarom? Wat is er met de mens gebeurd? Wat is er met jullie gebeurd?
35:05 Ik denk dat dit de crisis is. We gaan het uit de weg. We willen onszelf niet in de ogen kijken. Zelfopvoeding is het begin van wijsheid - niet uit boeken, niet door een ander - maar door inzicht in onze eigen zelfzuchtige, bekrompen, verwrongen activiteiten die maar doorgaan, dag in dag uit. Zoals we zeiden zit de crisis in ons hart, onze geest, ons brein. Omdat kennis altijd beperkt is en wij altijd handelen binnen die begrenzing, heerst er eeuwigdurend conflict in het strijdperk van het denken. Oké? Dit moeten we goed begrijpen. We proberen problemen op te lossen, in de politiek, in de religie en in persoonlijke relaties. Maar deze problemen worden nooit opgelost. We proberen er één op te lossen maar de oplossing van dat probleem levert weer andere problemen op, zoals je allemaal kunt zien in de politiek. En dus neem je je toevlucht tot het geloof. Ik weet niet of jullie dit bemerkt hebben, maar door geloven verschrompelt het brein. Kijk maar, observeer het. Door voortdurend te zeggen 'ik geloof in god', 'ik geloof zus', 'ik geloof zo', door dat te blijven herhalen, zoals je ziet gebeuren in kerken, kathedralen, tempels en moskeeën, kwijnt het brein geleidelijk weg omdat het geen voedsel krijgt. Iemand die vastzit aan een geloof, aan een persoon, aan een denkbeeld, in die gehechtheid schuilt conflict, angst, afgunst, bezorgdheid, - de constante herhaling is deel van de verschrompeling van het brein: 'Ik ben Amerikaan', 'ik ben Engelsman', 'hindoe', al die nationalistische onzin. Door het opdreunen van zo'n mantra krijgt het brein te weinig voedsel. Het raakt daardoor steeds meer afgestompt. Dat moet je gezien hebben bij mensen die steeds maar opdreunen dat er maar één verlosser is, dat alleen Boeddha is, Christus, deze of gene.
39:15 Als je goed naar jezelf kijkt, zul je zien dat gehechtheid aan een geloof deel uitmaakt van de wens zeker te zijn. En deze zekerheid, de eis van en het verlangen naar psychologische veiligheid, in welke vorm dan ook, maakt dat het brein wegkwijnt. Dat geeft aanleiding tot allerlei vormen van neurotisch gedrag. De meesten van ons schuiven dit liever opzij omdat ze te bang zijn om ernaar te kijken. Dit is de kern van middelmatigheid. Als je naar een of andere goeroe, priester of kerk gaat, en daar je gebed of mantra gaat zitten opdreunen. Je meditatie is een soort opdreunen. In de herhaling schuilt zekerheid, een gevoel van veiligheid. Geleidelijk kwijnt je brein weg, verschrompelt het, het wordt klein. Bekijk het zelf, we zijn niet aan het lesgeven, je kunt het in je eigen leven allemaal zien. Maar de waarneming van deze crisis... De crisis, die in onze geest en hart en in ons bewustzijn schuilt, zorgt voortdurend voor conflict, want we kunnen geen oplossing vinden voor geen enkel probleem, zonder meer problemen op te roepen. Kijk wat er met ons aan de hand is: probleem op probleem, de ene crisis na de andere, onzekerheid op onzekerheid.
41:55 Kan het brein, de geest, ooit vrij zijn van problemen? Stel jezelf deze vraag. Het is een fundamentele vraag die je jezelf moet stellen. Maar het brein is zo getraind in het oplossen van problemen dat het niet kan begrijpen wat het betekent vrij te zijn van problemen. Als het vrij is, kan het problemen oplossen, maar niet andersom.
42:50 De kwestie is dus: deze crisis in ons bewustzijn, deze crisis is bewerkstelligd door het denken, een denken dat altijd incompleet is, een denken dat nooit problemen kan oplossen, maar ze wel kan vergroten of omvormen.
43:29 Als dit heel duidelijk is, begin je je af te vragen of er een ander gereedschap is dat het brein kan verlossen van al zijn problemen zodat het problemen wél het hoofd kan bieden. Zie je het verschil? Alleen een vrij brein heeft geen problemen. Dat kan problemen meteen tackelen en onmiddellijk oplossen. Maar het brein dat getraind is in het oplossen van problemen, zo'n brein is altijd in conflict. Dus rijst de vraag: 'Hoe kun je vrij zijn van conflict?' Daarom zeiden we dat het denken het gereedschap is dat onze problemen veroorzaakt.
44:52 Laten we het eens van een andere kant nader bekijken. We hebben relatieproblemen, tussen man en vrouw, of tussen man en man, homoseksualiteit, in dit land steeds meer. Niet dat het in andere landen niet bestaat, maar hier wordt het... ach, jullie weten wel. Kijk er goed naar, observeer het van nabij, probeer er niets aan te veranderen of een bepaalde richting op te sturen zoals: 'Het moet niet zus zijn', of: 'Het moet zo zijn', of: 'Help me eroverheen te komen', kijk alleen maar. Je kunt niets doen aan de contouren van dat gebergte, of de vlucht van een vogel, de stroomversnelling. Je kijkt er alleen naar en ziet er de schoonheid van. Maar als je kijkt en zegt: 'Dat is niet zo mooi als de berg die ik gisteren zag', ben je niet aan het kijken. Je bent dan aan het vergelijken.
46:24 Dus laten we dieper ingaan op de kwestie van relaties. Leven is relatie. We kunnen niet bestaan zonder relaties. Misschien verloochen je relaties en trek je je terug uit relaties omdat je er bang voor bent, omdat er conflict in schuilt, en gekwetstheid. De meesten van ons trekken een muur op rond onszelf in relaties. Neem het onder de loep, observeer, maar probeer er niets van te leren! Er valt niets te leren, maar alleen maar te kijken. Zie je hier de schoonheid van? We willem immers altijd leren en het onderbrengen in ons arsenaal aan kennis. Dan voelen we ons veilig. Maar als je daarentegen observeert zonder bedoeling, zonder motief, zonder een enkele gedachte, gewoon kijken, niet alleen naar buiten met het blote oog, maar ook met een geest, hart en brein die vrij zijn om te observeren, zonder enig vooroordeel. Dan ontdek je voor jezelf de schoonheid van relaties. Maar we hebben die schoonheid niet. Laten we er eens nader op ingaan. Wat is relatie? In relatie staan, niet bloedverwantschap, maar in relatie staan met elkaar. Staan we ooit in relatie met elkaar? Behalve misschien seksueel of elkaars hand vasthouden, maar psychologisch, innerlijk, diep van binnen, staan we eigenlijk ooit in relatie met een ander? Misschien willen we zo'n relatie wel, maar weten we niet hoe we dat moeten doen. Onze relatie met elkaar is gevuld met tranen, soms wat vreugde en plezier, en de tredmolen van seksueel genot.
49:41 Alles welbeschouwd, staan we dan eigenlijk wel in relatie met iemand? Of staan we met elkaar in relatie via het denken, via het beeld dat het denken heeft opgebouwd van je man of vrouw? Het beeld dat je blijkbaar hebt van hem of haar? Onze relatie is dus tussen het beeld dat jij van haar hebt en zij van jou. Iedereen loopt met beelden rond. Iedereen gaat in zijn eigen richting, ambitie, hebzucht, afgunst, wedijver, op zoek naar macht en positie. Jullie weten allemaal wat er in relaties speelt. Ieder gaat zijn eigen weg, tegen elkaar in of misschien parallel maar ze ontmoeten elkaar nooit. Dit is de moderne beschaving. Dit hebben we de wereld te bieden. En dus is er voortdurend strijd, conflict, scheiding, partnerruil. Jullie weten wel wat er gaande is.
51:46 Als je dit allemaal bekijkt, slaat de schrik je om het hart. En dit wordt vrijheid genoemd. Wanneer je het feit bekijkt - en je doet dat van heel nabij, zonder enige beweegreden of bedoeling -, dan ondergaat het feit een verandering omdat je het je complete aandacht geeft. Begrijpen jullie dit? Als je iets je volledige aandacht geeft, laat je als het ware licht schijnen op de zaak. Dat licht verheldert de zaak en daardoor verdwijnt dat wat is. Begrijpen jullie dit? Zitten we nog op dezelfde golflengte? Het feit is: er is een beeld dat door het denken is samengesteld in 20, 30, 5 dagen, of 10 jaar, een beeld, en zij, de ander, heeft ook een beeld. En ieder is ambitieus, hebzuchtig, uit op seksuele bevrediging, op welke manier dan ook, al het gedoe dat in zogenaamde relaties speelt. De waarneming daarvan, louter de waarneming daarvan. Alleen als we eraan proberen te ontsnappen, komt de neurotische activiteit op gang en schieten alle psychologen te hulp om je nog neurotischer te maken. Zie het probleem onder ogen. Kijk ernaar! Geef het je complete aandacht. Wanneer je het je complete aandacht geeft, met je hart, je hoofd, je zenuwen, met alles wat in je is, alle energie om te kijken, zal die aandachtige waarneming alles ophelderen. En wat helder en duidelijk is, kent geen probleem. Dan wordt een relatie iets totaal anders.
55:07 Voor de meesten van ons is het leven een enorm probleem, want leven is relaties. Als we niet in relatie staan - wat zo is -, komen we in de problemen. We hebben een maatschappij geschapen die voortkomt uit het gemis van relatie. Communisten, socialisten, democraten, de politici proberen de sociale structuur te veranderen. De fundamentele kwestie is een juiste relatie met elkaar. Heb je die met één persoon, dan heb je die met iedereen, met de natuur, met alle dingen van deze mooie aarde.
56:27 We moeten dus omkeren en heel diep onderzoeken waarom het denken deze ravage heeft aangericht in ons leven. Want het denken heeft dit beeld samengesteld van mijn vrouw en mezelf, van mij en de ander. Je kunt hier alleen aan ontsnappen als je het opheldert en ernaar kijkt. Naar de kerk gaan en bidden, dat is allemaal erg kinderachtig en onvolwassen, want ze hebben geen enkel probleem opgelost. Je moet heel dichtbij beginnen om heel ver te komen. Laten we heel dichtbij beginnen door de relatie met elkaar te bekijken, welke relatie ook: die met je baas, als je timmerman bent of meester timmerman, als je ploegbaas bent of arbeider, de relatie met je vrouw of man, dat alles. Leven is bewegen in relatie. We hebben die relatie vernietigd door het denken. Denken is niet liefde. Liefde is niet genot, liefde is niet begeerte. We hebben alles daartoe gereduceerd. We gaan daar volgende zaterdag en zondag op in. Overmorgen, dinsdag, en donderdag kunnen er vragen gesteld worden. Klaar.