Krishnamurti Subtitles home


OJ81T5 - Bij het leed blijven
5de Openbare bijeenkomst
Ojai (VS)
16 mei 1981



0:25 Vandaag en morgen hebben we nog twee lezingen. Morgen komt er een einde aan de lezingen.
0:50 Vanmorgen gaan we het hebben over de inhoud van ons bewustzijn. In de afgelopen vier lezingen hebben we gezegd dat de crisis hem niet zit in de politiek of de economie, in de maatschappij en zo, maar dat ons bewustzijn in crisis verkeert. En dat wij mensen dit bewustzijn gemeen hebben. Want alle mensen, overal ter wereld, waar ze ook wonen, – man of vrouw – iedereen maakt dezelfde zorgen mee, hetzelfde ongeluk, ze vluchten weg in allerlei vormnen van verstrooiing, wat die verstrooiing ook is, inclusief al die godsdiensten die zo betekenisloos zijn geworden. We moeten iets doen met deze crisis anders zal de mensheid verloederen en zichzelf vernietigen. Dat is volgens mij nogal duidelijk voor eenieder die nadenkt en goed waarneemt, en die niet te egocentrisch is. Zo iemand kan zien wat er in de wereld gaande is: terrorisme, geweld, oorlog, enzovoort. De crisis schuilt in ons bewustzijn.
2:49 Laten we vanmorgen eens samen – echt samen – kritisch en gevoelig onderzoeken wat de inhoud van ons bewustzijn is. De inhoud vormt het bewustzijn. Zonder zijn inhoud heeft het bewustzijn zoals wij dat kennen geen enkele betekenis. We moeten ons dus – tezamen – ernstig verdiepen in deze inhoud van het bewustzijn.
3:41 Als ik het nogmaals mag onderstrepen, we doen hier niet aan propaganda, we willen je nergens van overtuigen of ergens in laten geloven, een nieuwe idee, een nieuw Utopia, maar laten we samen, – de spreker bedoelt echt samen – de inhoud van dit bewustzijn onder de loep nemen, zowel het bewuste deel, als het onbewuste dat zich verschuilt in de uithoeken van het brein.
4:26 Ik denk dat we allereerst in moeten gaan op het verschijnsel angst. Wat is de oorsprong van angst? Hoe steekt angst de kop op en hoe moeten we die aanpakken? Is het eigenlijk wel mogelijk geheel vrij te zijn van angst, zowel op het bewuste niveau als in de diepere lagen van ons bewustzijn waar de wortel van angst zit? Alle mensen hebben angst gemeen. Het is niet jouw speciale angst. Je bent misschien bang van het donker, van je man, of van iets dat je in het verleden gedaan hebt, enzovoort. Ieder mens kent deze angst, in verschillende gedaantes, of ze nu in Azië, India, Europa of hier wonen, zelfs in Rusland. Sinds mensenheugenis heeft de mens deze last van angst met zich meegezeuld. Blijkbaar is hij er nooit in geslaagd dit angstprobleem op te lossen, – oplossen in de zin van het totaal laten verdwijnen, er volkomen vrij van te zijn, bevrijd van deze enorme last. Vanmorgen gaan we er samen in duiken en van heel dichtbij onderzoeken wat angst eigenlijk is, hoe hij in mekaar zit en welke factoren angst veroorzaken. En of we zowel psychologisch als fysiek volkomen vrij kunnen zijn van enig spatje angst.
7:24 Volgens mij is het heel belangrijk dit te begrijpen als het ons ernst is. Op zo'n prachtige morgen als deze met een heerlijk zonnetje en schaduw op de heuvels en zo, valt praten over angst nogal uit de toon. Maar nu we hier de afgelopen twee weken toch samengekomen zijn, dunkt me dat we veel aandacht zouden moeten besteden aan deze kwestie.
8:20 Er zijn veel oorzaken aan te wijzen voor angst. Of we snoeien de takken van de angst, – neem telkens één tak of blad van de angst en onderzoek dat – of we zoeken de wortel van de angst, niet alleen de takken, de uiting, de beweging ervan, of we onderzoeken van heel dichtbij waar angst begint, de bron van angst en de gevolgen ervan. Als we nu eens, niet als groeptherapie, – wat totaal overbodig is – als je eens je eigen speciale angst onder de loep neemt, welke die ook is – dood, onzekerheid, dat gevoel van wanhopige eenzaamheid, van zoeken naar voldoening, dat gevoel van tekortkomen – welke angst ook, kunnen we daar eerst eens naar kijken zonder ervan weg te lopen of die angst te vervangen door de gedachte aan iets anders, of die proberen te ontwijken, erover heen te stappen of te overwinnen. We proberen er vanmorgen de wortel van te ontdekken, de oorzaak, de bron.
10:59 De meeste mensen, waar ook ter wereld – dit is een van de oorzaken – raken gekwetst, zowel lichamelijk als psychologisch, maar meer innerlijk dan uiterlijk. Deze wond blijft hen de rest van hun leven bij, tenzij ze die geheel en al uitwissen. Dit is een van de oorzaken van angst, gekwetstheid, vanaf onze kinder- en schooltijd, universiteit, als we tenminste het geluk hadden naar de universiteit te gaan, – maar ik weet niet waarom we daar eigenlijk naartoe zouden gaan –. Maar er is een diepe wond geslagen, misschien bewust of onbewust. Wanneer we psychisch, innerlijk gewond zijn geraakt, is het gevolg daarvan dat we een muur om ons heen optrekken. Ik hoop dat we dit allemaal gezamenlijk begrijpen, terwijl je eigen kwetsing gadeslaat, althans als je je daar gevoelig bewust van bent. We raken allen op de een of andere manier gekwetst vanaf onze kindertijd. Het gevolg van die gekwetstheid is weerstand, vermijdingsgedrag, opdat we niet weer gekwetst worden. Niet weer gekwetst willen worden kweekt psychologische weerstand. En het gevolg daarvan is groter isolement, en dus grotere angst. Dit is een van de oorzaken van angst.
13:33 De andere oorzaak is tijd. Tijd in de zin van dat wat gebeurd is, opnieuw kan gebeuren. En tijd als toekomst, als we geen enkele hoop hebben, als we wanhopig en hopeloos zijn. Tijd speelt een grote rol in ons leven. Tijd als interval tussen 'wat is' en 'wat zou moeten zijn' of 'wat zou kunnen zijn'. En tijd als interval tussen nu en het einde van het leven, de dood. Tijd is dus een angstfactor, een van de factoren. We zijn dit niet intellectueel met louter woorden aan het onderzoeken. We zien onszelf zoals we feitelijk zijn, we kijken naar wat onze angst feitelijk is. De angst niemand te zijn, want iedereen wil iemand zijn, de angst geen zelfvoldoening te kunnen vinden, het doel niet te bereiken, niet te worden en groeien. Dit 'worden' neemt tijd in beslag. Tijd is dus een belangrijk element in de structuur van angst.
15:56 Dan is er nog de factor van grote ... van bodemloze eenzaamheid. Zijn we ons bewust van deze eenzaamheid? We hebben misschien een hoop vrienden en een gelukkig gezin, maar als je maar een beetje oplet, kent iedereen deze eenzaamheid waaruit neerslachtigheid opdoemt, bezorgdheid en angst voor het alleen zijn, zonder enige relatie met iets. Iedereeen kent dit wel, deze eenzaamheid, je kent die. En als je beseft dat je alleen bent, probeer je ervoor te vluchten. Vluchten is angst. Vluchten kan via de kerk, via god, via een of andere fantasie, een denkbeeld, een of ander geloof, overtuiging en zo, en zelfs door intellectuele kennis – als je maar kunt ontsnappen aan deze verschrikkelijke eenzaamheid. Deze eenzaamheid is in feite egocentrische activiteit, enorm zelfmedelijden, dit streven om iemand te zijn, te worden en succes te hebben, enzovoort.
18:42 Een andere factor van angst is gehechtheid. Ik hoop dat we dit samen onderzoeken. Jullie zijn niet – als de spreker dit even in alle respect mag aanstippen – jullie zijn niet alleen maar aan het luisteren naar een hoop woorden, een stel ideeën. Als jullie alleen maar op intellectueel en verbaal niveau deze angstfactoren tot je nemen, zal de angst voortduren. Maar als we ons gevoelig bewust zijn van onze eigen angst, zullen we inzien dat angst heel veel oorzaken en factoren in zich bergt. We zijn deze factoren gezamenlijk aan het onderzoeken.
20:03 Misschien zijn veel van jullie niet gewend aan deze vorm van onderzoek van heel dichtbij. Dus als jullie zo vriendelijk willen zijn, let dan een beetje op. Het is belangrijk de kunst van het luisteren te leren. Misschien luisteren we wel nooit naar iemand, alleen naar onze pijn, onze bezorgdheid, ons verdriet, onze eenzaamheid, en zo. We luisteren nooit volledig naar elkaar. Als we dan luisteren, doen we dat maar gedeeltelijk. Of we luisteren al vertalend en interpreteren wat we horen. Er is horen met de oren, en er is horen met aandacht. We hopen dat jullie op zo'n manier willen luisteren. We zijn jullie niet aan het onderrichten of iets bij aan het brengen, we zijn samen aan het kijken naar angst en wat erbij komt kijken. Het is van groot belang deze kunst te leren, deze kunst van volledig luisteren, wat inhoudt dat je totale aandacht geeft aan de kwestie. De spreker hanteert woorden, de spreker fungeert als een spiegel waarin je je eigen angsten ziet, maar de spreker en de spiegel zijn niet belangrijk. Die zijn van geen enkel belang. Wat wel belangrijk en essentieel is, is de waarneming van angst.
22:50 We zeiden al dat een van de factoren gehechtheid is. Waarom zijn mensen zo gehecht aan een geloof of een ideaal, aan een beeld van zichzelf, aan een concept of een bouwwerk van woorden? In die gehechtheid, hoe diep, vluchtig of aangenaam ook, in die bezitterigheid, wat gehechtheid is, zit angst, bezorgdheid. Dat is dus een van de factoren.
23:56 En als je het goed bekijkt, is de hoofdfactor het denken. Denken is de belangrijkste factor van angst. Denken is de herinnering van vervlogen dingen. Denken is de projectie van wat zou kunnen zijn of niet zou kunnen zijn. Denken is de beweging van tijd. We gingen hier al op in tijdens onze laatste gesprekken. Denken is de reactie van de herinnering, kennis en ervaring. Omdat het denken beperkt is, zijn onze handelingen ook beperkt. Kennis is altijd beperkt, daarom wordt kennis altijd verduisterd door onwetendheid. Bovendien creëert het denken dit gevoel van afgescheidenheid en isolement. Als je het goed bekijkt, brengt het denken angst voort: "Misschien ben ik dit, en misschien niet dat. Ik had ooit plezier en straks misschien niet meer." In deze cyclus waarin het verleden veranderingen ondergaat in het heden en die wijzigingen vervolgens voortzet in de toekomst, in zo'n toekomst heerst grote onzekerheid. En deze onzekerheid is een van de oorzaken van angst.
26:57 Er zijn veel oorzaken van angst te noemen. Je kunt ze een voor een aanpakken en ze stuk voor stuk proberen te doorgronden, Maar je kunt ze ook allemaal tegelijk aanpakken, als één geheel. Het is maar net of je dat kunt, alle oorzaken onmiddellijk samen te pakken en in één oogopslag de hele structuur van angst te doorzien. Het ligt dus aan jou of je de hele structuur van angst ineens overziet, – in al zijn onderdelen, de onbewuste angsten die nog niet aan het licht zijn gebracht, en de bewuste angsten die we aan het onderzoeken zijn. Of je pakt je angsten een voor een aan – maar dan ben je eeuwig bezig. Je kunt dat tot je dood blijven doen. Maar als je angst als geheel aanpakt, dan blijken de ware hoofdoorzaken tijd en denken te zijn. We hebben uitgelegd wat tijd en denken eigenlijk zijn. Het denken brengt angst voort. Wanneer je dit inziet, wat ga je dan doen? Niet alleen aan de bewuste angsten, maar ook aan de verborgen angsten waar je je niet van bewust bent. Kunnen de angsten waar je je niet van bewust bent, de onbewuste angsten die diep verborgen sluimeren in de uithoeken van je bewustzijn, van je eigen brein, kunnen die verborgen en nauwelijks merkbare angsten aan het licht gebracht worden en bekeken?
30:45 Ik hoop dat we elkaar begrijpen. Dat is alleen mogelijk, dat wil zeggen zowel de bewuste als de diepere angsten waar we ons niet van bewust zijn, dat is alleen mogelijk als je er complete aandacht aan geeft. Je moet je angsten tegemoet treden, onder ogen zien wat angst eigenlijk is. Of die angst eigenlijk alleen een verbale angst is, want woorden scheppen angst, – woorden roepen immers associaties op met beelden en als je een bepaald woord hanteert, kan dat angst oproepen. Ik hoop dat jullie dit allemaal begrijpen.
31:59 We moeten ons dus bewust zijn van de aard van woorden, en of die woorden angst oproepen. Nu we de vele oorzaken van angst aan het licht gebracht hebben, kunnen we hem nu bekijken zonder het woord? Zoals je naar een boom kijkt, deze eik, ernaar kijken zonder het woord, want als je waarneemt door een scherm van woorden, ben je eigenlijk niet aan het waarnemen. Observeer dat, neem de angst in zijn geheel waar. Zie bijvoorbeeld je eigen speciale angst onder ogen en neem die waar met alle aandacht die in je is. Misschien heb je nog nooit iets met complete aandacht waargenomen. We zijn zo onoplettend. Voor de meesten is het zo moeilijk om met hun hele wezen aandachtig te zijn.
33:55 Aandacht geven wil zeggen dat je er al je energie in steekt. Aandacht betekent iets in zijn geheel waarnemen met alle energie die in je is. Wanneer je met een dergelijke aandacht waarneemt, met alle enrgie die in je is, verdwijnt de angst, niet één speciale angst, maar alle angst verdwijnt dan totaal. We hopen dat jullie door te luisteren dit echt aan het doen zijn.
35:03 Angst is een andere vorm van genot. De mens is door de eeuwen heen altijd op zoek geweest naar genot. In dit land zien we steeds meer een voortdurend verlangen naar verstrooiing, naar opwinding, naar elke vorm van genot, seksueel en allerlei andere vormen van genot. Als je het goed bekijkt, wat is genot dan eigenlijk? Het verlangen naar opwinding. Zoals jullie kunnen zien op tv, in boeken en de rest, overal dit steeds maar groeiende verlangen naar genot en opwinding. Op het moment dat je geniet, echt geniet, ben je je dan bewust dat je aan het genieten bent? Of alleen net daarna? Als het genot erna komt, is het de activiteit van het denken dat zich het moment daarvoor herinnert als genot. Onderzoek dit alsjeblief. Dus ook hier speelt het denken weer een rol in het najagen van genot. Daarom is het zo belangrijk te weten wat denken eigenlijk inhoudt, waarom denken zo ontzettend belangrijk is geworden voor alle mensen. Denken schept angst en genot. Het zijn de twee kanten van dezelfde medaille.
38:15 Als we nog wat tijd hebben vanmorgen, moeten we ook de kwestie van het lijden bekijken. Wat is lijden? Wat is toch die grote psychische pijn, smart, bezorgdheid, de tranen die je stort? Wat is lijden? De mens heeft ook dit probleem nog nooit opgelost. Het christendom heeft het opgeschort en het zijn hele geschiedenis lang vereenzelvigd met één persoon. En de Aziatische wereld geeft haar eigen uitleg aan lijden, – daden in het verleden waarvan het resultaat ellende is, conflict, smart, lijden. Dit zijn allemaal verklaringen, allemaal vormen van escapisme. En al die vluchtwegen zijn hetzelfde. Er zijn geen hoge of lage vormen van escapisme. Een vlucht is een vlucht. En als je niet wegvlucht, kun je dan onbeweeglijk blijven, met je leed? Begrijp dit alsjeblief een beetje. We krijgen allemaal te maken met groot verdriet, niet alleen met de smart van sterven, van eenzaamheid, de pijn van het isolement, de pijn iets wel of niet te zijn, niet knap en zo, al die futiliteiten en ernstige levensproblemen. We lijden allemaal, de een weinig en oppervlakkig, de ander zwaar. Zonder cynisch te worden, zonder alles verbaal en intellectueel weg te redeneren, is het dan mogelijk om die diepe smart, de smart om het verlies van iemand, het leed van een ellendig leven, kun je ernaar kijken, er in zekere zin bij blijven zonder enige beweging van het denken?
43:03 Jullie zullen helaas toch ook wel een portie smart hebben meegemaakt. Zonder het lijden te analyseren, zonder ervoor weg te vluchten, zonder het te rationaliseren of in een reageerbuisje te doen en het te reduceren tot een of andere chemische reactie, kunnen jullie er zo naar kijken, het waarnemen, er geheel bij blijven – of het nu lichamelijke pijn is of psychisch lijden –, kunnen jullie er met alles in je bij blijven zonder enige poging tot vluchten, wat betekent dat je er al je energie en aandacht aan geeft? Want op het moment van de pijn bén je die pijn. Het is niet zo dat je pijn hebt, je hele wezen ís die pijn. Ik weet niet of jullie dit begrijpen. Er is geen angst los van jezelf. Je bent zelf deel van de angst. Je bent zelf deel van alle oorzaken van angst. Je bent zelf al die oorzaken die je dit leed gaan brengen, het leed dat de mensheid al eeuwenlang met zich meezeult. Er is niet alleen persoonlijk leed, maar ook het leed van de mensheid, niet het kortstondige leed van de enkeling, maar een wereldomspannend leed, het leed van onwetendheid, het leed van armoede, het leed van oorlogen, de tranen, de zorgen, de onmenselijkheid van dat alles. Kijk ernaar. Besef het volkomen, raak het aan met heel je wezen. Als je dat doet, zal in dat contact totale energie zijn. We verspillen onze energie in twist, oeverloos gepraat, in voortdurend bezig zijn met het een of ander. Het brein is altijd met van alles bezig. Kijk naar de wetenschappers en zakenlui, de huisvrouw, de priesters en zo, ze zijn allemaal met iets bezig. Met die bezigheid, hoe prettig of onprettig ook, verspillen ze de energie die nodig is om al deze levensvragen het hoofd te bieden. Leven is ook een bezigheid, maar als je eindeloos bezig bent, is het brein nooit vrij en stil. Alleen zo´n brein, dat een feit stil onder ogen ziet, bekijkt angst, leed, eenzaamheid en wanhoop op een stille wijze. Dan zul je zelf zien dat in een dergelijke stilte angst en zo oplossen.
48:57 Ik weet niet of we nu nog tijd hebben om te praten over de dood. Dit is een van de hoofdproblemen van het leven, een van de belangrijkste. De mensheid, wij allemaal dus, schijnt het maar niet te kunnen begrijpen. Niet chemisch, niet waarom het lichaam slijt en opraakt, mogelijk door roken, drugs en andere verslavingen, maar wat de betekenis is van sterven. Niet waarom het fysieke organisme aan zijn eind komt, wat onvermijdelijk is, Net zoals alles wat gebruikt wordt, uiteindelijk verslijt, zo zal ook het lichaam slijten, wat we misschien zo misbruikt hebben. Het lichaam heeft zijn eigen intelligentie die we kapotgemaakt hebben. Nee, we hebben het over wat sterven eigenlijk is, de waarde, de betekenis, de diepzinnigheid ervan. Niet de angst voor de dood of voor ouder worden, seniliteit, een of andere ziekte, een ongeluk. Maar de betekenis en diepte ervan. Misschien schuilt er grote schoonheid in.
51:37 Zoals we zeiden, kunnen we nu misschien niet... Ik denk dat we het er nu niet meer over kunnen hebben. Morgen gaan we hierop door. Morgenvroeg gaan we dit bespreken en ook wat een religieuze geest is. Wat is eerbied, respect? Bestaat er iets heiligs dat het denken niet heeft uitgevonden? Wat we nu aanbidden is een product van het denken. Denken is een materieel proces. Dus er is hoegenaamd niets heiligs aan het denken. Het denken heeft kerken opgericht en alles wat er staat in die kerken, tempels en moskeeën. Er is daar niets heiligs, want dat is allemaal in mekaar gezet, de rituelen, alles wat er gaande is, is het resultaat van het denken. We moeten dus samen gaan onderzoeken wat religie werkelijk is. Want religie schept een nieuwe cultuur. We gaan hier morgenvroeg op in. En ook op wat meditatie is.
53:36 Als jullie het niet erg vinden, houden we nu op.