Krishnamurti Subtitles home


OJ81T6 - In beëindigen, in sterven, ligt grote schoonheid besloten
6de Openbare bijeenkomst
Ojai (VS)
17 mei 1981



0:24 We willen er nogmaals op wijzen dat dit geen samenkomst is ter vermaak, romantische inspiratie of sentimenteel gedoe. Het is een serieuze samenkomst, althans de spreker is dat. En we proberen geen... Omdat er zo veel mensen bij zijn die hier voor de eerste keer komen, moet ik nogmaals zeggen dat we hier niet aan propaganda doen. We proberen jullie nergens van te overtuigen of een of andere onzinnige, fantastische Indiase of oosterse filosofie bij te brengen met hun exotische goden en goeroes. We hebben dit gezamenlijk onderzocht tijdens de laatste vijf samenkomsten. We zijn met ons allen begaan met de verloedering van de wereld, de oorlogen, de nucleaire dreiging, enzovoort. We hebben hier heel wat over gepraat.
2:18 En we hebben ook gezegd dat de crisis niet schuilt in de politiek, en ook niet in de economie of in de zogenoemde georganiseerde godsdiensten. De crisis schuilt in ons bewustzijn, in ons denken, ons voelen, onze manier van doen. We hebben het uitgebreid gehad over deze crisis en gisterochtend spraken we over angst. We hebben het ook gehad over orde in ons leven. Want daar heerst zoveel wanorde, in ons dagelijks leven kennen we nauwelijks enige zelfbeheersing. Er is helemaal geen discipline. We gebruiken het woord 'discipline' in de betekenis van leren. Het stamt van 'discipel', wat betekent: leren, een levenswijze leren, leren over wat religie eigenlijk is, wat meditatie is, enzovoort. Discipline betekent leren, en niet alleen maar jezelf aanpassen aan een bepaald gedragspatroon, of je eigen verlangens onderdrukken.
4:22 We hebben dit in detail besproken, en daarna gezegd dat het denken deze wereld waarin we leven, gecreëerd heeft, met al zijn rampspoed, oorlogen, verdeeldheid tussen landen, het groeiende aantal kernbommen, enzovoort.
5:00 Gisteren spraken we over het ontstaan van angst. We wezen erop dat we samen... – de spreker bedoelt echt samen, niet dat de spreker iets bizars of buitenissigs zegt, een of ander apart standpunt – dat we samen onze angsten onderzochten, de oorzaken van angst, het ontstaan ervan, hoe angst zich uit. Die uitingsvormen van angst kunnen van dichtbij onderzocht worden, maar ze bevatten allemaal dat ene feit: angst. Daar hebben we het gisterochtend langdurig over gehad.
6:14 We hebben daar samen over gepraat, het samen onderzocht, dit alles samen onder de loep genomen. We hameren hier voortdurend op, want de meesten van ons krijgen graag opgedist wat ze moeten doen. We zijn eraan gewend geraakt, met name in dit land, waar specialisten rondlopen op elk vakgebied. Die specialisten hebben boeken geschreven en wij lezen al die boeken. We kunnen blijkbaar nooit helder voor onszelf denken. We zijn de slaaf van anderen geworden. We gingen hierop in aan het begin van deze samenkomsten.
7:17 Ik wil er nogmaals duidelijk op wijzen, – ik hoop dat jullie dat niet stoort, maar het moet gewoon gezegd worden – dat we de wereld waarnemen zoals die is, een wereld die zo gecompliceerd is geworden in onze huidige psychische staat van zijn. We zijn dat samen allemaal aan het onderzoeken.
7:55 Vanmorgen, tijdens ons laatste gesprek, gaan we nader onderzoeken wat het bewustzijn en zijn inhoud precies zijn. De inhoud maakt het bewustzijn. Zonder zijn inhoud zou het bewustzijn zoals we dat kennen, niet bestaan. We hebben dus heel goed onderzocht wat de inhoud van ons bewustzijn nu precies behelst.
8:46 Tijdens ons gesprek van gisterochtend vroegen we om onze angsten onder ogen te zien en er niet voor weg te lopen of ze te onderdrukken, of weg te stoppen. We zeiden dat we de angst onder ogen moeten zien en tegemoet treden zodat we er direct mee in contact komen. De mens loopt al eeuwen rond met deze last, miljoenen jaren, en wij zijn daar het resultaat van, van die oude en nieuwe angsten. Zolang we niet begrijpen wat angst eigenlijk is, en er vrij van zijn, kunnen we niet in liefde leven. Hier hadden we het gisteren over.
10:07 We spraken ook terloops over genot. In de wereld van vandaag, met name in het Westen en zeker in Amerika, in dit land, – bedenk wel dat we geen kritiek hebben op dit land of op jullie, we zien gewoon de feiten onder ogen, samen niet mijn standpunt, dat van de spreker, of een andere kijk – maar als je ziet wat er precies aan de hand is in dit land, allerlei vormen van vermaak, seks en ander amusement, het principe van het najagen van genot, uiting geven aan je eigen begeertes, wat de vorm aanneemt van genotzoeken. Daar hebben we het over gehad. We onderzochten wat begeerte eigenlijk is. Begeerte is het ontwaken van de zinnen. We herhalen het hier even in het kort. De zintuigen komen in actie, we raken iets aan, en dan is er gewaarwording. Vervolgens maakt het denken een beeld en mengt zich in die gewaarwording, waarna de begeerte zijn intrede doet. We hebben het hierover gehad. We hebben het heel nauwkeurig uit de doeken gedaan. Zien, waarnemen, contact, aanraken, en uit die aanraking ontstaat gewaarwording, sensatie, en vervolgens maakt het denken er een beeld van. En als het denken een beeld schept, komt de begeerte op. We hebben ook gewezen op de activiteit van het verlangen en op de tegenstrijdigheid die daar automatisch in schuilt, waar weer conflict uit voorkomt.
13:26 De mens heeft altijd genot nagejaagd, eeuwenlang, in allerlei vormen, meestal seksueel en psychologisch. En dat uit zich weer in handeling in de buitenwereld. Je kunt dit van nabij zien gebeuren, althans als je het wilt onderzoeken. Genot, of het nu lichamelijk genot is of het genot van macht en bezit, het genot van wederzijdse afhankelijkheid, genot heeft altijd angst in zijn kielzog. Je kunt dit zelf allemaal waarnemen.
14:32 Gisteren spraken we over het lijden van de mens. [[ K. gaat hier in op ] [ de dubbelzinnigheid van het woord 'man' in het Engels. ] [ In het Nederlands ] [ is dit niet van toepassing.]] De mens heeft al eeuwenlang geleden, lichamelijk en met name psychisch, innerlijk. Lijden was het lot van de mens. De Aziatische wereld, India incluis, zegt dat lijden het gevolg is van vroegere handelingen, oftewel karma. De meeste mensen stellen zich tevreden met deze verklaring. Zoals de meeste mensen wereldwijd tevreden zijn met verklaringen! Maar iets verklaren, met woorden, is geen feitelijkheid. Het woord 'lijden' is niet de echte huivering, het feitelijke vergieten van tranen, dat gevoel van grote leegte en eenzaamheid. In het christendom is het lijden overgedragen op een of ander symbool en wij denken dat we door dit lijden over te dragen een eind kunnen maken aan ons eigen lijden. Maar de mens lijdt, overal ter wereld. Lijden is bezorgdheid, verdriet, onzekerheid, dit gevoel van diepe, blijvende en blijkbaar onveranderlijke eenzaamheid. Jullie kunnen dit zelf zien, we zijn samen aan het waarnemen. Jullie luisteren niet alleen maar naar de spreker, maar jullie nemen jezelf waar terwijl de spreker beschrijft wat er werkelijk aan de gang is in onszelf. Kan de mens ooit een einde maken aan lijden? Komt het leed ooit tot een einde?
17:53 We moeten fundamentele vragen stellen, geen oppervlakkige vragen en gemakkelijke antwoorden. We moeten te allen tijde onze eigen fundamentele radicale vragen stellen. Dit ís een radicale vraag: Kan de mens, kun jij een einde maken aan leed?
18:42 Hoe kan er liefde bestaan – we zullen het nog hebben over dit woord, dat zo misbruikt is – hoe kan er liefde zijn, als er angst is? Hoe kan dit bestaan, terwijl het louter verworden is tot een zaak van genot en opwinding? Is liefde begeerte? Heeft liefde iets van doen met opwinding? Kan liefde bestaan waar ambitie en agressiviteit heersen? Kan er liefde bestaan als een mens van kindsbeen af gekwetst is? Is er liefde als er smart is? Deze geur, die we 'liefde' noemen, kan er alleen zijn wanneer aan al dat andere een einde komt. Is het mogelijk – niet intellectueel – om je niet louter tevreden te stellen met verklaringen, en verdriet, angst en zo te reduceren tot iets chemisch met moleculen, en daar dan tevreden mee te zijn? Zouden we elkaar ooit vermoorden, in oorlog of geweldsdelict, als er liefde is?
21:09 Blijkbaar zitten wij mensen gevangen in een verschrikkelijke tragedie van gewoontevorming en traditie, waarbij onze hersenen zelf afgestompt zijn, omdat we mechanisch handelen. We klampen ons vast aan overtuigingen en geloofsartikelen, aan de constante herhaling van eindeloze rituelen zonder betekenis in alle kerken van het Westen, en aan allerlei riten in de Oosterse wereld. Al die rituelen zijn door het denken geconstrueerd. Het denken is een materieel proces, zoals we al talloze keren hebben uitgelegd. Sommige wetenschappers beginnen dit nu ook te accepteren. En omdat wetenschappers zo'n grote invloed hebben op je leven, gaan jullie dit misschien ook aanvaarden. Als je het denken en zijn oorsprong goed bekijkt, wat denken in feite is, zul je zien dat het geboren wordt uit herinnering, kennis, ervaring, en uit die ervaring volgt dan denken, denken in actie, enzovoort. In dit kringetje draait het brein gewoonlijk rond. Ervaring, kennis, opgeslagen herinneringen, en vandaaruit min of meer vaardige actie, en uit die actie kom je weer tot meer kennis, je houdt dit kringetje voortdurend in stand wat geleidelijk leidt tot een brein dat in verval raakt. Als je steeds hetzelfde blijft herhalen, zoals in rituelen en het hebben van sterke geloofsovertuigingen en vaststaande conclusies, dan moet het brein wel in verval en ondervoed raken. Een van de factoren van dit verval is dat de mens zich allerlei illusies laat aanleunen, – religieuze en psychologische illusies en kletskoek.
24:36 Wij vragen echter: 'Kan er een einde komen aan leed?' Niet alleen op het persoonlijke vlak, maar op dat van de hele mensheid. Leed is leed. Het is niet van jou of van mij. Het leed dat geschapen is door vijfduizend jaar oorlog. Het leed dat mensen zich voorbereiden op een oorlog. Het leed van eindeloze tweespalt tussen mensen, katholieken versus protestanten, hindoes contra boeddhisten, de moslims en Arabieren tegen de joden, de Russen tegen de Amerikanen, enzovoort enzovoort. Deze voortdurende verdeeldheid zorgt voor veel leed in de wereld. We lijken dit niet te beseffen. We hebben blijkbaar geen oog voor het dreigende en ontstellende gevaar. We willen dit allemaal niet zien en vluchten in amusement, kennis en rationalisaties. Maar met gevoelig besef van dit alles, van de maatschappij die we zelf hebben gecreëerd, zien we dat we er zelf deel van uitmaken en daarom ook volkomen verantwoordelijk zijn, geheel en al verantwoordelijk voor alles wat er in de wereld aan de hand is.
27:15 Misschien nemen jullie dit niet aan. Zoals we zeiden, moeten we dit alles kritisch en sceptisch en met gerede twijfel onderzoeken. We moeten onze hersenen tot het uiterste inspannen. En als we dat niet kunnen vanwege ons persoonlijke leed, onze eigen angsten, gaan we voorbij aan de angsten van de mensheid, welke we allemaal gemeen hebben. Want alle mensen waar ook ter wereld lijden, zijn onzeker, bezorgd, in conflict, verward, en zoeken voortdurend zekerheid. Dit hebben alle mensen gemeen, of je nu woont in India, het Verre Oosten, hier, Europa of elders. Ons bewustzijn is het bewustzijn van de hele mensheid. En in dat bewustzijn heersen leed, angst, genot, met af en toe een vleugje liefde.
28:58 We proberen te achterhalen of dit lijden, dat ons denken vertroebelt, ooit tot een einde kan komen. Stel die vraag alsjeblief aan jezelf. De vraagsteller vraagt jullie niet om die vraag aan jezelf te stellen, maar jullie leed vraagt dat, het leed van de mensheid. Geen woorden, geen rationalisatie, geen uitvlucht kan dat leed wegnemen. We moeten het onder ogen zien. Je kunt natuurlijk om het probleem heen draaien en je er ongeduldig van proberen af te maken, maar dan sta er niet oog in oog mee. Je moet geheel en al blijven bij wat is, zonder enige storende gedachte die het eigenlijke leed een andere draai geeft. Leed is zowel zelfmedelijden, zelfkwelling en zelfopoffering, als de vele activiteiten van het zelf om zijn eigen verlangens al dan niet te vervullen. Dat, en nog veel meer, maakt deel uit van leed. Kunnen we het van heel nabij bekijken en er totaal mee in contact komen? Je kunt er alleen maar volkomen mee in contact komen als er geen scheiding is tussen jou en het ding dat je 'leed' noemt. Jij bent niet anders dan dat leed. Jij, de waarnemer, denkt dat het leed los van je staat. Je wilt eraan ontsnappen, het onderdrukken, analyseren, ontvluchten, overstijgen, beëindigen. Dat wijst allemaal op de verdeeldheid tussen jou en het leed. In deze traditie hebben we tot nu toe geleefd. Maar feitelijk bén jij het leed, je staat er niet los van. Als je boos bent, staat die boosheid niet los van jou. Ben je gewelddadig, dan staat dat geweld niet los van jou. Wanneer je religieuze beelden en symbolen maakt, zijn die maaksels deel van jou. Ze staan niet los van jou. Je mag ze dan misschien aanbidden als iets dat los van je staat, maar ze zijn gemaakt door de mens, die beelden en symbolen, met de hand of door het denken vervaardigd.
33:45 En deze verdeeldheid brengt alleen conflict. Dat moeten we eerst van alles zien, onderkennen dat die scheiding bestaat. Want zo is het altijd geweest, de traditie waarin we zijn opgevoed, dat het 'ik' losstaat van verdriet, pijn, bezorgdheid, angst en zelfs van genot. We zijn daartoe geconditioneerd, van kindsbeen af. Om te breken met deze conditionering en zo een einde te maken aan conflict moeten we het leed waarnemen, er direct mee in contact staan, met die angst, met die begeertes, zonder enige sprake van een waarnemer die van buiten naar binnen kijkt. Zoals in alle menselijke relaties heeft het denken deze verdeeldheid geschapen. Wanneer je je eigen relaties met anderen goed bekijkt, hoe intiem ook, zie je dat je van die ander gescheiden bent. Dat is zonneklaar. Deze verdeeldheid binnen relaties, of tussen landen, internationaal, leidt onherroepelijk tot conflict. Dat is een wet. We hebben er al op gewezen dat in alle relaties dit conflict bestaat, waar we ook wonen.
36:04 We vragen nu of we totaal in contact kunnen staan met leed, zonder een spatje verdeeldheid, zonder ook maar enige poging het te overwinnen, of weg te verklaren: kortom, er totaal mee verbonden zijn. Als je er zo mee verbonden bent, geef je het je totale aandacht. En deze aandacht, deze totale volledige aandacht met al je energie, want dat is het wat een einde zal maken aan leed.
37:04 En we moeten ook nog de vraag onderzoeken – op deze heerlijke ochtend met zijn heldere zonneschijn en mooi lichtspel op de bladeren, de schaduwen, bergen en valleien – we moeten ingaan op de vraag, – als je tenminste niet te bang bent, als je leergierig bent – de vraag wat dood is. Het maakt deel uit van ons bestaan: we worden geboren en gaan dood. En tussen geboren worden en sterven, al het gezwoeg van de mensheid. Al die verschrikkelijke eenzaamheid en wanorde, de toenemende kennis omtrent de buitenwereld, en de toenemende kennis omtrent de binnenwereld, althans volgens de psychologen. Maar die is veel ingewikkelder dan de psychologen kunnen verklaren. Tussen geboren worden en sterven vinden allerlei relaties plaats met al hun conflicten en soms een moment van vreugde en genot en zo. Tussen geboren worden en sterven het toenemende gevaar van oorlogen, onzekerheid, de vreselijk wrede vernietiging van de natuur en van mensen. Het is dus belangrijk dat we begrijpen, of althans onderzoeken wat de betekenis is van sterven.
39:49 De dood is een deel van het leven. We hebben het leven opgedeeld in hokjes en vakjes, – kijk maar voor jezelf – angst, leed, medelijden, zakenleven, politiek, handel, man, vrouw, seks, pijn, verdriet, zorgen, onzekerheid. We hebben het leven verbrokkeld in fragmenten en nu kijken we naar de dood als een fragment. We bekijken het leven nooit als één geheel, zonder verdeeldheid, zonder verbrokkeling. Leven is beweging. Als we het leven verbrokkelen, zoals we nu doen, wordt de dood iets verschrikkelijks, een einde zonder zin of betekenis. Onderzoek dit alsjeblief zelf. Ons eigen leven is dermate verbrokkeld. 'Ik' en 'jij', 'wij' en 'zij', het ene geloof tegen het andere, het ene land tegen het andere, het ene ras tegen het andere, en ze willen allemaal slagen, voldoening vinden, al die pijn, zorgen, enzovoort. We hebben het leven op deze aarde zo verbrokkeld. Waar verdeeldheid is, heerst conflict. Waar scheiding is, heerst onherroepelijk conflict. Ons leven is, vanaf onze geboorte tot ons sterven, een aaneenschakeling van conflicten. En dat conflict geeft aanleiding tot allerlei vormen van neurose, met alle problemen van dien, die de psychologen dan mogen oplossen. En zo gaan we maar door, van onze geboorte tot onze dood. En dat noemen we dan leven. Hier klampen we ons aan vast, aan een bestaan dat zo zinloos is geworden, zo'n leven, zoals we dat leven, heeft immers erg weinig betekenis. Wat voor zin heeft dit conflict? Vooruitgang? Vooruitgang waarnaartoe? Naar meer conflict? Naar een betere maatschappij? Zo'n maatschappij is een symbool, het is geen feit. Of beter nog, de maatschappij is het resultaat van onze relatie met elkaar. Als onze relatie goed is, als onze relatie met elkaar zonder conflicten is, hebben we een maatschappij, een regering, waar geen conflict heerst, zoals tussen ons. Als we ons juist gedragen,waartoe dan de noodzaak van een regering? Omdat we zo corrupt zijn, hebben we regeringen die op hun beurt ook steeds corrupter worden.
45:10 Dus zo zit ons leven in elkaar, vanaf onze geboorte tot onze dood. Hier klampen we ons wanhopig aan vast omdat we denken dat dit alles met onze dood... maar misschien gaan we iets onbekends binnen. Dit kennen we, we zijn er bekend mee, met conflict, de vervulling van verlangen, genot. Dit kennen we allemaal. Maar we weten niet wat er na de dood gebeurt. In de klassieke Aziatische wereld, met name in India, zei men: 'Je wordt herboren in een volgend leven. Er is een nieuwe geboorte na de dood.' Niet de geboorte in een reageerbuisje als resultaat van de modernste genetische experimenten, maar gewoon leven met al zijn ingewikkelde gedoe. Als je nu juist leeft, krijg je in het volgende leven betere kansen. Je wordt dan niet in een schamele hut geboren, maar in een paleis. Een beter leven, zowel fysiek als psychisch. Je zult steeds beter en edeler worden totdat je uiteindelijk de hoogste zijnstoestand bereikt, wat ze in India 'Brahman' noemen. Reïncarnatie is de favoriete theorie van al die mensen, misschien wel van iedereen in het Oosten. En hier, in de christelijke wereld, hebben jullie je eigen vorm van verrijzenis: Uiteindelijk zul je naast god zitten. Maar zij die geloven in reïncarnatie, gedragen zich gewoonlijk even wreed en gewelddadig. In feite geloven ze niets van hun geloof. Deden ze dat wél, dan zouden ze zich juist en correct gedragen, zonder een greintje geweld en zo. Ook hier in het Westen praten we over deze dingen.
48:52 We vragen dus: Wat is de betekenis van sterven? We moeten deze vraag beantwoorden, hem niet uit de weg gaan. We moeten hem onder ogen zien, van heel nabij, of die dood nu komt met de ouderdom, of met een lichaam dat verzwakt is omdat het op een verkeerde manier behandeld is. Wat is de betekenis van sterven? Dit is een heel belangrijke vraag, want sterven hoort bij je leven. Het is niet iets dat aan het eind van een leven te gebeuren staat.
50:17 Het lichaam komt vanzelfsprekend aan zijn einde, door ziekte, ouderdom, een ongeluk, enzovoort. Wij, gewend te leven in conflict, ellende, verwarring en onzekerheid, wij klampen ons vast aan een of andere absurde projectie en kunnen niet onder ogen zien wat sterven is, wat de zin ervan is. Wat is de schoonheid en de betekenis van sterven? Zoals we eerder al zeiden, wordt ons bewustzijn gevormd door zijn inhoud. Die inhoud is ons leven, onze overtuigingen, dogma's, rituelen, angsten, verdriet, zorgen, wonden, de verdeeldheid in nationaliteiten, de wereld van de christenen, boeddhisten, hindoes en moslims. Ons bewustzijn is in feite het bewustzijn van de mensheid. Jouw bewustzijn is het bewustzijn van alle mensen. Jij bent de hele wereld. En de wereld is jou. Mogelijk heb je een andere huidskleur, behoor je tot een ander geloof, noem je jezelf Amerikaan, Brit of Italiaan, maar psychologisch gezien ben je eigenlijk net als de rest van de mensheid: ambitieus, onzeker, ontzettend bezorgd, na-aperig, conformistisch, enzovoort.
52:59 Bij de dood sterft het lichaam. Maar het bewustzijn van de mensheid blijft maar doorgaan. Alleen zij die zich ontdoen van de inhoud van dat bewustzijn, bevrijden zich daarvan. Zij bevrijden zich van de zware last van de dood.
53:36 We moeten dus dieper ingaan op de betekenis van sterven. Hebben jullie ooit aan iets een einde gemaakt, zonder verklaring, zonder weerstand, zonder het vooruitzicht van beloning of straf – iets beëindigen? Hebben jullie dat? Ooit geheel en al een einde gemaakt aan gehechtheid? Dat is sterven, eindigen. Wanneer de dood verschijnt, wordt alles afgesneden, zoals je gehechtheid aan een ander. De betekenis van sterven is in de diepste betekenis het beëindigen. Een wijs mens wacht niet op de dood om iets te beëindigen, maar maakt nu een einde aan angst, gehechtheid, eenzaamheid, verdriet. Als er zo'n sterven is, zo compleet, is er sprake van een geheel andere dimensie.
55:35 Dit is nog maar een deel van de betekenis van sterven. Sterven is van een buitengewone schoonheid. Jullie verbazen je misschien dit te horen. Want met sterven, met de dood van iets, komt iets anders tot leven, liefde. Ja. Ik zal het je laten zien. Het is goed sceptisch te zijn. Het is goed te twijfelen. Het is goed niets aan te nemen van wat een ander zegt, inclusief de spreker, met name de spreker. Twijfel aan jullie goeroes en ze zullen verdwijnen. Klap niet, meneer. Twijfel aan je eigen overtuigingen, je eigen verlangens en begeertes, je eigen ambities, je dweepzieke geest. En jullie móéten bevragen en in twijfel trekken. Jullie moeten sceptisch zijn, zodat je zelf vindt wat waarheid is, zonder te leunen op iemand, priesters, rituelen, gezag, zeker op spiritueel gebied, in de zogenaamde spirituele wereld. We moeten een licht voor onszelf zijn. Je kunt geen licht voor jezelf zijn als je altijd leunt op iemand anders. Maak een einde aan deze afhankelijkheid! Niet over een paar jaar, maar nu. Iets beëindigen is sterven. Als je iets beëindigt, schuilt daar grote schoonheid in, niet in wat blijft voortduren.
58:33 De idee van eigen onsterfelijkheid wordt iets totaal onzinnigs wanneer we beseffen dat ons bewustzijn het bewustzijn is van heel de mensheid.
58:59 We moeten ook nog ingaan op de vraag, want we hebben tijd – vanmorgen hebben we tijd te over – moeten we ingaan op de vraag wat religie eigenlijk is. Want de wereld raakt geleidelijk in verval, als er geen wereldreligie komt, – niet hindoeïsme, boeddhisme, christendom of islam –, wereldreligie. Alleen uit de religieuze geest, een universele religieuze geest, kan een nieuwe cultuur geboren worden. Niet de technologische cultuur, die nu de cultuur is van de mensheid, – de constructie van auto's, computers, robots, atoombommen, oorlogstuig, slagschepen, vliegtuigen, chirurgische instrumenten, hoe je de graanopbrengst verbetert, enzovoort – alles leunt op techniek. Al die technologie is gebaseerd op het denken. Maar het denken is incompleet, want kennis kan nooit onder geen enkele omstandigheid compleet zijn.
1:00:50 We moeten dus voor onszelf uitzoeken wat de betekenis van religie is. De betekenis van het woord 'religie' komt uit het Grieks of Latijns – de spreker is geen geleerde, gelukkig –. De spreker, als ik even een beetje persoonlijk mag worden, leest geen van die boeken, maar zoekt in het woordenboek naar de grondbetekenis van woorden. Het woord 'religie' komt van 'religare' – ik ga daar niet dieper op in – wat 'samenbinden' betekent. Zelfs de etymologen weten niet zeker wat de oorsprong is van dat woord. Maar wat zonneklaar is, is dat de religies die er nu op de wereld zijn, of dat nu in het Verre Oosten, India, de Arabische wereld, Israël of het christendom is, al die religies zijn gebaseerd op het denken, op een verlangen, een vaderfiguur, enzovoort, wat allemaal clichés zijn. Wat ze in werkelijkheid zijn, is gemakkelijk te zien. Ze zijn gebaseerd op angst en diepe onzekerheid, en op de hoop dat iemand ooit die verwarring zal wegvagen. En in zijn verwarring klampt eenieder zich vast aan een symbool of beeld, in de hoop dat die hem van zijn kleine zelf zullen verlossen. Onze huidige religies hebben totaal geen betekenis. Word nou niet boos, alsjeblief. Kijk er alleen maar naar. We pleiten niet voor een nieuwe religie, een nieuwe eredienst of verzameling rituelen, die allemaal onzin zijn. We doen onderzoek naar een veel dieper liggend probleem. Alle dingen die we vinden in kerken, kathedralen, Indiase en oosterse tempels, hun rituelen en beelden, het zijn allemaal denkconstructies. Het denken is nooit heilig. Maar het denken heeft die dingen wel in elkaar gezet die we vinden in kerken en tempels, en heeft ze geheiligd. Dus eigenlijk aanbidt het denken zichzelf, nietwaar? Het denken aanbidt wat het geschapen heeft, de symbolen die het heeft geschapen. Van de echte persoon, van wie het denken geen weet heeft, maakt het een beeld en aanbidt dat. En dit noemen we 'religie'.
1:05:26 En dan zijn er nog die ontelbare goeroes die overal ter wereld opschieten als paddestoelen. Ze brengen iets nieuws, althans dat denken ze. Maar het is de eeuwenoude traditie waarin ze hun eigen ambitie, machtshonger en geldzucht najagen. Ze worden alsmaar rijker in dit land. Jullie kennen dit wel. En dit noemen we 'religie'.
1:06:09 In de oosterse wereld, met name in India, hebben zowel de boeddhisten als de hindoes gezegd, als een van hun leerstellingen en grondregels, dat we moeten twijfelen, bevragen, sceptisch moeten zijn.
1:06:40 Vraagsteller: 'Krishnamurti... '

K: 'Even wchten, meneer. Laat me...'
1:06:42 V: 'Mag ik u iets vragen?'

K: 'Nee, meneer.'
1:06:44 V: 'Is de mensheid onsterfelijk?'
1:06:45 K: 'Meneer, alstublieft.'

V: 'Sterven we misschien aan de mens?'
1:07:00 K: Sorry, maar als u een vraag had willen stellen, had u afgelopen donderdag of vrijdag moeten komen of de week daarvoor een vraag moeten inzenden. Omdat het er zo veel waren, hebben we er een aantal van proberen te beantwoorden. Vergeef me, maar dit is geen vraag- en antwoordmeeting.
1:07:34 We zijn dus aan het onderzoeken wat religie is. Laten we dit alsjeblief samen bekijken. Is er iets heiligs, iets tijdloos, iets dat niet verbonden is met het denken, iets feitelijks, geen verzinsel, niet het resultaat van menselijk lijden of angst en verwarring, bestaat er iets dat tijd te boven gaat, dat aan alle verval ontheven is? Hoe ga je dit uitzoeken? Iets dat van geen enkele persoon of groep is, van geen enkele gemeenschap, iets dat allesomvattend is. Hoe daal je daarin af en ontdek je dat? Als je werkelijk serieus bent, kun je nergens bijhoren, en ben je geen christen, hindoe, boeddhist noch moslim. We moeten daar vrij van zijn, volkomen vrij. Vrijheid, niet om te doen waar je zin in hebt, dat is nogal kinderlijk en onvolwassen. Vrijheid van gebondenheid, dat is absolute noodzaak. Het brein zoekt altijd zekerheid, en daarom verzint het allerlei beelden en illusies waarin het zekerheid hoopt te vinden.
1:10:40 Als je dus werkelijk diep wilt afdalen in de vraag of er iets heiligs bestaat, moet je alles aan de kant vegen wat het niet is, zoals de religieuze boeken. Want als je, zoals nu gebeurt, wél steunt op een boek, de zogenaamde heilige boeken, dan word je bekrompen, kleingeestig. Dat zie je overal gebeuren. Bovendien, als je wilt uitzoeken of er werkelijk iets heiligs bestaat, dan moet je volkomen vrij zijn van angst.
1:11:40 Het leven zoals we het nu leven is verbrokkeld. Als het leven niet verbrokkeld is, wordt het als een geheel benaderd, zonder enige verdeeldheid tussen verdriet, pijn, bezorgdheid, angst of genot. Als het leven niet opgedeeld wordt in die verschillende hokjes, betekent dat dat we volkomen in harmonie leven zonder enig greintje conflict. Als dat niet mogelijk is, hoe kun je het dan te boven gaan?
1:12:44 Daarom heeft de spreker religie en meditatie, dat wat is, misschien iets heiligs, aan het eind van zijn lezingen gezet. Want we moet eerst het huis aan kant brengen. Jouw huis. Het huis is jij. Als daar geen volkomen orde heerst, een harmonieus leven, hoe kun je dan ooit weten wat liefde of compassie is. Met die compassie komt liefde, intelligentie. En die intelligentie is volstrekte zekerheid. Dat moet er zijn voordat je begint met meditatie, want alleen door diepe meditatie kun je voor jezelf uitzoeken of er iets is dat tijd en maat te boven gaat, iets tijdloos en naamloos.
1:14:25 Meditatie is geen techniek. Zen meditatie of andere moderne goeroes met hun meditatiescholen. Hoe heet dat ook al weer? Die transcendentale nonsens. Het is alleen maar zakkenvullen. 'Mantra', jullie kennen dat woord helaas. De werkelijke betekenis van dat woord heeft grote schoonheid en diepte, maar het is vercommercialiseerd tot meditatiemiddel, wat onzin is. Het woord 'mantra' betekent in de grond: nadenken, mediteren over niet-worden. En in het Sanskriet betekent het ook: stoppen met egocentrische activiteit. Dat is de echte betekenis van het woord 'mantra': nadenken over, mediteren over niet-worden, in deze wereld of de wereld van de psyche, en een einde maken aan alle egocentrische activiteit. Begrijpen jullie nu de betekenis en diepte van dit woord? En voor dat 'mantra' woord tel je een paar dollar neer, en denk je dat je leert mediteren. De mensen die die transcendentale onzin hebben uitgedacht, varen er wel bij. Ze zijn ongelooflijk rijk geworden. Dat is dus geen meditatie.
1:16:54 Elk 'meditatiesysteem', als je zo'n systeem beoefent, word je steeds mechanischer, steeds afgestompter. Uiteraard. Wanneer je uitentreuren dezelfde dingen herhaalt, kwijnt het brein steeds verder weg. We moeten dat alles dus totaal verwerpen. Wat we bespreken is logisch, rationeel en verstandig, niks abnormaals, absurds, exotisch, romantisch of al die andere onzin. Meditatie vergt een enorm en compleet begrip van jezelf zodat je in geen enkele illusie trapt, eigen gemaakt of niet. Waar geen begrip is van verlangen en de activiteit daarvan, zijn illusies onvermijdelijk. We moeten dit dus heel goed beseffen. Je moet je huis op orde houden, totale orde, zonder een greintje conflict. Dan alleen kun je van meditatie spreken, niet hoe je mediteert, maar wat het werkelijk is.
1:18:58 Ik hoop dat jullie niet moe zijn. Zullen we verdergaan? Begrijpen wat meditatie is, – wat helaas vanuit het Oosten hiernaartoe is overgewaaid, hoewel jullie je eigen vorm van contemplatie bezitten in het christendom. Het woord 'meditatie' betekent volgens het woordenboek: nadenken, peinzen, observeren. Maar dit is alleen de woordelijke uitleg, een definitie. Dat is geen meditatie. Het woord is niet het ding. Meditatie begint met totaal besef, gevoelig en keuzeloos besef van wat er gaande is in de wereld en met jezelf. Dat maakt er deel van uit. We hebben al gekeken naar de complexiteit van ons leven, hoe verbrokkeld het is. Die observatie is deel van meditatie, zodat je nu een leven leidt in harmonie zonder enig conflict. Meditatie brengt dan stilte teweeg – niet jíj doet dat – want je hebt de basis gelegd voor orde, een eind gemaakt aan psychisch leed, pijn en verdriet. Het brein, de geest, wordt dan rustig, als vanzelf. Je kunt het brein niet het zwijgen opleggen. Wat is de entiteit die het brein het zwijgen op wil leggen? Het denken natuurlijk. Door harmonie te brengen in je dagelijkse leven, het leven van alledag, als vanzelf, gemakkelijk, zonder enige inspanning, ontstaat die kwaliteit van stilte in de geest, complete stilte. Dat is absoluut noodzakelijk. Als die stilte er niet is, kan het denken van alles bedenken, wat het maar wil, – allerlei illusies, waanideeën en drogbeelden.
1:22:40 Als het denken tot zwijgen komt, komt er een einde aan tijd. Daar hebben we het al over gehad. Uit die stilte, niet jouw of mijn stilte, stilte waarin sprake is van... Stilte – het is moeilijk hierop in te gaan tenzij je het zelf gedaan hebt. Weet je, mensen, zonder schoonheid – niet een knap gezicht, hoewel er een zekere schoonheid is in een gezicht, de schoonheid in poëzie en literatuur. De schoonheid van een schilderij is anders dan de schoonheid van de heuvels, de rivieren, het wateroppervlak waarop de zon speelt, en de vlucht van een vogel, het licht op een blad dat trilt in de wind. Die schoonhed bestaat alleen als jíj er niet bent. Snappen jullie dat? Wanneer jij, het zelfzuchtige wezen, er niet is, dan is het andere. Meditatie is het tot zwijgen brengen van dat alles, een natuurlijk einde aan dat alles. Uit dat einde komt grote diepte van stilte voort. Het brein heeft zijn eigen activiteit, maar ondanks die hersenactiviteit overstijgt de stilte dat, maakt het deel uit van de natuurlijke beweging van het brein. Dit betekent dat het brein ook uitzonderlijk stil wordt, als je hier diep op ingegaan bent.
1:25:44 Alleen wanneer je vindt wat heilig is – niet jíj vindt – alleen dan is daar datgene wat eeuwig heilig is. Wanneer dat is, ontwaakt in jou diepe eerbied en ontzag. De mens is dat kwijtgeraakt, of heeft dat nooit gehad. Ze tonen eerbied voor een beeld, een symbool, voor dingen die het denken heeft geschapen, maar dat is helemaal geen eerbied. Dat is geboren uit angst en conflict, uit eenzaamheid en zo. Maar echte eerbied, niet voor mensen, macht, positie, status en zo, maar echte eerbied ontwaakt wanneer dat is wat oneindig heilig is. Ik heb gezegd.