Krishnamurti Subtitles home


SA76T6 - Kan er nú een einde komen aan gehechtheid, geloof, ervaring en kennis?
Zesde openbare toespraak
Saanen, Zwitserland
22 juli 1976



0:23 We hebben eerder veel psychologische problemen besproken. Complexe relaties tussen mensen, waarin zich zoveel conflicten, pijn en bezorgdheid voordoen. Ook spraken we over angst, niet alleen in ons dagelijks leven, maar ook over de angst voor morgen, wat de dood kan zijn. We spraken ook over het najagen van genot en compassie, die zo zeldzaam is in deze wereld, en het stoppen van verdriet.
1:40 We zouden het deze ochtend ook moeten hebben over - en het is daarvoor toepasselijk weer - over de dood. Dat is een ingewikkeld probleem, waar veel zaken mee te maken hebben. Dat heeft alleen zin als je je er behoorlijk in verdiept, met wijsheid, met een groot inzicht. Als je slechts op zoek bent naar oppervlakkige troost of een geloof waar je tevreden mee bent, dan ben ik bang dat degenen die dat soort zaken verwachten teleurgesteld zullen zijn. Maar als je bereid bent om zorgvuldig en met genegenheid te luisteren en serieus onderzoek doet, dan kunnen we een dialoog hebben over deze zeer complexe zaak, die misschien wel de belangrijkste is in het leven, behalve het leven zelf - namelijk de dood.
3:24 Het te begrijpen, niet alleen de woorden of intellectueel, zonder enige emotie of sentimentaliteit, want sentimentaliteit, emoties of geloof lossen geen van onze problemen op. We moeten dit objectief en rationeel benaderen, zonder enige angst en daarom met gezond verstand. En terwijl we over dit vraagstuk praten, de betekenis van de dood, dan kunnen misschien sommigen van ons doordringen tot datgene wat zo mysterieus en beangstigend is, iets wat zo veel verdriet in ons leven teweegbrengt.
4:44 Allereerst zijn er verschillende zaken die we moeten begrijpen voordat we ons in het vraagstuk van de dood verdiepen. Ten eerste, inzicht krijgen, of zorgen voor een grondig begrip van de wereld en onszelf, de maatschappij en onszelf, de gemeenschap en elk lid ervan. De gemeenschap, de maatschappij, de wereld om ons heen is niet iets anders dan wij. We hebben de wereld gemaakt tot wat hij is, met onze angsten, met onze ambities en hebzucht, geweld en destructieve verlangens, zo hebben we deze maatschappij gemaakt, deze cultuur, religieus of niet. Dit is onze manier van leven, ons dagelijks leven dat deze maatschappij, deze cultuur heeft voortgebracht. Dus zijn wij de wereld en de wereld zijn wij. Dat moet van het begin af aan goed duidelijk zijn als je je grondig gaat verdiepen in het vraagstuk van de dood: dat wij, u, als menselijk wezen, niet verschilt van de mensheid in de wereld. We zijn eerder op deze vraag ingegaan en, als u het goed vindt herhaal ik het nogmaals, dat waar u ook komt in de wereld, u mensen zult aantreffen die, ongeacht hun omgeving, ongeacht of ze rijk of arm zijn, of ze nu geloven of niet, leed ondergaan, over de hele wereld, zich psychologisch gezien grote zorgen maken en altijd conflicten hebben in hun relaties. Er zijn allerlei soorten angsten, dus mensen over de hele wereld hebben een gemeenschappelijke factor, los van hun cultuur of hoe ze zich lijken te gedragen. Dus wij zijn de wereld en de wereld zijn wij. De individuele aanleg of het karakter wordt wellicht bepaald door erfelijkheid, omgeving en cultuur, maar als je de bovenlaag helemaal weghaalt, bevindt zich diep verborgen in mensen een strijd, pijn, bezorgdheid, grote frustratie, ellende en verwarring. Er is dus een gemeenschappelijke factor in elk mens. Dus basaal en fundamenteel zijn wij de wereld en de wereld zijn wij. Weet u, als u dat echt snapt, het echt voelt, zonder er intellectueel over te bakkeleien, maar het echt van binnen voelt, verandert ons wereldbeeld totaal. Dat is dus het eerste wat u grondig moet begrijpen: dat u niet anders bent dan iemand anders. U bent in essentie de hele mensheid. Als je weet hoe je jezelf kunt doorzien, kun je de hele mensheid doorzien. Begrijpt u? Als ik weet hoe ik naar mezelf kan kijken, mezelf kan observeren, dan observeer ik de hele mensheid, zoals u, mij en iemand anders, hoe ver of dichtbij ze ook zijn.
10:21 Als dat duidelijk is moeten we naar het volgende onderwerp kijken, namelijk tijd. Dit is erg belangrijk, want we zijn verslaafd aan tijd, zowel aan de chronologische als de psychologische tijd. Chronologisch is er morgen en vele jaren daarna - chronologisch gezien. Maar psychologisch, is er überhaupt wel sprake van tijd? We zetten er vraagtekens bij, we onderzoeken het, we houden samen een dialoog, dus neem er alstublieft aan deel. Wacht niet tot de spreker het u laat zien, zodat u er dan al of niet mee instemt. We delen dit samen. Maar tijd geeft ook grote problemen in het leven. Chronologisch bestaat de tijd. Dat is duidelijk, daar kunnen we niets tegen in brengen. Mijn vraag is: bestaat er wel psychologische tijd? En als er psychologische tijd bestaat, zoals we het nu hebben, hoe ziet die tijd er dan uit? Psychologisch hebben we tijd. Dat is morgen, overmorgen, over een jaar - 'Ik ga iets worden', wat de beweging is van tijd, van hier naar daar. Nietwaar?
12:32 We gaan uitzoeken wat die tijd is. Als we zeggen: 'Ik ga dat worden', psychologisch, of 'Ik wil dat niet worden', 'Ik zal volmaaktheid bereiken, een vorm van gelukzaligheid' - en ga zo maar door - houdt dat allemaal in: van hier naar daar. Om van hier naar daar te komen is tijd nodig, zowel in biologisch, fysiek opzicht, als in psychologische zin. Dat is duidelijk. Ik hoop dat dat duidelijk is.
13:19 Dus wat is deze tijd, waar we zo aan gehecht zijn? Dat wil zeggen: morgen is psychologisch erg belangrijk voor ons, want ik weet niet hoe ik het 'wat is' kan transformeren, dus geef me tijd om het te begrijpen en verder te komen. Begrijpt u? Begrijpt u dit? Ik ben boos. Als mens kun je boos zijn. Om over de boosheid heen te komen is tijd nodig. Wat wil zeggen: geef me tot morgen, of geef me een week, en tegen die tijd zal ik verlost zijn van die boosheid. We denken dat tijd nodig is om het 'wat is' te transformeren naar 'wat het zou moeten zijn'. Nietwaar? We onderzoeken dus wat die tijd is, de beweging van dit naar dat. Alstublieft, hebben we contact? Tenminste, sommigen van ons, alstublieft! Moedig mij niet aan. Ik wil geen aanmoediging van u. Maar ik wil... We moeten elkaar begrijpen.
15:22 Dus wat is die tijd die de mens verlangt om een verandering te bewerkstelligen van dat 'wat is' naar wat zou moeten zijn? Wat is die tijd? Is het een kwestie van onwetendheid? Alstublieft, neem de tijd, we onderzoeken het - onwetendheid. Is het onvermogen om het 'wat is' volledig aan te gaan, en omdat we dat vermogen, die energie niet hebben hebben we tijd nodig om grip te krijgen op die energie? Volgt u dit? Is tijd het product van het denken? Los van de chronologische tijd, dus haal die twee niet door elkaar. We hebben het alleen over de psychologische tijd, omdat de chronologische tijd erg makkelijk te begrijpen is. Als ik de bus moet halen moet ik er zijn. We hebben het over de psychologische tijd. Is tijd, van 'wat is' naar 'wat zou moeten zijn', het proces van het denken? Is tijd het denken? Is tijd meting? Begrijpt u? Verdiept u zich hier nu langzaam in, doe dit zeer zorgvuldig.
17:43 Tijd als meting is erg belangrijk geworden, technologisch gezien. Om van hier naar Mars te komen heb je tijd nodig. En om die technische kennis tot stand te brengen en die vaardig te gebruiken, om dat ding te maken dat naar Mars kan vliegen is tijd nodig. Technologisch gezien heb je tijd nodig. Het denken heeft technologie gemaakt, en het denken is tijd. Nietwaar? Het denken is de beweging van tijd. Het denken is meting. Nietwaar? Hebben we contact met elkaar? Wees het alstublieft niet met me eens, kijk er alleen maar naar, niet alleen naar de woorden, maar echt. Mensen hebben idealen - ik weet niet waarom, maar ze hebben idealen - idealen die zijn ontwikkeld door het denken, verheven idealen of wat voor idealen dan ook. Waarom verzinnen mensen deze idealen? Wat is daar de oorzaak van? Komt het doordat zij hun eigen zorgen niet begrijpen of kunnen overkomen, hun eigen hebzucht, verdriet, en verbeelden ze het tegenovergestelde van 'wat is' als het ideaal en proberen ze te leven volgens dat ideaal? Zodoende, om volgens dat ideaal te leven, heb je tijd nodig. Volgt u dit? Als je dus niet in staat bent om om te gaan met 'wat is' zeggen we dat we tijd nodig hebben om dat 'wat is' te bereiken en te veranderen. Dit is eenvoudig. Ik heb het uitgelegd.
20:31 Dus tijd is een beweging van het denken als meting. Nietwaar? De Grieken waren hier verantwoordelijk voor. Ik ken geen Grieks, Ik lees geen boeken en dergelijke, boeken over psychologie of filosofie - ik lees andere boeken. Ze vervelen me eigenlijk. Ook geen heilige boeken of andere boeken, zogenaamde religieuze boeken. Ik heb een hekel aan al die rommel. Dus de Grieken zeiden dat volgens hun denkwijze het meten absoluut noodzakelijk is. Het denken is meting en de hele westerse wereld is daarop gebaseerd, de hele technologische wereld is gebaseerd op het meten. Dat is eenvoudig. En meting betekent tijd. Tijd houdt denken in. Nietwaar? Om van hier naar daar te komen heb ik tijd nodig. Dus waarom verzint een mens of ziet hij de noodzaak van 'dat wat zou moeten zijn'? Begrijpt u mijn vraag? Omdat hij hier niet mee om kan gaan, met het 'wat is'. Als hij wist hoe met het 'wat is' om te gaan, zou de toekomst niet bestaan. Snapt u het?
22:38 Dus de mens of eigenlijk het denken heeft de tijd verzonnen als een beweging om 'dat wat zou moeten zijn' te bereiken, zijn ideaal. Snapt u? Dus ik vraag me af: is er wel zo'n psychologische tijd? Als een mens weet wat hij met het 'wat is' aan moet, bestaat er geen morgen. Begrijpt u? Dus meting houdt vergelijking in. Vergelijking tussen dit en dat, het dat vergelijken met dit, en dat is is veelbelovender, aangenamer, veel aanlokkelijker dan dit. Dus tijd is een bijzonder belangrijke zaak voor ons. Aan het einde van de tijd, als je de tijd laat stoppen, is er de dood voor de meesten van ons. Alstublieft, dit is tamelijk belangrijk om te begrijpen, want we behandelen samen een zeer complex probleem, de dood geheten. Om daar zeer diep op in te gaan moet je niet alleen begrijpen dat jij de wereld bent en de wereld is jou. maar je moet ook begrip hebben van de tijd. Dood betekent het einde van tijd, zoals het meestal wordt begrepen. Nietwaar? Dat wil zeggen: je hebt gedurende vijftig jaar geleefd of dertig of negentig of honderd, hoe lang ook, je hebt een leven gehad vol strijd, conflicten, ellende, verwarring, af en toe blijdschap - u weet wel hoe de mens leeft. Al die vijftig, zestig of dertig jaar is er een beweging in tijd - nietwaar? - waarin al die complicaties zijn voorbijgekomen. Voor de meesten van ons is het einde van dat complexe leven de dood - nietwaar? - wat het einde van tijd is.
26:08 Dus voor ons is tijd enorm belangrijk geworden. Om een taal te leren heb je tijd nodig. Om een vak te leren heb je tijd nodig. Maar we denken ook, psychologisch gezien, dat het veranderen van 'wat is' tijd kost. Dezelfde beweging, zoals het leren van een taal, hebben we overgebracht naar het veranderen van onszelf in iets anders. En het einde van tijd - of de tijd moet zijn gestopt - betekent dood. Nietwaar? Ik kom hier iets later op terug.
27:11 Ook moeten we begrijpen dat wanneer iets eindigt er ook een nieuw begin moet zijn. Nietwaar? Als er alleen maar continuïteit is, komt er nooit iets nieuws, iets spontaans, geen radicale verandering. Dus het einde is een nieuw begin, het einde is een nieuwe schepping. Het einde van een traditie betekent vrijheid voor iets anders. Wij mensen zijn dus bang voor het einde - het einde van wat we kennen, wat we hebben bereikt, onze persoonlijke relaties, onze kennis, alle dingen die we hebben opgebouwd. Als dat zich voortzet is dat een mechanische beweging. Nietwaar? Het einde daarvan is een nieuwe beweging. Ziet u dit in?
28:54 Kijk, iemand is gehecht aan iemand anders, afhankelijk van een ander. Als er sprake is van gehechtheid, is dat liefde? in die gehechtheid bevindt zich pijn, er is lijden, angst, jaloezie, een gevoel van verlies en daardoor een leeg gevoel, eenzaamheid, Zodoende wordt de gehechtheid alleen maar sterker. Dus als er een einde komt aan gehechtheid ontstaat er iets volkomen nieuws. Hebben we nog contact?
29:33 We gaan dus uitzoeken of er niet alleen een einde is, maar... is er geen begin en geen einde? Begrijpt u? Dit wordt een beetje... Want wat is onsterfelijkheid? De oude Egyptenaren zochten onsterfelijkheid in stenen. Zij zeiden: 'Het leven is eeuwig'. Dat wil zeggen dat het leven dat ik elke dag beleef voor eeuwig zal doorgaan. Nietwaar? Je ziet het in hun graftombes en alles daaromheen. Zo probeerden ze de dood te slim af te zijn. Zij zeiden: 'Het leven is eeuwig', dat wil zeggen, mijn leven, met al mijn spullen, mijn bezittingen, met al mijn macht, met alle slaven die ik heb - de oude Egyptenaren, zij zeiden dat dat altijd doorgaat. Dus zochten zij onsterfelijkheid door de aanname dat het leven doorgaat zoals het is, Wat laat zien dat ze dachten dat er geen begin en geen einde is. Wij moeten er achter komen of er wel een einde is - begrijpt u? - een einde aan gehechtheid, aan van alles en nog wat, en als er een einde is, is er dan geen begin en geen einde? Begrijpt u? Dit is iets nieuws dat ik op dit moment zelf ontdek. Begrijpt u? Ik ben aan het onderzoeken, samen. We moeten dat wel uitzoeken, want we hebben onsterfelijkheid gezocht in de voortzetting van ons eigen ik: mezelf, mijn naam, mijn uiterlijk, mijn karakter, mijn verlangens, enzovoort. - we willen dat dat onsterfelijk wordt, wat wil zeggen na de dood. Maar... mijn hemel, het wordt erg moeilijk om dit u allemaal via woorden uit te leggen. We zullen er op ingaan.
33:01 Kortom, we zijn bang voor het einde, wat de dood heet. Dus zegt de mens: 'Nee, je gaat niet dood, maar hebt het ene na het andere leven, en als je maar goed leeft zal je steeds volmaakter worden, totdat je het allerhoogste bereikt. De hindoes noemen dat Brahman. Tot die tijd ga je door meerdere levens, wat reïncarnatie heet en andere vormen van continuïteit. De mens is dus altijd op zoek geweest naar onsterfelijkheid, iets waar de dood geen invloed op heeft. Dat betekent dat hij altijd bang is voor het einde, het einde van hemzelf. Je moet je dus afvragen wat dat is waarvan de mens hoopt dat het doorgaat. Het 'ik', het ego, de persoon, waar hij aan vasthoudt. Hij is zo bang om dat te verliezen. Ik vraag dus: wat is dat? Het 'ik', het ego, dat alles, wat is dat? Is het wel echt? Of is het een samenstelling van sociale en milieufactoren, ideologische en taalkundige structuren. Begrijpt u? Als u zegt 'ik', wat is dan dat 'ik'? Het is een naam, een gedaante, het heeft allerlei eigenschappen, herinneringen, ervaringen en kennis, nietwaar? Het 'ik' is een gigantisch beeld samengesteld door het denken. Nietwaar? Als het denken, wat een materieel proces is, tot een einde komt, Het 'ik' - wat gebeurt daar dan mee? Volgt u dit allemaal? Ik vraag het me af.
36:02 Begrijpt u? Ik zei: 'Het denken is een materieel proces', wat ik al jaren zeg en wetenschappers zeggen nu hetzelfde. Niet dat ik hun aanmoediging nodig heb, ik stel het alleen maar vast. Een materieel proces. Ook heeft het denken het 'ik' samengesteld. Als het denken als materieel proces tot een einde komt met de dood, het 'ik' - is er dan een 'ik'? Begrijpt u? Dus - alstublieft, luister - wat is de oorsprong van het denken? Begrijpt u, mensen? Het begin van het denken? Is het niet - de wortel ervan - de mens met zijn zintuigen, die iets ziet... Al de zintuigen komen in actie... - nee, ik moet voorzichtig zijn met u. We zitten niet op een lijn.
37:52 Wat ik vraag is: wat is de oorsprong van het denken? Omdat het leven onzeker is, voortdurend in verandering, moet de oorsprong van het denken begonnen zijn met een reactie, een reactie op de omgeving, op het gezin, enzovoort, reactie. Het denken is reactie, omdat reactie een herinnering is. Als er een herinnering is, komt er een reactie op die herinnering, wat het denken is. Ik heb het! Daar blijf ik bij. Nee, ik blijf er niet bij, dat is de waarheid. Dat wil zeggen, het denken is een reactie. Begrepen, mensen? Dat wil zeggen, kennis als ervaring, ervaring die als herinnering is opgeslagen in het brein, en de reactie op die herinnering is het denken. Erg eenvoudig. Ik vraag u: 'Hoe heet u?' U antwoordt meteen, want dat is wat u kent. Ik stel u een moeilijkere vraag, dat kost wat meer tijd. Ik stel u een vraag die u onmogelijk kunt beantwoorden en u zegt: 'Dat weet ik niet'. Het is dus een proces van reactie. Dus het denken, wat een reactie is en daarom fragmentarisch, heeft het 'ik' gecreëerd, wat een totale reactie is. Alstublieft, zie dit in, dit is erg belangrijk, want we gaan onderzoeken of de dood een einde betekent aan het denken, wat een materieel proces is en daarom het einde van het 'ik', is er daarna nog iets meer? Begrijpt u?
40:40 We hebben gesproken over, ons verdiept in de vraagstukken dat jij de wereld bent en de wereld ben jij, tijd, het verlangen naar continuïteit en de angst voor het einde, dat het einde van het 'ik' betekent, wat is samengesteld door het denken, en de oorsprong van het denken is reactie. Dus als het leven - zoals we het kennen, dat wil zeggen ons dagelijks leven van verwarring, ellende, gehechtheden, pijn, bezorgdheid, dat is het enige dat we kennen - met genot, af en toe vreugde, seksueel en ga zo maar door - ik hoef dit niet steeds te herhalen - als dat allemaal stopt, is er dan een totaal andere dimensie, waarin geen begin en geen einde is? Alles wat we kennen heeft een begin en een einde, met de angst voor het einde. Nietwaar? Hebben we contact? Angst voor het einde, wat de dood is.
42:22 Dus mijn vraag is: kan er een einde komen aan het leven dat je leidt, kunnen alle gehechtheden, overtuigingen, ervaringen, kan alle kennis eindigen, nu, begrijpt u? Dat betekent nu sterven. Begrijpt u de vraag? Ik vraag het me af. Kijk mensen, ons leven, ons dagelijks leven, wat een aanhoudende stroom is geweest vanaf het eerste begin van de mensheid tot nu toe - een rivier, een snel stromende rivier van verdriet, ellende, verwarring, ruzie, geweld, beestachtigheid, oorlogen, volkomen egoïsme, gebrek aan compassie - dat alles is een grote bewegende stroom, dat is wat we zijn. Het kan óf stoppen óf het zal eeuwig doorgaan. Begrijpt u? Ik vraag me af of u dit begrijpt. Er komt ofwel een einde aan die stroom, dat wil zeggen dat de geest die in die stroom heeft geleefd, die die stroom zelf is, kan dat bewustzijn zichzelf daarvan volledig ontdoen, zodat dat allemaal afsterft, tot een einde komt? Vandaaruit, als daar allemaal een einde aan komt, is er een compleet andere start, waarin geen einde of begin is. Ik vraag me af of u zich dit eigen maakt. Snapt u het, mensen? Snappen sommigen het misschien? Ik zal er opnieuw op ingaan.
45:17 De dood, christenen hebben iets voor de dood bedacht, hindoes, boeddhisten hebben iets anders bedacht. En wat mensen ook geloven, of zij in reïncarnatie, geloven, wat dat ook is, het heeft geen invloed op hun leven, ze zijn nog steeds bang voor het einde, het einde aan alles wat ze kennen. De dood betekent dat alles verliezen: je gezin, je huizen, je verzekeringen, je gehechtheden, of dat nu aan meubilair, mensen, huizen, overtuigingen, idealen of een God is - alles kwijtraken dat je kent, wat vanzelfsprekend het einde is. We kunnen dat niet onder ogen zien! Want het denken is een materieel proces en het denken heeft dat ding samengesteld wat het 'ik' is. Het 'ik' is het bekende. Ik weet niet wat het 'ik' allemaal inhoudt, maar het is het bekende als het onderzocht en ontdekt wordt - zelfkennis. Dat is allemaal een aanhoudende beweging van tijd in de vorm van denken en meting. Daar leven we mee en daar zijn we aan gehecht, maar als dat ophoudt is er de angst voor de dood. Heeft u het begrepen? Dus we leven liever met het bekende, wat onze ellende is, onze verwarring, worsteling, onze bekrompenheid en en nog meer van die lelijkheid - we houden daar eerder aan vast dan te zeggen: 'Kijk, afgelopen ermee!'. Dat betekent een einde aan tijd. Wat wil zeggen dat er geen morgen is. Begrijpt u? Dus het leven betekent het einde van wat we als leven kennen, wat onze pijn is en alles wat daarbij hoort, waar we wanhopig aan vasthouden. En omdat we bang zijn zoeken we bescherming, troost, we zoeken wat verdoving. Dus hebben we talloze overtuigingen dat het 'ik' zal doorgaan en ik wil mijn broer en zus terugzien. Begrijpt u?
48:44 Zolang de mens in deze stroom van verdriet leeft en daar geen einde aan maakt, zal de mensheid daar eeuwig in blijven. Maar als daar een einde aan komt, doet zich een totaal andere dimensie voor, waarin geen begin en einde is. Dat is volkomen tijdloos. Dit moet je tegenkomen door het in de praktijk te brengen, niet door erover te praten, dat heeft geen zin, maar door vandaag een einde te maken aan waar je je aan hecht, niet morgen. En je kunt dat, want er is genot in gehechtheid, in het bezitten. Als je naar dat genot kijkt en begrijpt welke gevolgen dat genot met zich meebrengt - angst om te verliezen, angst om morgen niet hetzelfde te hebben, jaloezie, bezorgdheid, haat - begrijpt u? - dat komt allemaal voort uit die gehechtheid. Dat alles als één geheel te zien en daar meteen een einde aan maken, is aan dat alles te sterven, nu. Zodoende is er een totaal andere dimensie, waarin noch een einde noch een begin is, wat dus eeuwig is. Begrijpt u waar ik het over heb? Nee, alstublieft, u moet dit zelf in de praktijk brengen - begrijpt u? - in uw dagelijks leven. Wat betekent: u bent hebzuchtig - de mens is geconditioneerd om hebzuchtig te zijn, begerig te zijn - geconditioneerd door de maatschappij, zijn opvoeding, door jaren van traditie - dat maakt deel uit van zijn traditie, dat hij hebzuchtig moet zijn. Dus omdat hij dit niet kan aanpakken, niet weet hoe hij hebzucht kan oplossen, bedenkt hij een niet-hebzuchtige wereld. Zodoende zegt hij: 'Geef me de tijd om dat te bereiken'. Maar als hij weet hoe hij hebzucht kan observeren, dan is er alleen dat gevoel. Er is niet dat andere - de niet-hebzucht. Observeren betekent dat je erachter moet komen of het woord 'hebzucht' het gevoel teweeg brengt of dat het gevoel apart bestaat van het woord. Dit is echt belangrijk om uit te zoeken. Besta ik los van het woord, de naam, de gestalte, dit, dat en dat andere? Dus op dezelfde manier: wordt hebzucht gestimuleerd door het woord? Of staat dat gevoel, die sensatie los van het woord? Als het los staat van het woord is het gewoon een sensatie, en je moet wel alle sensaties hebben, daarom zit je niet vast aan het woord hebzucht. Begrijpt u dit? Dus als er een einde komt aan uw plezier van morgen, zult u voor uzelf ontdekken dat de dood in het dagelijks leven een begin betekent, dat geen einde en begin kent.
53:20 Weet u, de mens is hier al tijden naar op zoek geweest. Ik weet niet of u er zich in heeft verdiept. Ik weet niet of u zichzelf hier grondig in heeft verdiept, want u bent de geschiedenis van de mensheid, u bent in essentie de mensheid, maar als je weet hoe je dat boek moet lezen, hoef je geen enkel ander boek in de wereld te lezen, los van technische boeken, of iets dergelijks. Hier is dit omvangrijke, ongelezen boek van uzelf, en om het te lezen moet u over het vermogen beschikken om het te observeren, om er u in te verdiepen. U kunt zich hier alleen in verdiepen, niet pagina na pagina - alstublieft, luister hiernaar - maar door het hele boek in één keer te lezen. Dat kun je doen als er geen waarnemer of lezer is die het boek leest. Snapt u dat? Dat wil zeggen, het boek bent uzelf, en de lezer is dat wat hij leest. Maar als de lezer zegt: 'Ik ben anders dan wat ik lees', dan vertaalt hij wat hij leest overeenkomstig zijn vooroordeel, zijn kennis, zijn verleden. Zodoende is er tussen de lezer en dat wat hij leest altijd sprake van verstoring, conflict. Het is een kunst om alles een juiste plaats te geven. Daarom is er, als je het boek van jezelf leest, alleen observatie, zonder het te onthouden, zonder kennisvergaring en met die kennis het boek lezen. Begrijpt u? Er is alleen observatie van dat boek en dat zal u alles vertellen! Letterlijk, het zal de hele psychologische wereld bestrijken.
56:03 Het einde dus van het leven, namelijk ons dagelijks leven, waar u zo bang voor bent, omdat we iets blijvends willen hebben. Begrijpt u? We denken dat het 'ik' blijvend is. Nietwaar? Het 'ik', dat zich identificeert met het huis - het huis is blijvend, min of meer blijvend. Dus door wat het bedenkt dat blijvend is, heeft het zichzelf blijvend gemaakt. Begrijpt u? Dat is dus onze grootste illusie geworden - dat ik blijvend ben. Als u kijkt naar dat 'ik', is dat samengesteld door het denken en het denken is een materieel proces. Totdat u dat grondig inziet, zult u altijd bang blijven voor de dood. Maar als u inziet dat het 'ik' volkomen tijdelijk is, omdat het denken tijdelijk is, en wat het denken samenstelt tijdelijk is, is er geen angst voor het einde, want het is het denken dat zegt: 'Ik wil doorgaan'. Maar het denken zelf weet ook dat het eindig is. Het einde is dus niet alleen een nieuw begin, maar het is de beweging die tijdloos is, een beweging waarin geen begin en einde is.
58:26 Maar de vraag dringt zich op hoe het komt dat er uitingsvormen zijn van die stroom? Begrijpt u? Interesseert u dit allemaal? Begrijpt u mijn vraag? Die stroom, die bestaat uit miljoenen jaren menselijk verdriet en bezorgdheid, angst en wanhoop, hoop en noem maar op, die stroom manifesteert zichzelf altijd - nietwaar? - wat 'jij' bent, nietwaar? Begrijpt u wat ik zeg? Zich manifesterend als 'jij' word je geboren in een gezin, je hebt een broer, je hebt een vrouw - de broer, de zoon, de vrouw overlijdt en je blijft alleen achter, je blijft alleen achter. Dat wil zeggen dat je jezelf hebt afgescheiden van de stroom, in de veronderstelling dat je anders bent dan de stroom, dus voel je je helemaal geïsoleerd als de dood komt. Begrijpt u dit allemaal? Heeft u niet... Ik weet zeker dat iedereen helaas doden kent, iemand verliezen van wie je dacht te houden. Die liefde is gehechtheid, dat beeld, dat genot, van alles. En wanneer je die persoon door overlijden verliest, de biologische dood, - o, die treinen! - wordt je achtergelaten. Je huilt niet alleen om die persoon die is weggevallen, maar je huilt ook om jezelf, zelfmedelijden, eenzaamheid, geïsoleerdheid, achtergelaten om alle dingen te doen waar die ander je mee heeft geholpen. Je bent achtergelaten. Dus vloeien er tranen of je gaat naar seances of je gelooft dat je ze in de hemel zult tegenkomen, of zult tegenkomen in een volgend leven - reïncarnatie en zo. Dat alles is dus het ontwijken van de observatie van het gevoel van eenzaamheid - begrijpt u? - het gevoel van totale isolatie. Hoe meer je die isolatie uit de weg gaat, wat wil zeggen haar ontwijkt, ervan wegloopt, eraan ontsnapt, hoe sterker ze groeit. Maar als er een totale observatie is van die eenzaamheid, zal je zien dat die eenzaamheid zichzelf volledig transformeert.
1:02:50 Er is dus niet alleen het verlies van iemand, maar ook het onvermogen om aan te gaan wie je echt bent, dus je gaat door depressies, verdriet, ellende, stemmingen, verbitterdheid - begrijpt u? - dat alles, wat deel uitmaakt van de menselijke stroom - u zit er opnieuw in verstrikt. Begrijpt u wat ik zeg? Dus als u een gehechtheid in uzelf bespeurt, maak er meteen een einde aan. Dat wil zeggen er direct aan sterven. Begrijpt u? Het is makkelijk om ergens aan te sterven dat pijnlijk is, maar het is bijzonder onprettig om aan iets te sterven wat je leuk vindt, waar je aan gehecht bent. Maar als je inziet hoe bijzonder belangrijk het is dat de tijd tot stilstand moet komen, dan heeft de dood een buitengewone betekenis. Het is niet iets mysterieus, maar het heeft een geweldige betekenis, wat elke dag een einde inhoudt van alles wat de mens heeft voorgebracht. Dan zal je zelf inzien - niet: je zult het niet inzien, dat er dan al met al iets totaal anders is.
1:04:51 Hoe laat is het? Ik denk dat het genoeg is, nietwaar?