Krishnamurti Subtitles home


SA81T6 - Liefde en vrijheid
Zesde openbare toespraak
Saanen, Zwitserland
23 juli 1981



1:09 Krishnamurti: We hebben de meeste levensproblemen besproken, het ingewikkelde bestaan. We moeten ook onderzoeken of het mogelijk is een eind aan verdriet te maken. Ik denk dat we er samen over moeten praten en er behoorlijk diep op in moeten gaan om zelf te ontdekken wat verdriet inhoudt en of verdriet en liefde samen kunnen gaan. En hoe verhouden we ons tot het verdriet van de mensheid, niet alleen ons eigen persoonlijke, dagelijkse verdriet, onze gekwetstheid en pijn en het verdriet dat samengaat met de dood. En bovendien, waar we al eerder op hebben gewezen, heeft de mensheid onder duizenden oorlogen geleden, oorlogen waar geen eind aan lijkt te komen. We hebben het aan de politici in de wereld overgelaten om vrede te brengen, maar wat ze doen, als je dat hebt gevolgd, zal nooit vrede brengen. Ze bereiden zich allemaal voor op oorlog. Als je dat doet, zal je een uitbarsting krijgen, in het Midden-Oosten, hier in het Westen of Verre Westen of in Azië. Wij mensen zijn nooit in staat geweest om vredig met elkaar samen te leven. We praten er heel veel over. De religies hebben vrede gepredikt, erover gesproken, vrede op aarde en goede wil enzovoort. Maar blijkbaar is het onmogelijk om vrede op aarde te krijgen, de aarde waarop we leven, die van ons is en niet de Britse aarde, Franse aarde enzovoort, het is onze aarde. Blijkbaar zijn we nooit in staat geweest om het probleem op te lossen dat we elkaar doden.
5:01 Waarschijnlijk zijn we in ons hart gewelddadig. We zijn nooit vrij geweest van vijandigheid, van wraakzucht, nooit vrij van onze angsten, ons verdriet, onze wonden en de pijn van het dagelijks bestaan. Behalve de heel erg rijken en de mensen van aanzien, is er voor anderen blijkbaar nooit vrede en comfort, ze moeten altijd zwoegen. Dat hoort bij ons leven, bij ons dagelijkse leed. En van dit lijden zonder liefde heeft de mens geprobeerd zich op vele manieren te bevrijden. Hij heeft het onderdrukt, is eraan ontsnapt, heeft zich met iets groters geïdentificeerd, heeft zich overgegeven aan een idee, aan idealen, overtuigingen, geloof enzovoort. Maar aan dit verdriet kan blijkbaar nooit een einde komen. We zijn eraan gewend geraakt, we hebben het voor lief genomen, getolereerd, we vragen onszelf nooit serieus af, met een groot gevoel van gewaarzijn, of het mogelijk is aan verdriet een einde te maken.
7:33 En we zouden ook samen moeten praten over de immense betekenis van de dood. Want de dood hoort bij het leven. Hoewel we hem voor ons uit schuiven en vermijden om erover te praten, is die er. Dus daar moeten we ook op ingaan. En of liefde, niet de herinnering aan het genot, dat niets met liefde en compassie te maken heeft, of die liefde en compassie, die zijn eigen alomvattende intelligentie heeft, of die liefde in ons leven kan bestaan.
8:55 Dit zijn de problemen of vragen waarover we vanochtend gaan praten.
9:10 Om te beginnen, willen we als mens werkelijk vrij van verdriet zijn? Of hebben we ons er nooit in verdiept, het nooit onder ogen gezien en het hele gebeuren ervan begrepen, wat er allemaal bij betrokken is, waarom mensen, die zo buitengewoon knap zijn op technologisch gebied, waarom verdriet nooit is opgelost. Ik denk dat het belangrijk is om dit samen te bepreken, deze vraag, en voor onszelf uit te zoeken of er werkelijk een einde kan komen aan verdriet.
10:24 We lijden allemaal op op verschillende manieren. Er is het verdriet als iemand sterft, er is het verdriet van grote armoede, dat mensen in het Oosten maar al te goed kennen, het grote verdriet van onwetendheid - we gebruiken het woord 'onwetendheid' niet in de zin van boekenkennis maar dat je jezelf helemaal niet kent, de hele ingewikkelde activiteit van het zelf. Als we die niet heel grondig begrijpen, is er het verdriet van die onwetendheid. En er is het verdriet dat we nooit in staat zijn om iets fundamenteel, diepgaand te begrijpen, ook al zijn we heel knap in het behalen van technologisch succes en succes in deze wereld. We zijn ook nooit in staat geweest om pijn te begrijpen, niet alleen fysieke pijn, maar ook de diepe psychologische pijn. Ik weet zeker dat we al die dingen weten, dat we ze beseffen, hoe geschoold of ongeschoold we ook zijn, deze dingen weten we allemaal, dat er persoonlijk verdriet is omdat je niet mooi bent, uiterlijk of innerlijk, het verdriet van voortdurende strijd en conflicten, vanaf onze geboorte tot aan onze dood. Er is het verdriet van gehecht zijn met de bijbehorende angst, met het verderf. Er is het verdriet dat je niet geliefd bent en dat je ernaar verlangt, hunkert om geliefd te zijn, en er is het verdriet omdat je nooit kunt vatten wat er voorbij het denken ligt, iets wat eeuwig is. En tenslotte is er het verdriet van de dood.
14:12 We hebben nu de verschillende vormen van verdriet beschreven. De gemeenschappelijke factor van verdriet is egocentrische activiteit. Nietwaar? We zijn allemaal zo bezorgd over onszelf, over onze eindeloze problemen, over de ouderdom, waardoor we niet in staat zijn tot een wereldomspannende, diepgaande, innerlijke visie. Kunnen we hier vanochtend samen op ingaan, niet verbaal, intellectueel, maar stilstaan bij het verdriet dat je hebt gehad of dat je nu hebt en het verdriet van de hele wereld. Fysieke pijn kun je begrijpen, je kunt er iets aan doen en het misschien niet registreren, niet opslaan. Ik weet niet of je dat ooit hebt geprobeerd. Misschien heb je vorige week pijn gehad en heb je het afgesloten toen de pijn over was, niet opgeslagen. Dat is mogelijk, als je er zorgvuldig op ingaat, het is mogelijk om fysieke pijn te hebben en die te vergeten zodra het over is, de herinnering eraan helemaal niet mee te nemen. Het is mogelijk, zodat de pijn je niet hindert of een neurotische activiteit in je dagelijks leven veroorzaakt en je het niet als excuus gebruikt om anderen te kwetsen.
17:34 En we verdragen psychologische pijn. We hebben allemaal, zoals ik al eerder heb laten zien, beelden over onszelf en over anderen. Het brein is altijd actief, het is aan het dagdromen of het wordt in beslag genomen door het een of ander of het is aan het fantaseren en creëert in die fantasie beelden en ideeën en je bouwt langzamerhand van jongs af aan de structuur op van het beeld, van het 'ik'. Ieder van ons is hier constant mee bezig en het is dat beeld dat gekwetst wordt, dus het 'ik'. Nietwaar? Zoals we hebben uitgelegd, als je gekwetst bent is er weerstand en dan bouw je een muur om jezelf heen, zodat je niet meer gekwetst wordt en daardoor ontstaat er meer angst en isolement en het gevoel geen relaties te hebben en het stimuleren van die eenzaamheid, wat ook verdriet met zich meebrengt. Ik hoop dat we samen denken, dit volgen en niet alleen luisteren naar een heleboel woorden en ideeën, wat behoorlijk saai gaat worden. Maar als we dit werkelijk inzien en beseffen dat deze gekwetstheid, met alle gevolgen van dien, deel uitmaakt van ons leven, en of die wonden ooit helemaal kunnen verdwijnen, want als ze niet helemaal verdwijnen, maken ze deel uit van ons verdriet. Nietwaar? Is dit te volgen? Denken we samen?
20:27 En er is de pijn van het geïsoleerd en afgescheiden zijn. Niet alleen als ras, gemeenschap of natie, maar ook dat we onszelf als individu isoleren, met alle gevolgen, de kwellingen, de ellende van dat individu. Onze activiteit is altijd egocentrisch en dat is een van de factoren van geïsoleerd zijn.
21:29 Nu is de vraag, nadat we allerlei vormen van verdriet hebben beschreven, of we ernaar kunnen kijken zonder er woorden aan te geven, zonder ervoor weg te lopen of het intellectueel in overeenstemming te brengen met een religieuze of intellectuele conclusie, maar er helemaal naar te kijken, er niet weg van te gaan maar erbij te blijven. Begrijpt u? Daarmee bedoelen we: stel ik heb een zoon die doofstom is, die dood kan gaan, en ik ben verantwoordelijk, want ik heb hem op de wereld gezet. En het is verdrietig te weten dat hij nooit naar de prachtige lucht kan kijken, nooit het stromende water kan horen. En er is dit verdriet. Om er dan bij te blijven, er niet van weg te gaan. Begrijpt u? Volgt u dat? Dat betekent, ik heb die hevige pijn, dit verdriet over zijn handicap of over de dood van iemand met wie ik vele jaren heb samengeleefd en die persoon is er niet meer. Er is verdriet daarover. Verdriet is de essentie van geïsoleerd zijn. Ik vraag me af of u dat begrijpt. Nietwaar? Als we volkomen geïsoleerd zijn, volkomen alleen en dat gevoel is verdriet. Dat je dan helemaal bij dat gevoel blijft, er geen woorden aan geeft, het niet beredeneert, er niet aan ontsnapt of er bovenuit stijgt, dat hele gebeuren dat het denken veroorzaakt. Begrijpen we elkaar? Zodat, als er dat verdriet is en het denken geen rol speelt, wat betekent dat je geheel en al verdriet bent, niet dat je probeert eroverheen te komen, je bent geheel en al verdriet. Als het er in zijn geheel is, verdwijnt het. Alleen als er fragmentatie is, is het een kwelling. Begrijpt u dit? Doen we dit samen?
26:07 Dus als er verdriet is, blijf erbij zonder ook maar de geringste beweging van het denken, verdriet als geheel, niet dat ik verdrietig ben, ik ben verdriet. Er is geen sprake van fragmentatie bij verdriet. Als het er dus in zijn geheel is en er is geen beweging ervandaan, dan sterft het af. Nietwaar? Zijn we nog samen?
27:22 Als er geen einde komt aan verdriet, hoe kan er dan liefde zijn? We hebben verdriet op een vreemde manier met liefde verbonden. Ik houd van mijn zoon en als hij sterft ben ik heel erg verdrietig. Dus we hebben verdriet met liefde verbonden. Wij stellen de vraag of liefde wel kan bestaan als er lijden is? Nietwaar? Alstublieft. De volgende vraag is, is liefde verlangen? Is liefde plezier? Als dat verlangen, plezier ons wordt afgenomen, is er lijden. En we zeggen dat lijden, net als jaloezie, gehechtheid, bezitsdrang en dergelijke, bij liefde hoort. Dat is onze conditionering, zo zijn we opgevoed, dat hoort bij onze enorme erfenis, traditie. Wij vragen ons af, liefde en lijden kunnen onmogelijk samengaan. Nietwaar? Dat is geen dogmatische uitspraak of een retorische bewering, maar als je je in verdriet verdiept en de beweging ervan begrijpt, die plezier, verlangen en gehechtheid omvat met de gevolgen van die gehechtheid, die corruptie met zich meebrengt - als we aan iets vastzitten brengt het onherroepelijk corruptie met zich mee. En als je gewaar bent zonder keuze, zonder beweging, gewaar van wat verdriet allemaal inhoudt, kan liefde dan samengaan met verdriet? Begrijpt u? Of is liefde iets heel anders? Ik denk dat het duidelijk moet zijn dat toewijding aan iemand, aan een symbool of aan de familie, aan het een of ander, geen liefde is. Nietwaar? Of wel? Ik ben om allerlei redenen toegewijd aan jou. Er zit een motief achter die toewijding. Liefde heeft geen motief. Nietwaar? Als er een motief is, is het natuurlijk geen liefde. Als je me genot geeft, seksueel, allerlei vormen van comfort, afhankelijkheid, dan is het motief dat ik afhankelijk van je ben omdat je me iets teruggeeft. En als we samenleven noem ik dat liefde? Is dat zo?
32:37 De vraag is dus of liefde kan bestaan als er een motief is. En waar ambitie is, hetzij in de fysieke wereld of in de psychologische wereld, ambitie om alles onder controle te houden, succesvol te zijn, macht te hebben op religieus of fysiek gebied, waar agressie is, competitiegeest, jaloezie, kan daar liefde zijn? Natuurlijk niet. Maar we geven toe dat die er niet kan zijn en toch gaan we ermee door. Zie wat er met ons brein gebeurt als we zulke spelletjes spelen. Ik zeg dat ik van je houd, maar er zit een motief achter die liefde. Ik ben ambitieus, ik wil spiritueel naast God zitten, liefst aan zijn rechterhand. Ik wil verlichting bereiken, al dat soort misleiding. Je kunt verlichting niet bereiken. Je kunt onmogelijk komen bij dat wat voorbij de tijd ligt. Maar dat is ons constante streven, psychologisch gezien. Dus ik ben ambitieus, competitief, conformistisch, jaloers, angstig, haatdragend, dat is er allemaal psychologisch in ons gaande. Of we zijn ons ervan bewust of we vermijden het opzettelijk. Toch zeg ik tegen mijn vrouw of mijn vader of wie dan ook: 'Ik houd van jou.' Wat gebeurt er dus als er zo'n grote tegenstelling is in mijn leven, in mijn relatie? Hoe kan er met die tegenspraak een diep gevoel van integriteit zijn? Volgt u dit alles? Toch is dat wat we de hele tijd doen tot aan onze dood.
36:30 Kunnen we dus niet ambitieus zijn en toch in deze wereld leven, naar kantoor of de fabriek gaan, vakbondsvertegenwoordiger zijn - u kent dat woord misschien niet - in Engeland, de ambitie van een goeroe. Kunnen we zonder ambitie in deze wereld leven, zonder wedijver? Kijk wat er in de buitenwereld gebeurt. Er is wedijver tussen de verschillende naties, dat gebeurt er, kijk ernaar in godsnaam, wat er in de wereld gebeurt. De politici wedijveren met elkaar, economisch, technologisch, met oorlogsmaterieel. Ze wedijveren en zo vernietigen we onszelf. We staan toe dat het doorgaat omdat ook wij innerlijk vol wedijver zijn. En we beseffen dat de politici nooit iets zullen oplossen. Maar als we zelf volkomen verantwoordelijk en volkomen integer zijn, zullen we het bewustzijn van de wereld beïnvloeden.
38:42 Zoals we al hebben opgemerkt, als enkelen van ons werkelijk het hele bereik begrijpen van wat we de afgelopen zestig jaar hebben besproken en als enkelen van ons werkelijk diepgaand erbij betrokken zijn en een eind hebben gemaakt aan angst, verdriet enzovoort, zal dat het bewustzijn van de hele mensheid beïnvloeden. We betwijfelen of dit het bewustzijn van de mensheid wel zal beïnvloeden. De Hitlers hebben invloed gehad op het menselijke bewustzijn. Nietwaar? Napoleon, de Caesars, de brute moordenaars van de wereld hebben invloed gehad op de mensheid. Ook de goede mensen hebben invloed gehad op de mensheid. Ik bedoel goede mensen, niet respectabele mensen, maar goede mensen die het leven in zijn geheel leven, niet gefragmenteerd. De grote leraren hebben invloed gehad op het menselijk bewustzijn. Individuen hebben invloed gehad op het menselijk bewustzijn. Maar als er een groep mensen zou zijn die dit alles had begrepen, waar we het over hebben, niet verbaal maar werkelijk hun leven met grote integriteit leiden, zal dat het hele bewustzijn van de mens beïnvloeden. Dit is geen theorie, maar werkelijk een feit. De grote krijgers hebben de mensheid beïnvloed. Nietwaar? Als je dat simpele feit begrijpt, zal je zien dat het almaar doorgaat - televisie, kranten - alles beïnvloedt het bewustzijn van de mens.
41:56 Dus liefde kan niet bestaan als er een motief is, als er gehechtheid is, ambitie en wedijver, en liefde is geen verlangen of genot. Voel dat, zie het. En ook, wat is de relatie tussen mensen als iemand sterft? Nietwaar? Laten we dit samen bespreken. Want we verdiepen ons hierin om orde in ons leven te brengen. Nietwaar? Orde in ons huis, waar geen orde is, waar er zo veel wanorde in ons leven is. Als we niet grondig een orde scheppen die totaal is, integraal, heeft meditatie geen enkele betekenis. Zie de logica hiervan in. Nietwaar? Want als mijn huis niet op orde is, kan ik wel zitten mediteren in de hoop dat meditatie orde zal brengen. Maar wat gebeurt er als ik wanordelijk leef en ik mediteer? Dan krijg ik gefantaseerde dromen en illusies en allerlei onzinnige uitkomsten. Maar iemand die verstandig is, intelligent, logisch, moet eerst orde in zijn dagelijks leven scheppen en daarna kunnen we samen ingaan op wat meditatie werkelijk is en de betekenis van die meditatie, de schoonheid, grootsheid, de weidsheid ervan enzovoort. We moeten dus ook begrijpen wat de dood is. Of we nu heel jong, van middelbare leeftijd of oud zijn, de dood hoort bij ons leven, zoals liefde en pijn bij ons leven horen, leed, wantrouwen, arrogantie, dat hoort allemaal bij ons leven. Maar we beschouwen de dood niet als onderdeel van ons leven. We willen het uitstellen, zo ver mogelijk voor ons uitschuiven om een tijdspanne, een ruimte te creëren tussen het leven en het sterven. We moeten dus ook samen ingaan op de vraag, die alweer erg ingewikkeld is, wat de dood is. Als je goed hebt gekeken, ik weet zeker dat je dat hebt gedaan, hebben alle religies deze vraag op de een of andere manier ontweken, ontweken in de zin, in de christelijke wereld lijdt iemand voor jou. En in de Aziatische wereld is er het hele idee dat je eerder hebt geleefd, sterft en in een volgend leven herboren wordt. Als je herboren wordt, leef dan nu op de juiste manier, leid een deugdzaam leven, een leven waarin je anderen geen kwaad doet, zonder wreedheid enzovoort. Maar degenen die geloven in een leven na de dood in de Aziatische wereld, geven geen zier om een rechtvaardig leven. Het is maar een geloof, zoals alle geloven die geen inhoud hebben.
48:09 Als we dat dus opzijzetten, het christelijke idee over de dood en het lijden en de Aziatische opvatting over reïncarnatie, karma, dat je zal oogsten wat je zaait - een onderdeel van het Aziatische denken - als je die twee opzijzet, de christelijke en de Aziatische betrokkenheid of verklaring of het gebrek aan confrontatie met de dood, laten we er samen op ingaan. Het kan onaangenaam zijn, want niemand wil het onder ogen zien. Je leeft nu, je bent gezond, hebt plezier, angst, zorgen, er is de toekomst, hoop, al die dingen. En we willen ons niet bezighouden met het andere, dat het einde van dat alles is. Als we intelligent zijn, verstandig, rationeel, moeten we niet alleen het leven onder ogen zien, maar wat het leven inhoudt en de dood inhoudt. We moeten het allebei weten. Dat is het leven als geheel, waarin geen verdeeldheid is.
50:23 Dus wat is de dood? Afgezien van het fysieke, biologische einde, het gebruik van een organisme dat verkeerd heeft geleefd, met drank, drugs, onmatigheid, ascese, zelfverloochening, u weet wel, die constante strijd tussen tegenstellingen, geen evenwichtig harmonieus leven, maar extremen, zodat het lichaam veel kwellingen ondergaat, die door het denken zijn opgelegd. Ik weet niet of je dat beseft. Het denken dicteert en het lichaam wordt door het denken gecontroleerd en omdat het denken beperkt is, wat we besproken hebben, brengt alles wat het doet disharmonie met zich mee. We leven lichamelijk op een disharmonische manier door het te dwingen, te beheersen, te onderwerpen en op te jagen, dat is wat we allemaal doen - weigeren om te eten, u weet wel, Noord-Ierland, om politieke of religieuze redenen, dat is hetzelfde, geweld. Het lichaam kan het vele jaren uithouden, ouderdom, zonder seniel te worden. Omdat het lichaam onherroepelijk ten einde loopt, zal het organisme sterven, en is dat de dood? Het organisme komt tot een einde door ziekte, ouderdom, ongelukken, komt het tot een eind, en zijn we daarom bezorgd over de dood? Is het - volg dit alstublieft - is het het denken dat zichzelf met het lichaam identificeert, met de naam, met de uiterlijke vorm, met alle herinneringen en zegt het, de dood moet worden vermeden. Nietwaar? Zijn we daar bang voor? Dat er een einde aan komt? Dat een lichaam waarvoor is gezorgd - als je ervoor hebt gezorgd - tot een einde komt? Ik denk niet dat we speciaal daarvoor bang zijn. We zijn er misschien een klein beetje angstig over, maar dat is niet zo belangrijk. Wat veel belangrijker voor ons is, is het beëindigen van de relaties die we hebben gehad, de pleziertjes die we hebben gehad, de herinneringen, fijne en vervelende, datgene wat wij leven noemen. Nietwaar? Het dagelijks leven, naar kantoor of de fabriek gaan, geschoold werk doen, een gezin hebben en daaraan gehecht zijn met alle herinneringen aan dat gezin, mijn zoon, mijn dochter, mijn vrouw, mijn man, die eenheid, die snel aan het verdwijnen is, maar er is het gevoel dat je met iemand verbonden bent. Hoewel er in die relatie veel pijn, onrust enzovoort zit, is het er wel. Ik voel me thuis bij iemand. Of je voelt je bij niemand thuis. Als je je bij niemand thuis voelt, is dat verdrietig. Dus waar zijn we bang voor? Het einde van mijn relatie, mijn gehechtheid, het einde van iets wat ik heb gekend, iets waaraan ik me heb vastgeklampt, iets waarin ik me mijn hele leven heb gespecialiseerd en dat alles, ik ben bang om dat te beëindigen. Nietwaar? Met andere woorden, het einde van dat alles ben 'ik'. Nietwaar? Dat allemaal: het gezin, de naam, de uiterlijke vorm, de traditie, het erfgoed, de culturele opvoeding, de erfelijkheid van het ras, dat is allemaal 'ik'. Het 'ik' dat in strijd verkeert, het 'ik' dat gelukkig is, is dat waar we bang voor zijn? Het einde van het 'ik', dat al die dingen is? Dat wil zeggen, psychologisch het leven dat ik leid beëindigen, het leven dat ik psychologisch gezien ken, met de pijn, het verdriet en dergelijke. Is dat waar we bang voor zijn?
58:25 En als we daar bang voor zijn en die angst niet hebben opgelost, komt onvermijdelijk de dood en wat gebeurt er met je bewustzijn - luister alstublieft - wat gebeurt er met dat bewustzijn, dat niet jouw bewustzijn is, waar we behoorlijk grondig op in zijn gegaan. Het is het bewustzijn van de mensheid, het bewustzijn van de omvangrijke mensheid, niet mijn bewustzijn, daar zijn we heel zorgvuldig op ingegaan. Dat zal ik nu niet doen, er is geen tijd voor. Dus zie alstublieft dat zolang ik bang ben als individu met mijn beperkte bewustzijn, want daar ben ik bang voor, nietwaar? Kunt u dit volgen? Daar ben ik bang voor. En om dat te vermijden, verdragen we allerlei onzin, Gabriel, u weet wel, al die troep. En je beseft dat het geen feit is. Het is geen feit dat mijn bewustzijn volkomen losstaat van dat van alle anderen. Het is een illusie, absurd, onlogisch, het is onredelijk, ongezond.
1:00:17 Dus - volg dit goed - dat besef ik, misschien besef ik in mijn hart, in mijn gevoel dat ik de hele mensheid ben, niet een individueel bewustzijn, dat is zo dwaas, onlogisch, het stelt niets voor. En ik, die dit soort leven heeft geleid, dat pijn inhoudt, verdriet, zorgen, dat alles, als mijn brein niet iets van dat alles heeft getransformeerd, voegt mijn leven alleen maar meer verwarring aan het geheel toe. Ik vraag me af of u dit begrijpt. Maar als ik tijdens mijn leven besef dat mijn bewustzijn het bewustzijn van de mensheid is en dat ik volledig verantwoordelijk ben voor het menselijk bewustzijn, dan wordt het buitengewoon belangrijk om vrij te zijn van dat bewustzijn, want dan bevorder ik of breek ik de beperking van dat bewustzijn af. Dus de dood heeft een heel andere betekenis. Begrijpt u dat? Doen we dit samen?
1:02:27 Kijk, ik heb een zogenaamd individueel leven geleid, bezorgd over mezelf en mijn problemen. En aan die problemen komt nooit een eind, ze nemen juist toe. Dat soort leven heb ik geleid. Ik ben grootgebracht, opgevoed, geconditioneerd om zo te leven. U komt langs en vertelt me op een prettige manier, als vriend, u bent op me gesteld of u houd van me, en u zegt: kijk, je bewustzijn is niet van jou. Je lijdt, net als de Aziaten, anderen lijden enzovoort, ik heb dit onderzocht. U vertelt me dat. Ik luister ernaar en het klinkt zinnig. Ik verwerp niet wat u zegt, omdat het logisch is, verstandig, en ik zie dat wat u me heeft verteld misschien vrede kan brengen in de wereld. Ik heb dus naar u geluisterd en ik zeg tegen mezelf, kan ik vrij zijn van angst? Nietwaar? Want ik ben volkomen verantwoordelijk voor het hele bewustzijn. Dus als ik angst onderzoek en dat we ervan weggaan, help ik het hele menselijk bewustzijn om minder angstig te zijn. Begrijpt u? Is dit enigszins duidelijk? Dan heeft de dood een heel andere betekenis. Niet dat ik naast God zal zitten of naar de hemel ga door een of andere vreemde nevel, maar ik leid een leven, niet mijn afzonderlijke leven, ik leid een leven dat van de hele mensheid is. En als ik de dood begrijp, als ik een einde maak aan verdriet, zuiver ik het hele bewustzijn van de mensheid. Daarom is het zo belangrijk om te begrijpen wat de dood betekent. En misschien heeft de dood grote betekenis en is hij sterk verbonden met liefde, want als je aan iets een einde maakt, is er liefde. Als je volledig een einde maakt aan gehechtheid, is er liefde. Nietwaar? Goed.