Krishnamurti - Nơi cuối đau khổ là nhiệt tâm

Krishnamurti Subtitles

WA85T2 - Nơi cuối đau khổ là nhiệt tâm
Buổi nói chuyện thứ hai
Washington DC, USA
21 tháng Tư 1985

0:23	Chúng ta có thể tiếp tục ngày hôm qua chứ? Chúng ta đã nói về sợ hãi và chấm dứt sợ hãi. Và cũng đã nói về trách nhiệm mỗi chúng ta khi giáp mặt mọi việc xảy ra trên thế giới và đang ở trong rối loạn khủng khiếp. Và chúng ta thảy đều trách nhiệm, cá nhân, tập thể, quốc gia, tôn giáo, và mọi việc chúng ta đã gây ra trên đời qua bao thiên niên kỷ, cuộc tiến hóa dài, chúng ta vẫn bạo tàn, đánh đấm nhau, giết hại nhau, phá hoại lẫn nhau. Chúng ta tự do làm điều mình thích và thế là gây ra rối loạn thế giới. Tự do không phải làm gì mình thích mà là thoát khỏi mọi đau khổ cuộc đời, những vấn đề chúng ta đã đào sâu sáng hôm qua thoát mọi âu lo, những vết thương tâm lý... thoát mọi xung đột chúng ta đã chịu đựng qua bao thiên niên kỷ. Và cũng thoát cả sợ hãi. Chúng ta đã nói hết những việc này trưa hôm qua.
3:00	Và cũng nói những buổi họp này không phải diễn thuyết về chủ đề nào, không thông tin, chỉ dẫn hay đưa vào khuôn khổ nào. Mà là trách nhiệm chúng ta, cùng nhau tìm tòi, khám phá những vấn đề của đời sống hàng ngày. Không phải vài quan niệm hay triết lý, mà... là thấu hiểu nổi đau hàng ngày, chán nản, cô đơn, tuyệt vọng ngã lòng, và xung đột bất tận con người đã gánh chịu. Và sáng nay chúng ta phải đề cập rất nhiều vấn đề. Và hôm qua chúng ta cũng nói buổi họp này không phải để người nói kích thích bạn về trí óc, cảm xúc, hay này khác. Chúng ta lệ thuộc nhiều vào kích thích; đó là kiểu mua bán: ma tuý, rượu, và mọi phương tiện cảm giác khác. Và ta muốn không chỉ cảm giác mà cả hưng phấn, kích thích. Nên đây không phải loại hội họp đó. Chúng ta cùng nhau khám phá cuộc sống hàng ngày. tức là, thấu hiểu chính mình, mình hiện là, không lý thuyết không theo triết gia nào hay nhà tâm thần học nào, v.v.. Nếu bạn có thể dẹp sang bên mọi thứ và thực sự nhìn mình hiện là, và không phấn khởi hay nản lòng nhưng quan sát, tức là thấu hiểu trọn vẹn cấu trúc tâm lý con người mình, cuộc sống mình.
6:46	Và hôm qua cũng đã nói về một trong những điều con người trải qua suốt cuộc đời, đó là sợ hãi. Và đã tìm hiểu kỹ càng: thời gian và ý nghĩ là gốc sợ hãi. Chúng ta đã đào sâu, thời gian và ý nghĩ là gì. Thời gian không chỉ là quá khứ, hiện tại, tương lai mà hiện tại, ngay lúc này chứa cả thời gian. Vì chúng ta hiện thế nào thì mai sẽ thế ấy trừ khi có sự thay đổi sâu sắc, tận căn trong chính tâm trí mình, trong từng tế bào não. Chúng ta đã nói thế.
7:58	Và sáng nay chúng ta cũng nên cùng nhau thảo luận - có thể nói, bạn và người nói sẽ cùng tham dự cuộc hành trình dài, phức tạp. Và để cùng hành trình, chúng ta không nên bám vào bất kỳ loại tin tưởng nào. Vì nếu thế thì không thể cùng đi. Hay bám vào tín ngưỡng, kết luận, ý hệ hay quan điểm nào. Giống như leo lên đỉnh Everest hay ngọn núi nguy nga tráng lệ nào trên thế giới; bạn phải bỏ lại mọi thứ đàng sau không mang theo cả gánh nặng lên đồi cao núi thẳm. Vậy cùng nhau hành trình - và người nói nói cùng nhau, không phải chỉ anh ta nói và bạn thì đồng ý hay không; nếu chúng ta dẹp hết mấy từ ấy sang bên vậy là có thể cùng nhau bước đi. Vài bạn muốn bước nhanh hay vài bạn có thể tụt lại sau nhưng thảy đều đồng hành.
10:00	Chúng ta cũng phải cùng thảo luận tại sao con người luôn chạy theo thú vui như là đối nghịch của sợ hãi. Không hề tìm hiểu thú vui là gì, tại sao muốn niềm vui kéo dài trong nhiều cách: nhục dục, cảm giác, trí óc thú vui sở hữu, thú vui đạt được nhiều kỹ năng thú vui vì bạn có được thật nhiều thông tin, kiến thức. Và niềm vui tối thượng ta gọi là thượng đế. Như đã nói, xin đừng nổi giận hay tức tối hay muốn ném gì vào người nói. (Cười) Đây là thế giới bạo lực. Nếu bạn không đồng ý, họ sẽ giết bạn. Đó là điều đang xảy ra. Và ở đây chúng ta không cố giết nhau không làm kiểu tuyên truyền hay thuyết phục bạn điều gì.
11:47	Nhưng sẽ giáp mặt sự thực vấn đề, không sống trong ảo tưởng. Và không có ảo tưởng, nó rất khó quan sát. Nếu bạn tự lừa dối và không giáp mặt thực tế rồi thì sẽ không thể nhìn mình như thật. Nhưng chúng ta thích lừa dối, ảo tưởng, mọi cách lừa bịp bởi vì chúng ta sợ nhìn vào chính mình. Như đã nói, để nhìn vào chính mình rõ ràng, chính xác chỉ có thể trong tấm gương của quan hệ; chúng ta chỉ có tấm gương ấy. Khi bạn nhìn mình lúc bạn đang chảy tóc hay cạo râu hay làm gì đó trên gương mặt mình - xin lỗi. (Cười) Bạn nhìn vào tấm gương - xin lỗi - (K cười - lại cười) (K cười - cười và vỗ tay) (K cười) Xin lỗi! (Cười và vỗ tay) Rất vui đã tán thành. (Cười) khi cạo râu bạn nhìn gương mặt mình hay chảy tóc; tấm gương phản chiếu rõ bạn là ai, nét mặt, cách bạn nhìn.
14:23	Và về tâm lý cũng có tấm gương như thế trong ấy bạn có thể nhìn rõ, chính xác bạn hiện là gì? Như đã nói, có tấm gương như thế trong quan hệ dù thân sơ thế nào, nam hay nữ; trong quan hệ ấy sẽ thấy bạn là ai nếu bạn chịu nhìn để xem bạn là ai. Bạn thấy mình giận thế nào, sở hữu ra sao, và v.v..
15:12	Niềm vui con người mãi theo đuổi dưới danh nghĩa thượng đế danh nghĩa hòa bình, danh nghĩa ý hệ hay thú vui quyền lực có quyền hành trên kẻ khác, quyền chính trị. Bạn có để ý quyền lực là một điều xấu, khi thống trị ai đó, kiểu nào đó: khi vợ nắm quyền chồng hay chồng áp chế vợ. Quyền lực là một điều xấu trên đời. Và thú vui là mặt kia của đồng xu sợ hãi. Khi bạn thấu hiểu thực sâu thẳm, nghiêm túc bản chất sợ hãi... (như chúng ta đã đào sâu hôm qua và không lặp lại nữa) rồi niềm vui, niềm hân hoan khi nhìn ngắm điều gì xinh đẹp ngắm hoàng hôn hay nắng sớm, bình minh, màu sắc diệu kỳ mặt trời phản chiếu trên mặt nước, niềm hân hoan đó. Nhưng chúng ta tạo nên ký ức và vun quén ký ức như niềm vui.
17:34	Và cũng như đã nói - chỉ nhìn ngắm thôi, không làm gì hết. Không biết bạn có tìm hiểu vấn đề hành động. Hành động là gì? Chúng ta hành động từ sáng đến tối, không chỉ vật lý mà cả tâm lý, trí óc nói chuyện không ngừng đi mãi từ việc này sang việc khác suốt ngày suốt đêm mộng mị, trí óc không hề nghỉ ngơi, vận động không ngừng. Không biết bạn có tìm hiểu vấn đề hành động. Hành động, làm là gì? Chính từ 'làm' là hiện tại, không phải đã làm hay sẽ làm. Hành động là đang làm, đúng, chuẩn xác, hoàn toàn, trọn vẹn... nếu có thể dùng từ - hành động là trọn vẹn, không từng phần. Khi hành động dựa trên ý hệ, không phải hành động, phải không? Đó là bắt chước theo khuôn mẫu nào đó bạn đã tạo ra và thế là hành động bất toàn hay theo ghi nhớ nào, kết luận nào. Nếu bạn hành động theo ý hệ, khuôn mẫu hay kết luận nào đó cũng là bất toàn; luôn có mâu thuẫn trong đó. Vậy chúng ta phải tìm hiểu vấn đề hành động rất phức tạp ấy.
20:15	Hành động liên quan đến rối loạn hay trật tự? Bạn hiểu chứ? Chúng ta sống trong rối loạn, đời ta rối rắm, lộn xộn; mâu thuẫn: nói một đàng làm một nẻo; suy nghĩ điều này nhưng hành động thì ngược lại. Vậy rối loạn và trật tự là gì? Có lẽ bạn chưa từng nghĩ đến những việc này, vậy hãy cùng nhau suy xét những điều này và coi, đừng để tôi nói chuyện với tôi. Hãy còn sáng sớm và bạn còn cả ngày dài trước mặt; hãy cùng nhận thức vấn đề này: trật tự là gì và rối loạn là gì và hành động liên hệ gì với trật tự và rối loạn?
21:54	Chúng ta đã ít nhiều giải thích hành động là gì; chính từ 'hành động' là hiện tại, đang làm: bạn đang ngồi đó. Và liên quan gì với rối loạn? Rối loạn là gì? Nếu muốn, hãy nhìn thế giới; thế giới đang hỗn loạn. Những việc khủng khiếp đang diễn ra. Ít người biết rõ việc xảy ra trong lãnh vực khoa học, trong thế giới của nghệ thuật chiến tranh và mọi điều khủng khiếp xảy ra ở Liên xô; và nghèo đói khắp các nước, người giàu và kẻ quá nghèo; chiến tranh luôn đe dọa, các nhóm chính trị chống đối nhau. Nên có rối loạn khủng khiếp. Đó là thực tế, không phải bịa đặt hay ảo tưởng. Và chúng ta đã tạo ra hỗn loạn ấy, vì chính đời ta hỗn loạn. Rồi chúng ta cố xây lên trật tự xã hội thông qua mọi thứ cải cách xã hội, v.v.. Không thấu hiểu và chấm dứt rối loạn, ta lại cố tìm trật tự. Cũng như tâm trí rối loạn cố tìm sáng suốt. Tâm trí rối loạn là rối loạn, không thể tìm ra sáng suốt. Vậy có thể chấm dứt rối loạn ngay trong đời sống hàng ngày? Không trên thiên đàng hay nơi khác mà đời thường có thể trật tự? Chấm dứt rối loạn, và chấm dứt rối loạn tự nhiên có trật tự. Trật tự là sống, không phải theo cách thức hay khuôn mẫu nào.
25:25	Vậy chúng ta tìm hiểu khi nhìn lại và học hỏi chính mình. Học hỏi khác với thu gom kiến thức. Làm ơn, việc này khá là... - nếu bạn vui lòng để ý đôi chút đến nó - học hỏi là tiến trình vô tận tiến trình vô giới hạn, trong khi kiến thức luôn giới hạn. Và học hỏi hàm ý không chỉ quan sát bằng mắt, thấy mà cả quan sát không méo mó, nhìn vật y như chúng đang là.
26:46	Điều ấy đòi hỏi kỷ luật - từ 'kỷ luật' như đã nói hôm qua, nghĩa là - từ ấy do từ 'học trò'. 'Học trò' là người đang học không phải kỷ luật chết khiếp của chính thống, truyền thống hay theo khuôn phép nào, mệnh lệnh nào, v.v.., là đang học; học hỏi qua quan sát rõ ràng không méo mó. Nghe lời nói đúng y như anh chàng kia đang nói không méo mó. Và học hỏi không tích chứa vì bạn đang di chuyển. Bạn hiểu cả chứ? Vậy trong khi học hỏi rối loạn trong chính mình trật tự đến thật tự nhiên, dễ dàng, không mong đợi. Và khi có trật tự, trật tự là đức hạnh. Không có đức hạnh nào khác ngoài trật tự trọn vẹn đó là đạo đức trọn vẹn, không phải đạo đức áp đặt.
28:50	Rồi chúng ta cũng phải bàn luận cả vấn đề đau khổ. Bạn không phiền chứ? Bởi vì nam nữ trẻ già toàn thế giới, dù họ sống sau Bức Màn Thép (thật là bất hạnh cho họ) hay họ sống ở châu Á, Ấn độ, châu Âu hay ở đây, mọi người dù nghèo hay giàu, trí thức hay bình thường như chúng ta đây thảy đều trải qua mọi thứ đau khổ. Bạn có từng nhìn mọi người kêu gào qua bao thế kỷ? Qua muôn vàn chiến tranh? Vợ, chồng, con cái. Khổ hải trùng trùng trên thế gian. Cũng chẳng phải không có niềm vui, hoan hỉ, v.v.. nhưng thấu hiểu và chấm dứt đau khổ sẽ tìm được điều lớn hơn.
30:42	Vậy chúng ta phải tìm hiểu vấn đề đau khổ phức tạp ấy. Và xem có thể chấm dứt hay con người phải chung thân đau khổ; đau khổ không chỉ vật lý, nó tuỳ đời sống trật tự thế nào dù thân thể nghiện ngập, hay thuốc lá, nicôtin, rượu và mọi thứ, hay thân thể bị huỷ diệt. Tâm lý, bên trong, chúng ta đau khổ muôn vàn có lẽ không cần nói lời nào. Hay thống thiết kêu gào. Và suốt tiến hoá dài đằng đẳng tiến hóa con người từ thuở ban sơ đến nay mọi người trên thế gian đều đau khổ. Đau khổ không chỉ là mất người mà bạn cho là yêu hay thương mến mà cả đau khổ vì nghèo cùng, thất học. Nếu đến Ấn độ hay nơi nào khác trên thế giới bạn sẽ thấy người đi bộ hàng bao dặm đường để đến trường các cháu trai và bé gái. Chúng không bao giờ giàu, sẽ không hề ngồi xe hơi có thể không bao giờ tắm hơi. Chúng chỉ có một sari và một áo, dù mặc gì cũng chỉ có thế. Và đau khổ đó. Không phải cho người ngồi trên xe hơi, mà người ngồi trên xe nhìn và anh ta đau khổ nếu anh ta nhạy cảm, tỉnh thức. Và khổ vì dốt nát, không biết viết, không chữ nghĩa gì và v.v.., nhưng đau khổ vì con người không hề biết chính mình. Muôn vàn thống khổ.
34:01	Và chúng ta hỏi, mỗi người có thể chấm dứt đau khổ? Đau khổ của chính mình, trong chính mình và của cả thế giới. Hàng ngàn cuộc chiến, người thương tật, tàn ác đáng sợ: không phải kiểu tàn ác riêng biệt mà bạn nói quá nhiều kiểu đặc thù nào, và bạn nổi lên chống lại hình thức ấy nhưng bạn không hề hỏi: có chấm dứt tàn ác? Mọi quốc gia trên thế giới đều dính vào tàn ác ghê sợ. Và chúng ta vẫn tiếp tục tàn ác. Và tàn ác đem đến biết bao khổ đau. Nhìn mọi điều này - không phải từ sách vở, người đi xa không từ người du lịch (du lịch ra ngoài chỉ để đi chơi ngoạn cảnh hay vui chơi, nghỉ ngơi) nhưng nếu bạn du lịch như một người quan sát nhạy bén để ý mọi việc, đau khổ là điều khủng khiếp. Và đau khổ có thể chấm dứt?
36:18	Làm ơn, hãy tự hỏi mình đi. Người nói không gợi ý để bạn cảm thấy đau khổ người nói không bảo đau khổ là gì nó ngay trước mặt chúng ta, bên trong bạn. Không ai cần phải chỉ ra, nếu bạn mở mắt nhìn... nếu nhạy cảm, ý thức việc xảy ra trên thế giới ghê rợn này. Vậy hãy tự đặt câu hỏi: đau khổ có thể chấm dứt không. Vì cũng như hận thù, khi đau khổ thì không có yêu thương. Khi bạn đau khổ, quan tâm đến đau khổ riêng, sao có thể yêu thương? Vậy ta phải đặt câu hỏi này... khó mấy cũng tìm - không phải trả lời, mà chấm dứt đau khổ.
37:59	Đau khổ là gì? Không chỉ đau đớn thể chất và đau đớn kéo dài, người bị liệt bị thương hay đau ốm, mà cả đau khổ vì mất ai đó: cái chết. Chúng ta sẽ nói về cái chết. Đau khổ là tự xót thương? Hãy tìm hiểu xem. Không nói nó là hay không là gì, chỉ hỏi tự xót thương, là tác nhân sinh ra đau khổ? Cô đơn sinh ra đau khổ? Cảm thấy quá cô đơn; không phải cô độc: 'cô độc' là 'một mình'. Mà cảm thấy cô đơn, khi cô đơn thì không quan hệ với gì được.
39:43	Đau khổ là công việc thuần trí óc? Biện luận, giải thích? Hay sống với nó và không mong muốn dễ chịu. Bạn hiểu chứ? Sống với đau khổ, không chạy trốn, không biện giải không tìm thoải mái riêng hay ảo tưởng, không chạy trốn kiểu tôn giáo, tưởng tượng nhưng sống với điều gì là có ý nghĩa phi thường. Đau khổ không chỉ là cú xốc vật lý khi ta mất con trai con gái, mất vợ mất chồng, hay gì gì đó là cú xốc sinh học rất lớn. Bạn hầu như tê liệt. Bạn không hiểu hết sao?
41:29	Có cả cảm giác cô đơn tuyệt vọng. Bạn có thể nhìn đau khổ y như nó hiện là và ở lại đó, giữ lấy, và không chạy trốn nó? Đau khổ không khác người đau khổ. Người đau khổ muốn chạy đi, bỏ trốn, đủ mọi thứ. Nhưng nhìn nó như bạn nhìn cháu bé, cháu bé kháu khỉnh ở đó, không hề chạy trốn. Rồi chính bạn sẽ thấy, nếu bạn nhìn sâu thẳm đau khổ chấm dứt. Và khi đau khổ chấm dứt, liền có nhiệt nồng; không phải nhục dục, cảm giác, mà là nhiệt nồng.
43:18	Rất ít nhiệt nồng, vì chúng ta bị cuốn mất trong nổi đau riêng với khổ sở riêng, thương xót và tự cao, và mọi cái khác. Chúng ta có biết bao năng lượng - nhìn việc diễn ra trên đời - năng lượng để chế tạo cái mới, vật dụng, cách giết người mới. Để lên mặt trăng cần biết bao năng lượng và tập trung cả trí óc và thực tế. Chúng ta nhiều năng lượng, nhưng tiêu tán bởi xung đột, sợ hãi qua tán gẫu mãi việc không đâu. Và nhiệt nồng có năng lượng vô biên. Nhiệt nồng ấy không do kích thích, không tìm kích thích nó ở đó, như ngọn lửa đang cháy. Nó chỉ đến khi đau khổ chấm dứt.
44:55	Và khi bạn đau khổ, chấm dứt nó, đó không phải cá nhân bởi vì bạn là toàn thể nhân loại, như đã nói trưa hôm qua. Chúng ta đều đau khổ. Chúng ta đều trải qua cô đơn, mọi người trên mặt đất giàu hay nghèo, có học hay dốt nát mọi người đều trải qua lo âu ghê gớm, dù ý thức hay không. Nhận thức không phân chia, không của bạn, là nhận thức nhân loại. Trong tích chứa nhận thức ấy gồm cả niềm tin đau khổ, xót phận, kiêu căng, tự cao tự đại tìm kiếm quyền lực, địa vị và mọi thứ. Mọi cái đó là nhận thức bạn, là chung cho mọi người. Thế nên đó không phải nhận thức riêng bạn. Và khi thực sự nhận ra thế, không phải bằng ngôn từ hay trí óc hay lý thuyết, hay quan niệm, mà là thực sự rồi thì bạn sẽ không giết ai, xúc chạm ai nữa mà bạn sẽ có một điều gì đó hoàn toàn khác của một chiều kích khác.
46:51	Chúng ta cũng phải thảo luận yêu thương là gì. Hy vọng mọi việc này không làm bạn chán. (Cười) Nếu bạn muốn nghỉ một lát, được thôi. Như đã nói, chúng ta phải tìm hiểu vấn đề lớn về yêu thương. Chúng ta dùng từ 'yêu thương' khá lỏng lẻo, chỉ là nhục dục, tình dục, yêu thương đồng hóa với thú vui. Và để tìm hương thơm ấy, phải tìm hiểu cái không là yêu thương. Qua phủ định bạn sẽ xác định, không có cách nào khác. Tôi nói rõ chứ? Qua phủ nhận cái không phải yêu thương bạn sẽ chạm đến sự thực lớn lao, là yêu thương.
48:37	Yêu thương không phải hận thù: dĩ nhiên. Yêu thương không phải kiêu căng tự phụ. Yêu thương không nằm trong tay quyền lực. Người ở trong quyền lực, muốn quyền lực dù là đối với một cháu bé hay muốn quyền lực với... một nhóm người hay quốc gia, đó chắc chắn không là yêu thương. Yêu thương không là thú vui, không phải ước muốn. Không biết bạn có thì giờ tìm hiểu vấn đề ước muốn. Chắc là có. Yêu thương không phải ý nghĩ. Vậy có thể nào bạn dẹp hết: tự cao, cảm giác quyền lực dù nhỏ dù bé thế nào, đó cũng là con sâu. Và càng quyền lực càng xấu xa - nên dĩ nhiên không có yêu thương. Khi tham vọng, hung hăng, các bạn đều lớn lên từ chúng: xông xáo, thành công, nổi tiếng, nổi danh thảy đều hết sức trẻ con - quan điểm người nói thôi. (Cười) Làm sao có thể yêu thương?
51:06	Nên yêu thương là cái không thể mời gọi hay vun quén. Nó đến dễ dàng, tự nhiên khi những cái kia không có. Và trong khi học hỏi về chính mình, bạn nhận ra: nơi có yêu thương, có lòng trắc ẩn; và yêu thương có thông minh riêng. Đó là thông minh tối cao, không phải thông minh của suy nghĩ thông minh của xảo trá, lọc lừa, v.v.. Chỉ khi có yêu thương và trắc ẩn trọn vẹn mới có thông minh tuyệt vời không máy móc.
52:22	Chúng ta phải nói về cái chết. Thế nào? Bạn có thích tìm hiểu - (Cười) - chết là gì? Từ ấy nghĩa là gì; chết; cái chết; chấm dứt. Không chỉ chấm dứt, điều gì xảy ra sau khi chết? Bạn có mang theo ký ức đời mình? Toàn cả châu Á tin vào tái sinh. Tức là, tôi chết, tôi đã kéo lê một đời khốn khó có lẽ đã làm chút việc thiện đâu đó và đời sau tôi sẽ tốt hơn, sẽ làm thiện hơn. Đó dựa vào thưởng và phạt, như mọi việc khác trên đời. Tôi làm thiện đời này, tôi sẽ tốt hơn đời sau. Đó dựa vào từ 'nghiệp', chắc bạn có nghe qua. Từ 'karma' Phạn ngữ nghĩa là 'hành động' - sẽ không đào sâu. Vậy, với cả niềm tin ấy, bạn sống đời này đời sau bạn may mắn hơn, tuỳ theo bạn sống đời này thế nào: thưởng và phạt. Và trong Cơ đốc giáo có cả ý nghĩa về tái sinh, v.v..
54:46	Vậy nếu chúng ta có thể tạm để sang bên mọi thứ... thực sự dẹp qua, không dính vào này nọ, vậy cái chết là gì? Chết nghĩa là sao? Không chỉ sinh học, vật lý, mà cả tâm lý: mọi gom nhóm ký ức, khuynh hướng, kỹ năng tính khí riêng, mọi thứ bạn đã tích luỹ, dù là tiền bạc kiến thức, bạn bè, hay gì bạn thích; mọi thứ bạn đạt được. Rồi cái chết đến bảo, "Xin lỗi, bạn không thể đem theo gì hết."
56:00	Vậy chết nghĩa là gì? Có thể tìm hiểu vấn đề chứ? Hay bạn sợ? Vậy cái chết là gì? Chúng ta tìm hiểu thế nào đây? Bạn hiểu câu hỏi tôi chứ? Tôi đang sống - lấy tôi ví dụ - tôi đang sống, kéo lê mỗi ngày... lối mòn, máy móc, khổ sở, hạnh phúc, bất hạnh, bạn biết cả. Và cái chết đến, do tai nạn bệnh tật, tuổi già, lão suy - lão suy là gì? Chỉ do lớn tuổi ư? Không phải lão suy khi chúng ta cứ lặp đi lặp lại? Khi chúng ta hành động máy móc, vô thức? Không phải đó cũng là kiểu lão suy?
57:52	Vậy cái chết - vì sợ, chúng ta không hề thấy tính vĩ đại việc lạ lùng, như đứa bé, sơ sinh: một con người mới hiện diện. Đó là sự kiện lạ lùng. Rồi đứa bé lớn lên và trở thành gì đó như bạn đã thành. Và rồi chết đi. Cái chết cũng phải là một điều cực kỳ lạ lùng. Và bạn sẽ không thấy chiều sâu và tính vĩ đại ấy khi bạn sợ.
59:08	Vậy chết là gì? Tôi muốn tìm hiểu chết nghĩa là gì khi đang sống. Tôi không lão suy, biết rõ mình, tôi có thể suy nghĩ sáng suốt có lẽ đôi lúc cũng sai lầm... (Cười) nhưng còn hoạt bát, sáng suốt, v.v.. Nên tôi hỏi chính mình - không phải hỏi bạn - tôi chỉ xem xét; nếu bạn cũng xem xét chết là gì. Chết chắc chắn là chấm dứt mọi thứ: chấm dứt mọi quan hệ chấm dứt mọi thứ tôi đã gom góp trên đời; mọi kiến thức, kinh nghiệm, cuộc đời ngốc nghếch đã kéo lê, cuộc sống vô nghĩa, hay trí óc cố tìm ý nghĩa cuộc đời; tôi sống thế đó (không phải cá nhân, chỉ lấy ví dụ). Rồi cái chết đến bảo, "Thế là hết." Nhưng tôi sợ. Không thể là chấm hết. Tôi có nhiều lắm, tôi gom chứa nhiều, không chỉ bàn ghế...(Cười) hay tranh ảnh - khi đồng hóa mình với bàn ghế, tranh ảnh hay tài khoản ngân hàng tôi là tài khoản ngân hàng, là tranh ảnh, là tủ bàn. Phải không? Khi bạn đồng hóa mình với gì, bạn là cái đó. Có lẽ bạn không thích mọi việc này, nhưng xin lắng nghe. Vậy là tôi đã tạo gốc rễ, đã dựng lên nhiều thứ quanh mình rồi cái chết đến và quét sạch mọi thứ. Nên tôi tự hỏi, có thể nào sống với cái chết mọi lúc không phải đến 90 hay 100 tuổi - người nói 90- xin lỗi. (Cười) Không phải đến cuối đời, mà có thể, với cả năng lực, sức sống mọi việc vẫn tiếp tục, có thể sống với cái chết mọi lúc? Không phải tự tử - thế ngốc nghếch lắm. Nhưng sống với cái chết nghĩa là chấm dứt mỗi ngày mọi thứ tôi gom góp; chấm dứt.
1:03:35	Không biết bạn có tìm hiểu vấn đề tiếp tục là gì và chấm dứt là gì. Cái gì tiếp tục thì không hề đổi mới, tái sinh, trong sáng. Nó có thể hồi sinh, cái gì tiếp tục như bạn đang làm ở xứ này, hồi sinh tôn giáo. Như đã nói từ 'hồi sinh' là cái gì tàn tạ, chết và bạn làm sống lại. Việc đang xảy ra ở xứ này, hồi sinh tôn giáo, họ đang om sòm. Và, không biết bạn có để ý, tôn giáo tổ chức và các đạo sư và tất cả họ đều là những kẻ giàu sụ. (Cười) Giàu quá sức. Bạn có thể làm - tôn giáo. Có một ngôi đền ở nam Ấn độ: cứ mỗi ba ngày họ có một triệu đô la. Bạn hiểu không? Thượng đế rất có lợi. (Cười) Không phải giễu cợt, đó là thực tế. Chúng ta giáp mặt thực tế, và bạn không thể nản lòng, thế đó; cũng không bi quan hay lạc quan. Bạn phải nhìn những việc ấy.
1:05:38	Nên tôi có thể sống với cái chết, tức là... mọi việc đã làm, đã tích chứa - đớn đau, khổ sở - chấm dứt. Chấm dứt quan trọng hơn tiếp tục. Chấm dứt nghĩa là bắt đầu điều gì mới. Nếu bạn cứ tiếp tục, đó là cùng khuôn mẫu lặp đi lặp lại. Bạn có để ý điều gì khác lạ chứ? Chúng ta đã gây ra biết bao lộn xộn trên đời... lộn xộn khủng khiếp, và chúng ta tổ chức dọn đi lộn xộn ấy chính trị, tôn giáo, kinh tế và xã hội. Và khi tổ chức hay cơ sở ấy không hoạt động chúng ta tạo cơ sở khác. Và không hề quét sạch lộn xộn mà cứ tạo ra tổ chức mới cơ sở mới - và gọi đó là tiến bộ. (Cười) Không biết bạn có để ý mọi việc này. Đó là việc chúng ta đang làm - hàng ngàn cơ sở.
1:07:22	Hôm nọ chúng ta nói chuyện ở Liên hiệp quốc. Chiến tranh diễn ra, họ không hề dừng mà cứ tổ chức lại.(cười) Bạn cũng làm điều y như thế ở xứ này. Chúng ta không hề dọn đi lộn xộn. Và chúng ta lệ thuộc tổ chức để quét dọn; hay lãnh đạo mới, đạo sư, thầy mới, niềm tin mới. và mọi thứ rác rưỡi ấy đang xảy ra. Nên có thể sống với cái chết - tức tự do hoàn toàn, trọn vẹn. Và trong tự do ấy có yêu thương và trắc ẩn bao la và thông minh lớn lao, vô giới hạn... Và chúng ta cũng phải nói về tôn giáo là gì. Chúng ta tiếp tục chứ? Các bạn không mệt à? Người nói không cố thuyết phục bạn điều gì, tin đi: không gì! Anh ta không cố ép nài bạn qua kích thích hay cách nào khác. Chúng ta cùng nhìn thế giới, thế giới riêng bạn và về bạn. Bạn là thế giới, thế giới không khác bạn. Bạn tạo ra thế giới này và bạn trách nhiệm về nó hoàn toàn, dù bạn là chính trị gia hay người thường trên phố như chúng ta.
1:10:17	Chúng ta phải thảo luận về tôn giáo là gì. Con người luôn tìm kiếm điều gì vượt mọi đau đớn khổ sở, âu lo. Có chăng điều gì thánh thiện, vĩnh cửu vượt mọi ý nghĩ. Đó là một vấn đề từ rất xa xưa. Thánh thiện là gì? Điều gì không có thời gian, điều không thể hư hoại, không tên; cái không có phẩm chất, không giới hạn, phi thời, vĩnh cửu? Có chăng điều như thế? Con người đã hỏi câu ấy hàng ngàn năm trước. Nên họ tôn thờ mặt trời, đất, tự nhiên, cây cối, chim chóc; con người tôn thờ mọi sinh vật trên mặt đất từ thuở xa xưa. Nếu bạn nghe Vệ đà và Áo nghĩa thư, v.v.., họ không hề nói... thượng đế. Họ bảo, cái tối cao không hiển lộ v.v.., tôi sẽ không đào sâu.
1:12:29	Vậy bạn cũng hỏi câu ấy chứ? Bạn cũng hỏi, có chăng điều thánh thiện? Có chăng điều chi không do ý nghĩ bày ra như các tôn giáo, [tôn giáo] tổ chức dù là Cơ đốc giáo, Hin đu, Phật giáo, v.v.. Phật giáo không có thượng đế. Hin đu, như đã nói, có khoảng 300 ngàn thần thánh. Thật tức cười khi có nhiều thế. (Cười) Bạn có thể chơi chung hết. Và có thần thánh theo kinh sách, thượng đế theo Kinh thánh thượng đế theo kinh Cô ran, thế giới đạo Hồi. Không biết bạn có để ý khi tôn giáo dựa vào kinh sách như Kinh thánh hay Cô ran, rồi bạn có Chính thống giáo, bạn có những người cố chấp, hẹp hòi, bởi vì kinh sách nói thế. Bạn không thấy thế sao? Xứ này có Chính thống giáo, quay lại với kinh sách. Xin đừng nổi giận, chỉ nhìn thôi.
1:14:30	Vậy chúng ta hỏi, tôn giáo là gì? Không chỉ tôn giáo là gì, mà cả đầu óc tôn giáo, đạo tâm. Để tìm hiểu thực sâu vào, không hời hợt phải có tự do hoàn toàn, tự do trọn vẹn. Không phải thoát khỏi này nọ, mà là tự do toàn thể, thực sự. Rồi cũng phải hỏi - xin lỗi - 'tôn giáo', từ nguyên không có...không thể giải thích từ ấy. Ý nghĩa khác nhau tuỳ lúc, tuỳ thời. Vậy hỏi xem, khi tự do, có thể nào sống trong thế giới xấu xa này, có thể rũ sạch mọi đớn đau, âu lo, khổ sở, cô đơn, và mọi thứ khác.
1:16:05	Rồi bạn cũng phải tìm xem thiền định là gì: trầm tư trong nghĩa Cơ đốc giáo, và là thiền ở châu Á. Có lẽ thiền định được đem đến xứ này... bởi các yogi, đạo sư, và những kẻ mê tín dị đoan, truyền thống; và vì thế họ máy móc. Vậy chúng ta phải tìm xem thiền định là gì. Bạn muốn đào sâu chứ? Nó làm vui bạn, hay bạn thực sự muốn? Thiền định có phải kiểu giải trí? Để tôi học thiền trước, tìm xem, rồi sẽ hành động đúng. Bạn hiểu trò mình chơi chứ? Hay, nếu có trật tự trong đời sống, trật tự thực, như đã nói vậy thì thiền định là gì? Có phải theo cách thức, phương pháp nào: phương pháp Zen, thiền Phật giáo, thiền Hin đu, và đạo sư mới nhất với thiền của anh ta? Họ luôn có ria mép, nhiều tiền, bạn biết mọi việc còn lại.
1:18:02	Vậy thiền định là gì? Nếu được xác định, nếu theo một phương pháp, cách thức thực hành mỗi ngày, điều gì xảy ra với trí óc con người? Nó ngày càng đần độn. Bạn có thấy thế không? Khi bạn lặp đi lặp lại - có lẽ nốt nhạc sai, nhưng cứ lặp lại. Như người chơi dương cầm, nếu cứ lặp lại và chơi sai nốt anh ta sẽ tiếp tục chơi sai nốt mãi. Vậy thiền định là điều gì hoàn toàn khác? Nó không liên quan gì với phương pháp, cách thức, tập luyện; thế nên không hề máy móc. Không bao giờ là thiền định ý thức. Bạn hiểu lời tôi không? Làm ơn hiểu đi. Như người ý thức ham tiền, chạy theo tiền; hai người có gì khác? Có ý thức, bạn thiền định, muốn được an bình, im lặng, v.v.. Nên họ như nhau, người chạy theo tiền, thành công, quyền lực và kẻ chạy theo cái gọi là tâm linh... Vậy có chăng thiền định không xác định, không tập luyện? Có, nhưng đòi hỏi chú tâm phi thường. Chú tâm là ngọn lửa và chú tâm không phải điều gì bạn đạt được sau cùng mà chú tâm ngay lúc này, mọi cái, mọi lời, cử chỉ, ý nghĩ: chú tâm trọn vẹn, không từng phần. Nếu bạn đang lắng nghe từng phần, bạn không chú tâm trọn vẹn. Khi bạn hoàn toàn chú tâm, ngã không có, không có giới hạn.
1:21:11	Và - tóm lại, tôi phải dừng - trí óc quá đầy thông tin bề bộn, không có khoảng không và bạn phải có khoảng không, phải có khoảng không. Khoảng không là năng lượng; thiếu nó, năng lượng bạn giới hạn. Và trí óc - người nói không phải chuyên gia trí não dù anh ta nói việc ấy với các khoa học gia rất nhiều, v.v.. - không phải đó là đề nghị đâu - họ thí nghiệm trên loài vật, trên lý thuyết, gom góp kiến thức; nhưng không phải khoa học gia, chúng ta là người bình thường, khiêm tốn, muốn tìm hiểu. Có thiền định không xác định, không đặt vào khuôn tôi không đào sâu. Vậy trí óc, hiện quá nặng nề với kiến thức, lý thuyết, quyền lực, địa vị, và mọi thứ luôn xung đột, bộn bề; không có khoảng không. Và tự do, tự do hoàn toàn, phải có khoảng không vô hạn. Trí óc có khả năng lạ lùng, vô giới hạn nhưng chúng ta làm cho nhỏ bé, hẹp hòi. Nên khi có khoảng không và trống rỗng kia, năng lượng liền vô hạn - năng lượng là nhiệt nồng, yêu thương, trắc ẩn và thông minh - rồi thì sự thật tối linh, tối thánh hiện diện; cái mà con người đã tìm kiếm từ vô thuỷ. Và sự thật không ở trong đền chùa, nhà thờ, miếu mạo nào. Và cũng không đường đến, trừ khi qua thấu hiểu chính mình, nghiên cứu, học hỏi, tìm tòi. Rồi cái vĩnh cửu có mặt. Tôi đứng dậy nhé? Hay bạn đứng lên? (Vỗ tay)